Arizono
Arizono (angle Arizona) estas subŝtato de Usono. Ĝi fariĝis la 48-a ŝtato de Usono je la 14-a de februaro 1912. Ĝi estis la lasta de la tuŝantaj 48 ŝtatoj, kiu eniris la union.
| Arizono Ŝtato de Arizono | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Ŝtata kromnomo: The Grand Canyon State, The Copper State | |||||
| |||||
| Aliaj subŝtatoj de Usono | |||||
| Ĉefurbo | Phoenix | ||||
| Plej granda urbo | Phoenix | ||||
| Ŝtatestro | Katie Hobbs (ekde 2-a de januaro 2023) | ||||
| Areo | 295254 km² (6) | ||||
| - Tero | 294312 km² | ||||
| - Akvo | 942 km² (0,32 %) | ||||
| Loĝantaro (2020) | |||||
| - Loĝantaro | 7 151 502 (16-a) | ||||
| - Denso | 22 /km² (33-a) | ||||
| Aliĝo | |||||
| - Dato | 14-a de februaro 1912 | ||||
| - Ordo | 48 | ||||
| Horzono | MST: UTC-7 (Arizono ne sekvas someran tempon krom en la Navaha Nacio) | ||||
| Latitudo | 31°20'N al 37°N | ||||
| Longitudo | 109°3'W al 114°50'W | ||||
| Larĝeco | 500 km | ||||
| Longeco | 645 km | ||||
| Alteco | |||||
| - Plej alta | 3851 m | ||||
| - Meza alteco | 1250 m | ||||
| - Plej malalta | 21 m | ||||
| Mallongigoj | |||||
| - USPS | AZ | ||||
| - ISO 3166-2 | US-AZ (FIPS-kodo 04) | ||||
| Retejo | az.gov | ||||
Granda parto de Arizono estas kovrita de montoj kaj dezerto. Arbaroj nur kreskas sur proksimume kvarono de la areo. La klimato estas do varma kaj seka. Eĉ vintre, temperaturoj malofte falas sub 0 gradoj.
.jpg)
Ekster la metropolitenaj areoj Fenikso kaj Tucson, la ŝtato estas tre kampara kaj malabunde loĝita. Ekzistas tri naciaj parkoj kie naturo estas protektita fare de la ŝtato. Unu el ili estas la fama Granda Kanjono, grandega gorĝo.
Antaŭ la alveno de eŭropanoj, ĉi tie loĝis indianoj de la Pueblo-kulturo, kiuj estas konataj pro siaj kvadrataj adoboj. Apache'oj ankaŭ vivis en la oriento, kiuj poste iĝis konataj kiel surĉevalaj rabistoj. Komencante en la 17-a jarcento, Arizono estis hispana kolonio kaj poste iĝis meksika.
La plej granda parto de Arizono apartenis al Usono de 1848. En 1853, Usono aĉetis strion de tero en la sudo de Meksiko tiel ke fervojo de Teksaso ĝis Kalifornio povus esti konstruita. En tiu tempo, Arizono estis teritorio kaj estis administrita fare de la Usona Parlamento en Vaŝingtono. En 1912 ĝi estis akceptita en Usono kiel aparta ŝtato.
Geografio redakti
Arizono lokiĝas en la sudokcidenta regiono de Usono. Ĝi ankaŭ estas parto de la Okcidenta Usono, kaj de la Montriĉaj Okcidentaj Ŝtatoj. Ĝi estas la sesa plej granda kaj la dekkvara plej multhoma ŝtato de la kvindek usonaj ŝtatoj. Ĝia ĉefurbo kaj plej granda urbo estas Fenikso. Arizono estas unu de la ŝtatoj kies landlimoj tuŝas la punkton nomiĝante la Kvar Anguloj, la loko kie kunen venas la kvar ŝtatoj Arizono, Utaho, Kolorado, kaj Nov-Meksiko. Ĝi dividas landlimojn kun la usonaj ŝtatoj Nov-Meksiko, Utaho, Nevado, Kalifornio, kaj kun la nacio Meksiko, kaj dividas unu punkton komune kun la sudokcidenta angulo de la ŝtato Kolorado. La landlimo de Arizono kun Meksiko mezuriĝas 389 mejlojn (626 km), laŭ la norda landlimo de la meksikaj ŝtatoj Sonoro kaj Malalta Kalifornio.
Kelkaj geografiaj elstaraĵoj en Arizono estas la Kanjono Granda, la altebenaĵo Kaibab, la "Pentrita Dezerto" kaj dezerto Sonora, kaj la ŝtonigita arbaro. Inter Nevado kaj Arizono estas formita la Nigra Kanjono de Kolorado fare de la rivero Kolorado.
