Świnoujście
Świnoujście (kaŝube: Swina, Szvvine 1182, Zwina 1186, Zwijne 1577, Swinemünde, platgermane: Swienemünn, germane: Swinemünde) estas urbo en provinco Okcidenta Pomerio (pole województwo zachodniopomorskie), kiu situas en norda Pollando ĉe enfluo de la rivero Swina en Baltan Maron.
| Świnoujście | |||
|
|
| ||
| Flago | Blazono | ||
 | |||
| |||
 Mapo
| |||
|---|---|---|---|
| Genitivo de la nomo | Świnoujścia | ||
| Provinco | Okcidenta Pomerio | ||
| Distrikto-rajta | Jes | ||
| Distrikto | Urbo kun rajtoj de distrikto | ||
| Komunumo | Urbo-kampa | ||
| Urba komunumo | Jes | ||
| Fondita en | 12-a jarcento | ||
| Urborajtoj | 1765 | ||
| Koordinatoj | 53° 55′ N, 14° 15′ O (mapo)53.91666666666714.25Koordinatoj: 53° 55′ N, 14° 15′ O (mapo) | ||
| Alto super la marnivelo | 5 m | ||
| Areo | 197 km² | ||
| Loĝantaro | 41100 (en 2006) | ||
| Loĝdenso | 209 loĝ./km² | ||
| Poŝtkodo | 72-600 ... 72-612 | ||
| Telefona antaŭkodo | 091 | ||
| Aŭtokodo | ZSW | ||
| Estro | Janusz Żmurkiewicz | ||
| Titolo de estro | Prezidanto de urbo | ||
| Nomo de estraro | Rada Miasta Świnoujścia (Urbokonsilio de Świnoujście) | ||
| Adreso de estraro | ul. Wojska Polskiego 1/5 | ||
| Retpoŝto de estraro | prezydent@um.swinoujscie.pl | ||
| Poŝtkodo de estraro | 72-600 | ||
| Telefono de estraro | (0 91) 321 27 80 | ||
| Fakso de estraro | (0 91) 321 59 95 | ||
| Poŝto de estraro | sekretariat@um.swinoujscie.pl | ||
| Ĝemelaj urboj | (Portugalio) Palmela (Svedio) Ystad (Rusio) Svetlij (Germanio) Nordenham | ||
| Komunuma retejo | http://www.swinoujscie.pl/ | ||
La apudriveran teritorion pola princo Mjeŝko la 1-a alligis antaŭ mil jaroj en la polan ŝtaton. La urbo etendiĝas sur tri grandaj insuloj: Uznam, Wolin kaj Karsibór. Ĝi limas kun la laguno de Szczecin kaj danke al sablo-amasiĝo posedas la plej larĝan strandon en Pollando (ĝis 200 m). La 17-an de junio 2016 ekfunkciis haveno por likvigita natura gaso el Usono kaj i.a.Kataro, ricevinta la nomon de Prezidento de Pollando Lech Kaczyński.
HistorioRedakti
Historio de la ĉirkaŭaĵo de ŚwinoujścieRedakti
De antikveco ĝis MezepokoRedakti
La unuaj homaj setlejoj sur la terenoj de la hodiaŭa Świnoujście, aperis jam antaŭ 5 mil jaroj, pri tio pruvas la arkeologiaj trovaĵoj, kaj la plej malnovaj skribaj dokumentoj devenas el la 12-a jarcento. La riverbuŝo de la rivero Odro tio estas la tereno de la setlejoj de la gentoj de slavoj kaj la gentoj de ĝermanoj.
W czasach historycznych teren ten był przedmiotem zainteresowań państw skandynawskich, Niemców oraz Polaków. W IX wieku na tych trenach rozkwitł handel miedzy plemionami Słowian, Niemcami a Duńczykami.
szlaki handlowe: lądowy, wschodnio-zachodni oraz wodny, północno-południowy. Przed tysiącem lat tereny nad Świną wchodziły w skład plemiennego państwa Wolinian, które pola princo Mjeŝko la 1-a włączył do swego państwa. W wiekach późniejszych władali tu książęta pomorscy, którzy po obu stronach rzeki wznosili grody warowne. Osady zostały kilkakrotnie zniszczone przez duńskie najazdy w XII wieku. W 1121 roku Pomorze stało się lennem Boleslavo la 3-a Kurbabuŝa (1086-1138). Wówczas biskup Otton z Bambergu przeprowadził na tych ziemiach misję chrystianizacyjną na zlecenie władcy polskiego. W roku 1140 powstało w Wolinie drugie po kołobrzeskim, polskie biskupstwo pomorskie podległe Gnieznu. W 1170 i 1173 roku na obu brzegach Świny założono niewielkie grody strażnicze zniszczone najazdem duńskim w 1177 roku, a następnie odbudowane w latach 1181-1182. Pierwsza zachowana informacja na temat przeprawy promowej przez rzekę Świnę pochodzi z początków XIII wieku. Dum la jaroj 1185-1227 Świnoujście kun la tuta Okcidenta Pomerio fariĝis la feŭdo de Danlando.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Świnoujście de la 16-a jc ĝis 19-a jcRedakti
Post la Tridekjara milito (1618-1648), kiu alportis grandegajn detruojn kaj kaoson sur tiuj teritorioj, en la jaro 1650 en Osnabrück ovi decisis pri la divido de Pomerio je parto prusia kaj parto svedia. Obszar obecnego miasta znalazł się wraz z całym Pomorzem Zachodnim pod panowaniem Szwecji aż do 1720 roku, kiedy to Prusy odkupiły wyspy Wolin i Uznam za sumę 10 mln talarów w złocie. W latach 1738-1740 wobec konieczności wnoszenia wysokich opłat za przepływanie cieśniną Peenestrom (ten akwen razem z Wolgast należał do Szwecji do 1815 roku) rząd pruski postanowił umożliwić żeglugę Świną do Szczecina i rozpoczął pogłębianie jej głównego koryta. W 1743 roku na północ od wioski Swine powstało osiedle o nazwie Swinemünde , oficjalnie ogłoszone portem morskim w 1747 roku. Świnoujście uzyskało prawa miejskie od Frederiko la Granda Fryderyka Wielkiego w 1765 roku. Rok później miasto posiadało 121 domostw, w których zamieszkiwało ponad 150 rodzin. W 1790 roku nadal rozbudowywano lokalny port. W tym samym czasie liczba mieszkańców miasta osiągnęła stan około 2000 osób.
.png)
Dum la Napoleonaj militoj (1803-1815), okupacja francuska oraz blokada kontynentalna przyniosły młodemu miastu regres. Jednak już w 1824 roku miasto stało się kurortem, a w 1895 roku, po odkryciu źródeł solanki i borowiny - uzdrowiskiem. W końcu XIX wieku w szybkim tempie powstała dzielnica uzdrowiskowa, oddzielona od centrum miasta parkiem. En la dua duono de la 19a jc ekfunkciis la fervoja ligo kun Berlino.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Świnoujście dum la 20-a jcRedakti
Zupływem lat rosła liczba mieszkańców miasta. W 1850 roku było 4.719 mieszkańców, w 1910 roku liczba ta już wzrosła trzykrotnie do 13.916 osób, a w 1931 roku osiągnęła stan 19.798 osób. Pierwsza wojna światowa i inflacja powojenna, spowodowały wielki regres, ale już w 1928 roku, Świnoujście przyciągnęło znowu ponad 43 tysięcy gości kuracyjnych. Dum la Dua Mondmilito w mieście funkcjonowała mała stocznia, port przeładunkowy oraz baza zaopatrzenia floty wojennej (okręty podwodne, kutry). Miasto i port zostały zniszczone głównie podczas nalotów alianckich 12 marca i 16 kwietnia 1945 roku.
Liczba ofiar przekroczyła 23 tysiące osób. Miasto poddało się Armii Czerwonej 5 maja 1945 roku. Post la fino de Dua Mondmilito la urbo eniris Pollandon laŭ la decido de la Potsdama konferenco kaj ankaŭ laŭ la decidoj de la konferenco komenciĝis la procedo de translokiĝo de la germana popolo kaj anstataŭigo de ili per poloj de la centra Pollando kaj de orienta Pollando de post la Curzon-linio (vidu la apudan mapon). En la jaro 1948 oini ekkomencis la rekonstruon kaj alikonstruon de la milita haveno en Świnoujście al la haveno komerc-fiŝista, kiu funkcias ĝis hodiaŭ.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
BibliografioRedakti
- Alicja Biranowska-Kurtz, Bogdan Frankiewicz, Świnoujście: historia miasta na pocztówkach zapisana, Szczecin: Wydawnictwo Univers, 2002.
- Mirosław Janiszewski, Waldemar Sitarz, Komenda Portu Wojennego Świnoujście 1965-2015, Świnoujście: Wojskowe Centrum EdukacjiObywatelskiej, 2015.
- Stefan Mollin, Świnoujście: tradycja i współczesność, Świnoujście: Wydawnictwo Elmos, 2007.
- Roman Osiecimski, Rys historyczny powstania toru wodnego Szczecin-Świnoujście z punktu widzenia hydrotechnicznego, Gdansko: Wydawnictwo Instytutu Morskiego, 1966.
- Jan Maria Piskorski, Pomorze Zachodnie poprzez wieki, Szczecin: Zamek Książąt Pomorskich, 2001.
- Józef Pluciński, Z dziejów świnoujskiej przeprawy promowej, Bjalistoko: Wydawnictwo BUK, 2017.
- Erwin Rosenthal, Świnoujście-Swinemünde: 250 lat niemieckiej i polskiej historii, Sobolewo: Wydawnictwo BUK, 2015.
- Henryk Salmonowicz, Włodzimierz Kotwas, Ewa Lisek, Agata Prochotta-Miłek, Z dziejów morskich portów w Szczecinie i Świnoujściu: 55 lat polskiego zarządu w portach w Szczecinie i Świnoujściu,
Szczecin: Zarząd Morskich Portów Szczecin i Świnoujście, 2005.
- Marian Urbański, Odra - Świnoujście: 1952-1987, Szczecin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987.
TransportoRedakti
Fervoja transportoRedakti
Fervojlinio Szczecin Dąbie – Świnoujście Port estas parte durela, elektrizita fervojlinio. Ĝi kunigas la stacidomo Szczecin Dąbie kun la stacio Świnoujście Port per Goleniów, Wysoka Kamieńska, Wolin kaj Międzyzdroje. La linio estas lokita entute en la Okcidentpomeria Provinco. Trafikanto estas la akcia kompanio PKP Polskie Linie Kolejowe.
Najbaraj urbojRedakti
Internacia kunlaboroRedakti
- Heringsdorf, Germanio, ekde 2007
- Nordenham, Germanio, 1992
- Distrikto Antaŭpomerio-Greifswald , Germanio, 1998
- Svetlij, Rusio, 1993
- Ystad, Svedio, 1990
Konindaj personoj ligitaj kun la urboRedakti
- Wilhelm Canaris, germana admiralo, ĉefo de spionagentejo de Nazia Germanio, kontraŭulo de la politiko de Hitlero
- Karl Dönitz, germana maroficiro, kreinto de la germana submarŝiparo
- Theodor Fontane, germana verkisto francdevena, kies verkojn oni esperantigis
- Elsa von Freytag-Loringhoven, germana-usona poldevena dadaista artistino kaj poetino
Lumturo, la foto el la jaroj 1890-1900
Ĉefa poŝtejo
La jaĥtejo
La pram-terminalo
