Plantejo (kolonio)
En la historio de koloniismo, plantejo estis formo de koloniigo en kiu setlantoj establus permanentajn aŭ duonpermantajn koloniajn setlejojn en nova regiono. La esprimo unue aperis en la 1580-aj jaroj en la angla lingvo por priskribi la procezon de koloniigo antaŭ esti ankaŭ uzita por rilati al kolonio de la 1610-aj jaroj. De la 1710-aj jaroj, la vorto ankaŭ estis uzita por priskribi plantejojn kie monkultivaĵvaroj estis produktitaj, tipe en tropikaj regionoj.[1]
La unuaj plantejoj estis establitaj dum la edvarda konkero de Kimrio kaj la plantejoj de Irlando fare de la angla krono. En Kimrio, reĝo Eduardo la 1-a komencis politikon de konstruado de ĉeno de fortikaĵoj kaj kasteloj en Norda Kimrio por kontroli la indiĝenan kimran populacion; la kimroj estis nur permesitaj eniri la fortikaĵojn kaj kastelojn senarmaj dum la tago kaj ne povis komerci.[2] En Irlando, dum la Tudor- kaj Stuart-epokoj la angla krono iniciatis grandskalan koloniigon de Irlando, aparte la provinco de Ulstero, kun protestantaj setlantoj de Britio. Tiuj plantejoj kondukis al la demografio de Irlando iĝanta permanente ŝanĝita, kreante novan Protestantan Ascendancy kiu dominus irlandan socion dum la venontaj malmultaj jarcentoj.
En Nordameriko, dum la periodo de eŭropa koloniigo en la frua moderna periodo, pluraj plantejoj estis establitaj fare de anglaj setlantoj, inkluzive de en Virginio, Rod-Insulo, kaj aliloke ĉie en la Dek tri Kolonioj. Aliaj eŭropaj koloniaj potencoj uzis la plantejmetodon de koloniigo ankaŭ, kvankam ne laŭ la mezuro de anglaj setlantoj.[3]
Eŭropo redakti
Kimrio redakti
Komencante en la regado de reĝo Eduardo la 1-a de Anglio, la angla krono komencis politikon de kastelkonstruado kaj setlejkonstruado en Kimrio por kontroli la populacion, kaj strategie ĉirkaŭi la lastatempe konkeritan Regnon de Gwynedd.[4]
La plej multaj el tiuj kasteloj estis konstruitaj kun integra fortika urbo, kiu estis dizajnita por esti provizita de pli sekuraj teritorioj kaj rezisti kontraŭ kimraj atakoj, ideo ke la normandoj formiĝis de la bastidoj de Gaskonio. Tiuj ĉi bastidaj urboj estis defenditaj per ŝtonfortikaĵoj kelkaj dizajnitaj de Jakobo de Sankta Georgo d'Esperanche. La urboj estis ekskluzive loĝitaj kun anglaj aŭ flandraj setlantoj, kiuj dependis de la krono por sia supervivo en Kimrio. La kimroj mem ne estis permesitaj eniri la urbon post mallumo, havis neniujn rajtojn komerci kaj ne estis permesitaj porti armilojn.[5][6]
Hodiaŭ, la Fera Ringo estas disputiga parto de kimra historio. En 2017, kiam planoj estis sciigitaj por ferskulptaĵo de giganta ringo kiel parto de restaŭrprojekto de Flint Castle, la projekto estis renkontita kun kritiko kaj akuzoj ke ĝi festis la edvardan konkeron de Kimrio, disputiga okazaĵo inter la kimra publiko.[7] La planoj estis finfine nuligitaj post socia amaskomunikila kampanjo kaj peticio.[8]
Irlando redakti
La Plantejoj de Irlando okazis en la 16-a kaj 17-a jarcentoj kaj implikis la anglan kronon konfiskantajn terojn posedatajn fare de la irlandanoj, komencante en la 1550-aj jaroj kun reĝino Maria la 1-a kiu estis katolika, kun britaj katolikaj setlantoj. Pli postaj plantejoj implikis redistribui ilin al protestantaj setlantoj de Britio. Kvankam ekzistis perioda enmigrado de Britio ĝis Irlando ekde la anglo-normanda invado, tiuj enmigrintoj plejparte asimiliĝis en irlandan kulturon aŭ estis forpelitaj de kia malgranda tero ili kontrolis ekde la 15-a jarcento, kaj la rekta areo kontrolita fare de la angla krono. estis ŝrumpinta plejparte al areo konata kiel la Palo.[9][10][11][12][13]
Komenciĝante en la 1540-aj jaroj, la Tudor-konkero de Irlando komenciĝis, kaj ĉirkaŭ jardekon poste la unuaj anglaj plantejoj estis establitaj fare de britaj setlantoj sur irlanda grundo. Tiuj plantejoj komenciĝis dum la regado de Queen Mary I de Anglio en la graflandoj de Laois kaj Offaly. Tamen, tiuj klopodoj ĉe establado de plantejoj plejparte malsukcesis pro atakoj de la lokaj irlandaj klanoj.[14][15] La venonta ondo de plantejoj komenciĝis dum la regado de reĝino Elizabeto la 1-a kaj estis gviditaj fare de la Okcidentaj Landaj Viroj. La politiko de Elizabeto en Irlando estis doni teron al eventualaj plantistoj kaj malhelpi la irlandanoj doni al Hispanio bazon de kiu ataki Anglion.[16]
La plantejo de Ulstero komenciĝis en la 1610-aj jaroj, dum la regado de Jakobo la 1-a. Sekvante ilian malvenkon en la Naŭjara Milito, multaj ribelaj Ulsteraj sinjoroj fuĝis de Irlando kaj iliaj teroj estis konfiskitaj. Tio estis la plej granda kaj plej sukcesa el la plantejoj kaj konsistis el la plej granda parto de la provinco de Ulstero. Dum la provinco estis plejparte irlandlingva kaj katolika, la novaj setlantoj estis postulataj por esti anglalingvaj kaj protestantaj, kie la plej multaj venas de Anglio kaj Skotlando. Tio kreis klaran Ulsteran protestantan komunumon.[17]
Nordameriko redakti
.jpg)
Komenciĝante en la 15-a jarcento kun la vojaĝoj de Kristoforo Kolumbo, diversaj eŭropaj koloniaj potencoj establis koloniojn en la Amerikoj.
La portugaloj lanĉis Sukerplantejojn en la Karibio en la 1550-aj jaroj.
La klopodoj de Anglio ĉe koloniigo ĉefe temigis Nordamerikon, kie la unua angla plantejo estis establita en 1607 ĉe Jamestown. Dum la venonta jarcento, pli da anglaj plantejoj estus establitaj laŭ la Orienta Marbordo, kiu kolektive estis konata kiel la Dek tri amerikaj Kolonioj, konsistante el la Nov-Anglio, Mezaj kaj Sudaj kolonioj. Aliaj eŭropaj koloniaj potencoj uzis la plantejmetodon de koloniigo ankaŭ, kvankam ne laŭ la mezuro de anglaj setlantoj.[18]
Tipa ekzemplo de kolonia plantejo estis Providence Plantations, la unua permanenta eŭropa setlejo en Rod-Insulo.[19][20] Providence Plantations estis establita laŭ la Providenca Rivero fare de puritana ministro Roger Williams kaj malgranda grupo de anoj, kiuj fuĝis de religia persekuto en Masaĉuseca Golfo.[21] Alveninte en Rod-Insulo, Williams kaj liaj anoj ricevis terkoncesiadon de du Narragansett-sakemoj, Canonicus kaj Miantonomi.[22] La setlantoj en Providence Plantations adoptis pakton kiu emfazis la apartigon de religiaj kaj civilaj aferoj.[23]
Tiu plantejo estis parto pli granda serio de anglaj plantejoj en Nov-Anglio. Tiuj plantejoj ludis grandan rolon en evoluigado de la Norda ekonomio en kontraŭbatalado de linioj de la plantej-bazita ekonomio de la amerika sudo. Kompare kun la grandskalaj monkultivaĵplantejoj kiuj subtenis la Sudan ekonomion, plantejoj en Nov-Anglio estis malgrand-skalaj, kaj signifis plejparte por vivtenigaj celoj prefere ol profitofarado.[24]
Referencoj redakti
- ↑ Etymology of plantation. Online etymology dictionary. Alirita 27 April 2016.
- ↑ John Davies. (1990) A History of Wales. Penguin Books. ISBN 9780140284751.
- ↑ (2018) Shaping North America: From Exploration to the American Revolution [3 volumes]. ABC-CLIO. ISBN 978-1-4408-3669-5.
- ↑ John Davies. (1990) A History of Wales. Penguin Books. ISBN 9780140284751.
- ↑ . Welsh Castles of Edward I (2009). Alirita October 20, 2019.
- ↑ Beresford, Maurice Warwick. (1967) New Towns of the Middle Ages: Town Plantation in England, Wales, and Gascony. Praeger.
- ↑ "Flint iron ring sculpture plans met with criticism", BBC News, 24 July 2017.
- ↑ "'Insulting' Flint Castle iron ring plans scrapped", BBC News, 7 September 2017.
- ↑ Falkiner, Caesar Litton. (1904) Illustrations of Irish history and topography, mainly of the 17th century. London: Longmans, Green, & Co, p. 117. ISBN 1-144-76601-X.
- ↑ (1967) Moody, T. W.: The Course of Irish History. Cork: Mercier Press.
- ↑ Ranelagh, John. (1994) A Short History of Ireland. Cambridge University Press, p. 36.
- ↑ Kearney, Hugh. (2012) The British Isles: A History of Four Nations. Cambridge University Press, p. 117.
- ↑ (2005) An Atlas of Irish History. Psychology Press, p. 33–34.
- ↑ Tittler, Robert (1991). The Reign of Mary I. Second edition. London & New York: Longman. (ISBN 0-582-06107-5).
- ↑ Brady, Ciaran. The Chief Governors: The Rise and Fall of Reform Government in Tudor Ireland 1536-1588. Cambridge University Press, 2002. p.130
- ↑ Somerset, Anne (2003), Elizabeth I (1st Anchor Books ed.), London: Anchor Books, (ISBN 978-0-385-72157-8), https://archive.org/details/elizabethi00some_0
- ↑ Ellis, Steven. (2014) The Making of the British Isles: The State of Britain and Ireland, 1450-1660. Routledge.
- ↑ (1985) Habits of the Heart: Individualism and Commitment in American Life. University of California Press. ISBN 978-0-520-05388-5.
- ↑ Mudge, Zachariah Atwell. (1871) Foot-Prints of Roger Williams: A Biography, with Sketches of Important Events in Early New England History, with Which He Was Connected. Hitchocok & Waldon. Sunday-School Department. ISBN 1270833367.
- ↑ Straus, Oscar Solomon. (1936) Roger Williams: The Pioneer of Religious Liberty. Ayer Co Pub. ISBN 9780836955866.
- ↑ Mattern, Joanne. (2003) Rhode Island: The Ocean State (angle). Gareth Stevens, p. 8–11. ISBN 9780836851595.
- ↑ Moyer, Sandra M.. (2014) Cranston revisited (angle). Charleston, S.C.: Arcadia Pub. ISBN 9781467120791.
- ↑ Chisholm, Hugh, ed. (1911). [1911 Encyclopædia Britannica/Providence "Providence"]. Encyclopædia Britannica. Vol. 22 (11a eld.). Cambridge University Press. p. 512.
- ↑ The Agricultural Revolution in New England. Percy W. Bidwell. The American Historical Review, Vol. 26, No. 4 (J ul., 1921), 683–702. http://people.brandeis.edu/~dkew/David/Bidwell-agriculture-1921.pdf.
Bibliografio redakti
- Albert Galloway Keller (1908) Colonization: A Study of the Founding of New Societies, Bastion: Ginn & Company.