Třebíč
Třebíč estas urbo en Ĉeĥio kun 34 712 loĝantoj (2023), situanta en okcidenta Moravio, en valo de rivero Jihlava, 55 km okcidente de urbo Brno, 18 km sudokcidente de urbo Velké Meziříčí.
| Třebíč | |||
| germane Trebitsch | |||
| urbo | |||
 Třebíč-Vnitřní Město el belvedero de Masaryk sur Hrádek
| |||
|
|||
| Oficiala nomo: Třebíč | |||
| Ŝtato |  Ĉeĥio
| ||
|---|---|---|---|
| Regiono | Regiono Vysočina | ||
| Distrikto | Distrikto Třebíč | ||
| Administra municipo | Třebíč | ||
| Historia regiono | Moravio | ||
| Montaro | Jeviŝovica montetaro | ||
| Memorindaĵoj | Juda kvartalo, Baziliko de Prokopio | ||
| Rivero | Jihlava | ||
| Situo | Třebíč | ||
| - alteco | 405 m s. m. | ||
| - koordinatoj | 49° 13′ 12″ N 15° 52′ 48″ O / 49.22000 °N, 15.88000 °O (mapo) | ||
| Areo | 57,6 km² (5 760 ha) | ||
| Loĝantaro | 34 712 (2023) | ||
| Denseco | 602,64 loĝ./km² | ||
| Unua skribmencio | 1277 | ||
| Horzono | MET (UTC+1) | ||
| - somera tempo | MET (UTC+2) | ||
| Poŝtkodo | 674 01 | ||
| NUTS 3 | CZ063 | ||
| NUTS 4 | CZ0634 | ||
| NUTS 5 | CZ0634 590266 | ||
| Loko de Monda heredaĵo de UNESKO | |||
| Nomo | Juda kvartalo en Třebíč | ||
| Katastraj teritorioj | 10 | ||
| Partoj de urbo | 17 | ||
| Bazaj setlejunuoj | 32 | ||
  Situo enkadre de Ĉeĥio
| |||
 Mapo de urbaj partoj al la jaro 2008
| |||
 Vikimedia Komunejo: Třebíč
| |||
| Retpaĝo: www.trebic.cz | |||
 Portalo pri Ĉeĥio
| |||
La najbaraj municipoj de la setlejo estas Okřešice, Vladislav, Trnava (distrikto Třebíč), Kožichovice, Střítež, Petrůvky, Výčapy, Mikulovice, Mastník, Petrovice, Krahulov, Nová Ves, Číhalín, Horní Vilémovice kaj Stařeč.
Historio redakti
Třebíč estiĝis el vilaĝo, situanta sub benediktina monaĥejo, en signifa pado ĝis Bohemio. La monaĥejo estas fidinde dokumentita en la jaro 1197. Ĝi fariĝis signifa kolonigata centro de okcidenta Moravio. Reĝo Přemysl Otakar la 2-a donis al Třebíč urbajn rajtojn. Ĝi fariĝis reĝa urbo en 1335 per decido de marggrafo, pli malfrua imperiestro Karolo la 4-a. Třebíč subtenis husanan movadon, kiam ĝi estis konkerita de ili. En 1435 ĝi estis konkerita de soldataroj de Albrecht Rakouský, en 1468 ĝi estis sieĝata kaj poste komune kun la monaĥejo prirabita de Matiaso la 1-a Korvino. En la paso de la 16-a jarcento kaj komence de la 17-a jarcento okazis prospero, kiu montriĝis per konstruado de paradaj renesancaj domoj. Dum la tridekjara milito la urbo suferis pro restado de fremdaj, ĉefe svedaj soldataroj. En la 18-a jarcento okazis evoluo de metioj. Militoj – prusia-aŭstria (1742), napoleonaj marŝoj en 1805–1806 kaj okupo de prusoj (1866) – tre difektis evoluon de la urbo kaj ili kaŭzis kamparanajn ribelojn (1875).
En la 14-a kaj la 15-a jarcentoj historia kerno de Třebíč estis ĉirkaŭbarita de remparoj, malfermita per tri pordegoj. La remparoj estis plifortigitaj per prismaj bastionoj kaj cilindroformaj turoj, el kiuj ĝis hodiaŭ konserviĝis sole sudorienta parto kaj parto de norda sektoro. El la devena romana benediktina monaĥejo konserviĝis preskaŭ nenio. En la jaroj 1240–1260 estis konstruita nova monaĥejo. La monaĥeja areo estis ŝirmata per sep turoj, oni eniris en la areon tra pordego kun turo. El la monaĥejobjektoj konserviĝis baziliko de sankta Prokopo.
Centra loko de la historia centro estas plilongigita Karola placo kun eksterordinara areo 22 000 m². Devene ĝi estis borderita per renesancaj domoj, sed post incendioj en la 19-a jarcento estis fasadoj de plimulto da domoj reguligitaj empire aŭ klasicisme.
Loĝantaro redakti
| Jaro | Loĝantoj |
|---|---|
| 1869 | 7 886 |
| 1880 | 9 343 |
| 1890 | 13 726 |
| 1900 | 10 805 |
| 1910 | 11 651 |
| 1921 | 17 191 |
| Jaro | Loĝantoj |
|---|---|
| 1930 | 14 358 |
| 1950 | 18 671 |
| 1961 | 19 142 |
| 1970 | 21 405 |
| 1980 | 30 246 |
| 1991 | 39 316 |
| Jaro | Loĝantoj |
|---|---|
| 2001 | 39 021 |
| 2014 | 37 095 |
| 2015 | 36 641 |
| 2016 | 36 641 |
| 2017 | 36 330 |
| 2018 | 36 050 |
| Jaro | Loĝantoj |
|---|---|
| 2019 | 35 691 |
| 2020 | 35 451 |
| 2021 | 34 368 |
| 2022 | 34 415 |
| 2023 | 34 712 |
Partoj de urbo redakti
Memorindaĵo redakti
Juda urbo redakti
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Juda kvartalo en Třebíč.Signifa memorindaĵo sur la maldekstra bordo de rivero Jihlava estas juda urbo kun du sinagogoj, konsiderata kiel eŭropa unikaĵo. La ekzistado de juda komunumo estas dokumentita al la jaro 1410. Al la plej valoraj objektoj apartenas renovigita, la tn. Nova sinagogo, renesanca hala konstruaĵo kun ogivaj fenestroj el jarcentŝanĝo de la 16-a kaj la 17-a jarcentoj, kun volbo, etaĝa ĥorejo kaj stukaĵornamaĵaro kaj surmuraj pentraĵoj. Post renovigo ĝi servas al kulturceloj. Malnova sinagogo estis el komenco de la 18-a jarcento estis en la 19-a jarcento reguligita novgotike. Hodiaŭ ĝi servas kiel preĝejloko de Ĉeĥa husana eklezio. Juda tombejo situas en la sama bordo de rivero Jihlava norde de la juda geto, en valo de Týnský-rojo. El 3 000 tombŝtonoj estas la plej malnova el la jaro 1641.
Vidindaĵoj redakti
Esperanto redakti
En Třebíč estas klubo de esperantistoj, kiu organizas Someran Esperanto-Tendaron apud vilaĝo Lančov. En urbo ankaŭ okazis la 6-a kongreso de Ĉeĥa Esperanto-Asocio en jaro 1991.
Panoramoj redakti
