Fio (litero)

Fio (majuskla Φ, minuskla φ aŭ ϕ) estas la 21-a litero de la greka alfabeto. En novgreka lingvo, ĝi prezentas sonon [f], senvoĉa labialodentala frikativo. En antikva greka lingvo ĝi prezentis sonon [pʰ], aspirita senvoĉa dulabiala plozivo (de kiu en la angla lingvo estas la literumo "ph" en vortoj derivita el la greka). En la sistemo de grekaj numeraloj ĝi havas valoron 500 (φʹ) aŭ 500000 (͵φ).

Greka alfabeto
Αα Alfo	Νν Nuo
Ββ Beto	Ξξ Ksio
Γγ Gamo	Οο Omikrono
Δδ Delto	Ππ Pio
Εε Epsilono	Ρρ Roto
Ζζ Zeto	Σσς Sigmo
Ηη Eto	Ττ Taŭo
Θθ Teto	Υυ Upsilono
Ιι Joto	Φφ Fio
Κκ Kapo	Χχ Ĥio
Λλ Lambdo	Ψψ Psio
Μμ Muo	Ωω Omego
Iamaj literoj1,2
Digamo	Sano
Stigmo	Kuoppo
Heto	Sampio
	Ŝo
1Referencoj 2Eksteraj ligiloj

La minuskla litero $\varphi \,$ (aŭ ofte ĝia varianto, $\phi \,$) estadas uzata kiel simbolo por:

• La ora proporcio 1.618... .
• Eŭlera φ funkcio φ(n) en nombroteorio.
• La probablodensa funkcio de la normala distribuo en matematiko kaj statistiko.
• Banaĥa limigo kiu estas ĝeneraligo de limeso de vico.
• Angulo, tipe la dua angulo menciita, post θ (teto). Aparte:
  • La argumento de kompleksa nombro.
  • La fazo de ondo en signal-prilaborado.
  • En sferaj koordinatoj, la polusa angulo (de la z-akso) en matematiko, la azimuta angulo (de la x-akso) en fiziko.
  • Unu el la duedraj anguloj en la karakteroj de proteinoj.
  • Ena aŭ efika angulo de frotado
• Elektra potencialo en fiziko.
• La labora funkcio en elektroniko.
• Stenografia prezento por aromaĵa funkcia grupo en organika kemio.
• Frazo en logiko de unua ordo.

La majuskla litero Φ estadas uzata kiel simbolo por:

• La magneta fluo kaj elektra fluo en fiziko, kun subaj indicoj por distingi ilin du.
• La distribuo de la normala distribuo en matematiko kaj statistiko.
• Filozofio.
• Firmeca (aŭ rezista) malpligrandiĝa faktoro en struktura inĝenierado, uzata por enkalkulo de statistikaj varieblecoj en materialoj kaj konstruadaj manieroj.
• La kvanto de fazoj en pova sistemo en elektra inĝenierarto, ekzemple 1Φ por sola fazo, 3Φ por tri fazo.
• La simbolo de la senvoĉa dulabiala frikativo en la internacia fonetika alfabeto.

La diametra simbolo en inĝenierado, ⌀, estas simila al la litero kaj estas ofte malĝuste nomata kiel "fio". Ĉi tiu simbolo estas uzita al indiki la diametron de cirklo aŭ cilindro aŭ truo, ekzemple ⌀14 signifas ke la diametro estas 14 unuoj.

Komputiko

En Unikodo, estas multaj formoj de fio:

• Majuskla:
  • U+03A6 (Φ): greka granda litera fio
• Minuskla:
  • U+03C6 (φ): litero fio, uzita en grekaj tekstoj
  • U+03D5 ($\phi \,\!$): simbolo fio por matematikaj kaj teknikaj ĉirkaŭtekstoj

En HTML/XHTML, la majuskla kaj minusklaj fioj povas esti skribitaj kiel &Fio; (Φ) kaj &fio; (φ) respektive.

En LaTeX, la math simboloj estas \Fio ($\Phi \,\!$), \fio ($\phi \,\!$), kaj \varphi ($\varphi \,\!$).

En iuj retumiloj (ekzemple Internet Explorer 6), la formoj de la U+03C6 (kiu devus esti kiel kirlo) kaj U+03D5 (kiu devus esti kiel cirklo krucigita per oblikvo) estas mise interŝanĝitaj. Komparu ĉin tiujn specimenojn por kontroli vian retumilon:

Fia litero: ĝusta $\varphi \,\!$; ebla erara φ

Fia simbolo: ĝusta $\phi \,\!$; ebla erara ϕ