Teplice

Teplice (ĝis 1948 Teplice-Šanov, germane Teplitz-Schönau, antaŭe ankaŭ Töplitz) estas distrikta urbo en Ĉeĥio kun 50 843 loĝantoj (2023), situanta en norda Bohemujo, ĉe montarpiedo de la Ercmontaro. Ĝi estas signifa banloka centro kaj centro de vitroindustrio, ceramiko, teksindustrio, maŝinindustrio kaj kemioindustrio. La banloko uzas termoradioaktivajn fontojn. Oni kuracas ĉi tie malsanojn de movorganoj, nervorganoj kaj cirkulorganoj. En la ĉirkaŭaĵo de la urbo okazas supraĵa minado de brunkarbo, kiu komune kun la industria agado malpurigas vivmedion. Sed ekologiaj problemoj en la 90-aj jaroj de la 20-a jarcento karakterize pli malgrandiĝis. En la urbo agadas teatro kaj orkestro de Nordbohemia ŝtata filharmonio.

Teplice
germane Teplitz, antaŭe germane Töplitz-Schönau
urbo
Kastela placo kun preĝejo
Flago Blazono
Oficiala nomo: Teplice
Ŝtato	Ĉeĥio
Regiono	Regiono Ústí nad Labem
Distrikto	Distrikto Teplice
Administra municipo	Teplice
Historiaj regionoj	Bohemio, Sudetio
Montaro	Bohemia mezmontaro
Konata loko	Doubravská hora
Memorindaĵo	Ruĝa preĝejo (Teplice)
Situo	Teplice
- koordinatoj	50° 38′ 29″ N 13° 49′ 28″ O (mapo)
Plej alta punkto
- alteco	399 m s. m.
Plej malalta punkto
- alteco	200 m s. m.
Areo	23,78 km² (2 378 ha)
Loĝantaro	50 843 (2023)
Denseco	2 138,06 loĝ./km²
Baseno	Mosta baseno
Ĝardeno	Botanika ĝardeno Teplice
Unua skribmencio	1057
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	415 01
NUTS 3	CZ042
NUTS 4	CZ0426
NUTS 5	CZ0426 567442
Katastraj teritorioj	7
Partoj de urbo	7
Bazaj setlejunuoj	37
Situo enkadre de Ĉeĥio Situo enkadre de Ĉeĥio
Vikimedia Komunejo: Teplice
Retpaĝo: www.teplice.cz
Portalo pri Ĉeĥio

La najbaraj municipoj de la setlejo estas Proboštov, Jeníkov, Modlany, Krupka, Lahošť, Novosedlice, Srbice, Újezdeček, Zabrušany, Bystřany, Dubí, Kladruby kaj Košťany.

Geografia situo

Teplice lokas en alteco de 230 metroj super marnivelo ĉe la suda bazo de la Ercmontaro, norde de la bohema mezalta montaro en la nordbohmuja baseno. Oriente elstaras la Doubravská hora (Teplica Kastelmonto) (393 metroj super marnivelo).

Historio

Laŭ arkeologiaj trovaĵoj la fontoj en Teplice estis konataj jam al keltoj. Judita, edzino de Břetislav la 2-a, lasis apud la kuracfontoj post la jaro 1158 fondi monaĥinejon de benediktanoj („ad aquas calidas“, te. ĉe varmaj fontoj; la monaĥinejo ĉesis ekzisti en la 15-a jarcento dum husanaj militoj). Ĉe la monaĥinejo plinombriĝis plua loĝigo kaj en la 13-a jarcento estiĝis urbeto. Evoluo de banlokaferoj komenciĝis en la 16-a jarcento. Tiam ĉi tie Volf el Vřesovice konstruis ŝtonan konstruaĵon kun apartigitaj basenoj por viroj kaj virinoj, kuracejon kaj banlokajn loĝigejojn. En la jaro 1643 la banloko kaj la urbo fariĝis posedaĵo de imperiestra generalo Jan el Aldringen kaj familio de Clary-Aldringen-idoj konservis Teplice-on ĝis la jaro 1945. Incendio en 1793 kaŭzis konstruadon de novaj banlokaj kaj urbaj konstruaĵoj en klasicisma kaj empira stiloj. Teplice spertis la plej grandan prosperon en la 1-a duono de la 19-a jarcento, kiam la urbon vizitis vico da famaj personecoj. La banlokon vizitis potencaj regantoj (aŭstria imperiestro Ferdinando la 1-a, prusia reĝo Vilhelmo la 3-a, rusa caro Aleksandro la 2-a (Rusio)) kaj ankaŭ intelektuloj kaj artistoj (Johann Wolfgang von Goethe, Ludwig van Beethoven, Frédéric Chopin, Alexander von Humboldt, A. Schopenhauer, Richard Wagner, František Palacký, Jan Neruda ka.). Tiam alvojaĝis ĝis Teplice ĉirkaŭ 13 000 gastoj dum sezono kaj la urbo havis kromnomon Malgranda Parizo. La evoluo de industrio kaj la minado de karbo en la 2-a duono de la 19-a jarcento kaj precipe post la jaro 1945 kontribuis al retiriĝo de la internacia renomo de Teplice.

Al parte konservinta romana konvento ligas devena renesanca kastelo plilarĝigita en la jaroj 1590–1607. La objekto estis pli malfrue baroke kaj empire alikonstruata. En kortego estas rare konservinta romana kripto kaj bazplano de eksa monaĥineja baziliko. En kastelaj ejinternoj estas ĉambroj kun stila ekipaĵo kaj muzea ekspozicio de distrikta muzeo. Kastela parko el la 17-a jarcento estis en la 18-a jarcento reguligita en angla stilo. La valoraj empiraj banlokaj konstruaĵoj estas el la 1-a duono de la 19-a jarcento. Super la plej malnova fonto Prafonto staras pavilono el la jaroj 1838–1839.

Loĝantaro

Evoluo de nombro de loĝantoj

La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj

Jaro	Loĝantoj
1869	10 155
1880	14 841
1890	31 056
1900	44 626
1910	50 896
1921	52 655

Jaro	Loĝantoj
1930	30 799
1950	35 466
1961	46 750
1970	50 658
1980	53 964
1991	53 004

Jaro	Loĝantoj
2001	51 060
2011	49 640
2014	50 024
2016	49 959
2017	49 697
2018	49 563

Jaro	Loĝantoj
2019	49 575
2020	49 731
2021	48 428
2022	48 766
2023	50 843

Místní části

• Teplice
  • centro
  • Šanov I (Starý Šanov, Šanov, Lázně Šanov) (suda parto de la centro)
  • Šanov II (Nový Šanov), sur orienta flanko de Šanov, loĝdomaro konstruita plaŭ propono de SIAL el Liberec
  • Letná, sudoriente de Šanov
  • Bílá cesta, loĝdomaro ĉe Nová Ves
• Prosetice (sudoriente de la centro)
• Nová Ves (sudokcidente de la centro)
• Řetenice (okcidente de la centro)
• Hudcov (la plej okcidenta parto de Teplice)
• Trnovany, devene agrikultura municipo, kie en la 19-a jarcento eksidis grandega industrio, pfrecipe ceramika. Dum la 1-a duono de la 20-a jarcento ĝi estis poste memstara urbo, poste kunigita kun Teplice. En la 1970-aj jaroj okazis areaj malkonstruoj de la malnova konstruareo, por ke ĝi liberigu lokon por panelaj loĝdomaroj.
  • Anger (banloko de Anger, Angerteich), parto de Trnovany
• Sobědruhy

Famuloj

• en la komunumo mortis hungara politikisto Gábor Lónyay (parlamentano)
• Marie Urfus, aktorino kaj teatrejestrino

Vidu ankaŭ

• Tramtransporto en Teplice