Vikipedio

Menso

aro de kognaj povoj, de la homo kaj (eble) aliaj vivuloj, ebliganta, pensadon, rezonadon, juĝadon kaj sentadon kaj konscion pri sia persona sperto kaj sia ekstera ĉirkaŭaĵo

La termino menso estas uzata por priskribi la pli altajn funkciojn de la homa cerbo, precipe tiujn, pri kiuj homoj subjektive konscias, kiel personeco, penso, racio, memoro, intelekto kaj emocio. Kvankam aliaj animaloj havas kelkajn el tiuj kapabloj, la termino kutime estas nur uzata rilate al homoj. Ĝi ankaŭ estas uzata rilate al postulataj supernaturaj estaĵoj, al kiuj oni atribuas homecajn ecojn, kiel en la esprimo "la menso de Dio".

Frenologia mapado[1] de la cerbo. Frenologio estis inter la unuaj provoj por korelacii mensajn funkciojn kun specifaj partoj de la cerbo.
Ilustraĵo de René Descartes pri menso/korpa dualismo. Descartes kredis ke enigaĵoj estas pludonitaj fare de la sensorganoj al la epifizo en la cerbo kaj de tie al la malgrava spirito.[2]

Menso estas la aro de kognaj kapabloj kiu ebligas konscion, percepton, penson, juĝon, kaj memoron - karakterizaĵon de homoj, sed kiuj ankaŭ povas validi por aliaj vivoformoj.[3][4]

Longeca tradicio de enketoj en filozofio, religio, psikologio kaj rekonada scienco serĉis evoluigi komprenon de kio menso estas kaj kiuj karakterizaj trajtoj estas. La ĉefa demando koncerne la naturon de menso estas ĝia rilato al la fizika cerbo kaj nerva sistemo - demando kiu ofte estas enkadrigita kiel la psikokorpa problemo, kiu pripensas ĉu menso estas iamaniere aparta de fizika ekzisto (dualismo kaj idealismo[5]), venante de kaj/aŭ reduktebla ĝis fizikaj fenomenoj kiel ekzemple neŭronl agado (fizikismo), aŭ ĉu la menso estas identa kun la cerbo aŭ iu agado de la cerbo.[6] Alia demando koncernas al kiuj specoj de estaĵoj estas kapablaj je havado de mensoj, ekzemple ĉu menso estas ekskluziva al homoj, poseditaj ankaŭ de kelkaj aŭ ĉiuj bestoj, de ĉiuj vivantaj aĵoj, aŭ ĉu menso ankaŭ povas esti posedaĵo de kelkaj specoj de homfaritaj maŝinoj.

Iu ajn ĝia rilato al la fizika korpo, estas ĝenerale interkonsentita ke menso estas kio ebligas al estaĵo havi subjektivan konscion kaj intencecon direkte al ilia medio, por percepti kaj reagi al stimuloj per iu speco de instanco, kaj havi konscion, inkluzive de pensado kaj sentado.[3][7]

Gravaj filozofoj de menso inkludas Platono'n, Descartes, Leibniz, Kant, Martin Heidegger, John Searle, Daniel Dennett kaj multajn aliajn. La priskribo kaj difino ankaŭ estas parto de psikologio kie psikologoj kiel ekzemple Sigmund Freud kaj William James evoluigis influajn teoriojn pri la naturo de la homanimo. En la fino de la 20-a kaj komenco de la 21-a jarcentoj la kampo de rekonada scienco aperis kaj evoluigis multajn multfacetajn alirojn al la priskribo de menso kaj ĝiaj rilataj fenomenoj. La ebleco de ne-homaj mensoj ankaŭ estas esplorita en la kampo de artefarita intelekto, kiu laboras proksime en rilato kun cibernetiko kaj informa teorio por kompreni laŭ la manierojn en kiuj homaj mensaj fenomenoj povas esti reproduktitaj per nebiologiaj maŝinoj.

La koncepto de menso estas komprenita laŭ multaj malsamaj manieroj per multaj malsamaj kulturaj kaj religiaj tradicioj. Kelkaj vidas menson kiel posedaĵo eksklusiva al homoj dum aliaj atribuas trajtojn de menso al ne-vivantaj unuoj (ekz. panpsikismo kaj animismo), al bestoj kaj al diaĵoj. Kelkaj el la plej fruaj registritaj konjektoj interligis menson (foje priskribite kiel identaj kun animo aŭ spirito) al teorioj koncerne al kaj postmorto, kaj al kosmologia kaj natura ordo, ekzemple en la doktrinoj de Zaratuŝtro, la Budho, Platono, Aristotelo, kaj aliaj malnovgrekaj, hindaj kaj, poste, islamaj kaj mezepokaj eŭropaj filozofoj.

Difino redakti

La atributoj kiuj konsistigas la menson estas diskutitaj. Kelkaj psikologoj argumentas ke nur la "plej altaj" intelektulfunkcioj konsistigas menson, precipe racio kaj memoro.[8] En tiu projekcio la emocioj - amo, malamo, timo, ĝojo - estas pli primitivaj aŭ subjektivaj en naturo kaj devus esti viditaj tiel diferenca de la menso kiel tia. Aliaj argumentas ke diversaj raciaj kaj emociaj statoj ne povas esti tiel separitaj, ke ili estas de la sama naturo kaj origino, kaj devus tial esti konsideritaj ĉio parto de tio kion ni nomas la menso.

En populara uzokutimo, menso estas ofte sinonima kun penso: la privata konversacio kun ni mem ke ni daŭrigas "ene de niaj kapoj."[9] Tiel ni "konsistigas niajn mensojn", "ŝanĝas opiniojn" aŭ estas "de du mensoj" koncerne ion. Unu el la esencaj atributoj de la menso en tiu signifo estas ke ĝi estas privata sfero al kiu neniu sed la posedanto havas aliron. Neniu alie povas "scii nian menson." Ili povas nur interpreti tion kion ni konscie aŭ senkonscie komunikas.[10]

Mensaj kapabloj redakti

Larĝe parolante, intelekto estas la diversaj funkcioj de la menso, aŭ aĵoj kiujn la menso povas "fari".

Mensa enhavo redakti

Rilato al la cerbo redakti

Evolua historio de la homa menso redakti

Filozofio de la menso redakti

Scienca studo redakti

Mensa sano redakti

Mensa sano estas nivelo de psikologia bonfarto, aŭ foresto de mensa malsano;[11] ĝi estas la "psikologia stato de iu kiu estas funkcianta je kontentiga nivelo de emocia kaj konduta alĝustigo".[12] El la vidpunkto de pozitiva psikologio aŭ holismo, mensa sano povas inkludi individuan kapablon por ĝui la vivon, kaj krei ekvilibron inter vivagado kaj klopodoj por atingi psikologian reziston.[11] Laŭ la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS aŭ en angla WHO) mensa sano inkludas "subjektivan bonfarton, perceptitan memefikon, aŭtonomecon, kapablon, intergeneracian dependon, kaj mem-ĝisdatigon de la propra intelekta kaj emocia potencialo, inter aliaj."[13] Krome la MOS asertas ke la bonfarto de individuo estas enhavata en la realigo de ties kapabloj, fronte al normalaj stresoj en la vivo, al produktiva laboro kaj al kontribuo al sia komunumo.[14] Tamen, kulturaj diferencoj, subjektivaj taksadoj, kaj konkurencaj profesiaj teorioj, ĉio tuŝas la stato kiel "mensa sano" estas difinita.[13]

Vidu ankaŭ redakti

Notoj redakti

  1. ↑ Oliver Elbs, Neuro-Esthetics: Mapological foundations and applications (Map 2003), (Munich 2005)
  2. ↑ Descartes, R. (1641) Meditations on First Philosophy, en The Philosophical Writings of René Descartes, trad. de J. Cottingham, R. Stoothoff kaj D. Murdoch, Cambridge: Cambridge University Press, 1984, vol. 2, pp. 1-62.
  3. ↑ 3,0 3,1 Dictionary.com, "mind": "1. (in a human or other conscious being) the element, part, substance, or process that reasons, thinks, feels, wills, perceives, judges, etc.: the processes of the human mind. 2. Psychology. the totality of conscious and unconscious mental processes and activities. 3. intellect or understanding, as distinguished from the faculties of feeling and willing; intelligence."
  4. ↑ Google definition, "mind": "The element of a person that enables them to be aware of the world and their experiences, to think, and to feel; the faculty of consciousness." [1]
  5. ↑ Redding, Paul, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Somero 2012), Edward N. Zalta (eld.), venonta. "Georg Wilhelm Friedrich Hegel". Vidu sekcio "2.1 Background: “Idealism” as understood in the German tradition".
  6. ↑ Smart, J. J. C., "The Mind/Brain Identity Theory", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (aŭtuno 2011), Edward N. Zalta (eld.), [2]
  7. ↑ Oxford American College Dictionary, "mind": "1. the element of a person that enables them to be aware of the world and their experiences, to think, and to feel; the faculty of consciousness and thought."
  8. ↑ Başar, Erol. (2010) Brain body mind oscillations in scope of uncertainty principle. Nov-Jorko: Springer, p. 5. ISBN 1441961364.
  9. ↑ Israel, Richard. (2010) Mind Chi Re-wire Your Brain in 8 Minutes a Day ; Strategies for Success in Business and Life.. Chichester: John Wiley & Sons. ISBN 1907321373.
  10. ↑ Harness your Amazingly Creative Mind. Alirita 18a de Aprilo 2015.
  11. ↑ 11,0 11,1 About.com (2006, Julio 25a). What is Mental Health?. Konsultita la 1a de Junio, 2007, el About.com
  12. ↑ Princeton University. Konsultita la 4an de Majo, 2014, el [ordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=mental+health&sub=Search+WordNet&o2=&o0=1&o8=1&o1=1&o7=&o5=&o9=&o6=&o3=&o4=&h= Princeton.edu]
  13. ↑ 13,0 13,1 The world health report 2001 - Mental Health: New Understanding, New Hope. WHO. Alirita 4a de Majo 2014.
  14. ↑ Mental health: strengthening our response. WHO. Alirita 4a de Majo 2014.

Eksteraj ligiloj redakti

  • En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Mind en la angla Vikipedio.


 
 Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo.
Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton). Bonvolu aldoni parametron por plibone kategoriigi la paĝon.
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Menso&oldid=8645652"