Orĥona runoskribo

Orĥona runoskribo
Tipo	Alfabeto
Uzata por lingvoj	Malnova Turka
Epoko	de la 7a ĝis la 13a jarcentoj
Deveno	Proto-Sinaita; → Fenica; → Aramea; → Siria; → Sogda??? (diskutata); → Orĥona runoskribo
Idaj sistemoj	Hungara runoskribo, Ĥazara skribo.
Unikoda intervalo	U+10C00–U+10C4F
ISO 15924	Orkh
alfabeto
Dum	6-a jarcento - 10-a jarcento
Sekvanto	alfabeto de otomana turka lingvo
	v • d • r

Orĥona runoskribo (ankaŭ gokturka skribo) estas la unua skribmetodo de la turkidaj lingvoj. La nomo venas el la ĉefa trovloko de la ĉifrosteleoj ĉe Orĥon kaj la formala simileco al la germanaj runoj, kiuj cetere ne havas ian ajn parencecon. Ĝi estis elpensita far gokturkoj por skribado de la ujgura lingvo. Oni malkovris la skribojn fine de la 19-a jarcento.

Enskriboj redakti

La plej gravaj enskriboj estiĝis en la epoko de la dua Kaganato (682–745), precipe en la 20-aj kaj 30-aj jaroj de la 8-a jarcento kaj dum la ujgura kaganato (745–840). En la 9-a jarcento, la orĥon-runoj estis anstataŭitaj per ujgura skribo venanta el la aramea skribo.

La orĥona runaskribo verŝajne influis la evoluon, estiĝon de la hungara runoskribo.

Tabelo de literoj redakti

Malnov-Turkida Alphabet (Klasika periodo)
Uzado			Transliterumo kaj transskribo
vokaloj			A		/a/, /e/
			I		/ɯ/, /i/, /j/
			O		/u/, /o/, /w/
			U		/ø/, /y/, /w/
konsonantoj	harmonized	kun: (¹) — malantaŭa, (²) — antaŭa vokaloj	B¹	/b/	B²	/b/
			D¹	/d/	D²	/d/
			G¹	/g/	G²	/g/
			L¹	/l/	L²	/l/
			N¹	/n/	N²	/n/
			R¹	/r/	R²	/r/
			S¹	/s/	S²	/s/
			T¹	/t/	T²	/t/
			Y¹	/ʤ/	Y²	/ʤ/
		only (¹) — Q only (²) — K	Q	/q/	K	/k/
		with all wovels	-Ç		/ʧ/
			-M		/m/
			-P		/p/
			-Ş		/ʃ/
			-Z		/z/
			-NG		/ŋ/
	clusters	+ vokalo	IÇ, ÇI, Ç		/iʧ/, /ʧi/, /ʧ/
			IQ, QI, Q		/ɯq/, /qɯ/, /q/
			OQ, UQ, QO, QU, Q	/oq/, /uq/, /qo/, /qu/, /q/	ÖK, ÜK, KÖ, KÜ, K	/øk/, /yk/, /kø/, /ky/, /k/
		+ konsonanto	-NÇ		/nʧ/
			-NY		/nʤ/
			-LT		/lt/, /ld/
			-NT		/nt/, /nd/
vordo-divida simbolo			none
(-) — nur en vortfinaĵoj