14-a de majo

majo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

La 14-a de majo estas la 134-a tago de la jaro (la 135-a en superjaroj) laŭ la Gregoria kalendaro. 231 tagoj restas.

Je la 14-a de majo okazis, interalie:

Enhavo

EventojRedakti

1027: En katedralo en Reims Henriko la 2-a kroniĝis kiel reĝo de Francio
1097: Unua krucmilito: sieĝo de Nicea komenciĝis
1264: Anglio: dum enlanda milito okazis batalo de Lewes
1509: Franca armeo konkeris Venecian respublikon en batalo de Agnadello
1560: Per venko de turkoj finiĝis batalo de Ĝerbao - kristana ŝiparo perdis 60 ŝipojn kaj 20 mil homojn
1590: Pollando: Cieszanów iĝis urbo
1607: Nordameriko: Jamestown (Virginio), la unua konstanta brita setlejo, fondiĝis
1610: Parizo: katolika fanatikulo François Ravaillac per ponardo murdis la francan reĝon Henriko la 4-a
1643: Post morto de franca reĝo Ludoviko la 13-a ektronis lia pli aĝa 4-jara filo Ludoviko la 14-a; regentino iĝis la vidvino Anna de Aŭstrio, ministro iĝis kardinalo Jules Mazarin
1772: La unua dispartigo de Pollando fare de Reĝlando Prusio, Aŭstrio kaj Rusio - aŭstra armeo transpaŝis limojn de la Respubliko de Ambaŭ Nacioj (kontraŭpola kampanjo por la eŭropa publika opinio kaŭzis, ke Voltaire gratulis al la prusa reĝo en la enciklopedio la duan dispartigon)
1796: Edward Jenner kiel la unua aplikis vakcinadon kontraŭ variolo
1804: Ekspedicio de Lewis kaj Clark komenciĝis, kiu kiel la unua atingis usonan bordon de la Pacifika Oceano
1809: Dum pola-aŭstra milito Lublin estis rekonkerita de poloj
1879: Usona astronomo Christian Heinrich Friedrich Peters malkovris asteroidon Filomelo
1900: La 2-a Somera Olimpiko komenciĝis en Parizo
1908: Wilbur Wright unuafoje ekflugis kun pasaĝero
1912: Kristiano la 10-a iĝis reĝo de Danio
1913: Unua Balkana milito: eŭropaj potencoj alterigis taĉmenton en senleĝe aneksita de Montenegro estinta turka fortreso Shkodër, kiu estis transdononta al Albanio
1919: Pola-ukraina milito: komenco de ofensivo de la pola armeo komandata de generalo Józef Haller en Orienta Galicio
1920: Pola-bolŝevika milito: en Belorusio komenciĝis bolŝevika ofensivo komandata de Miĥail Tuĥaĉevskij
1920: Laŭ iniciato de Stefan Żeromski fondiĝis Asocio de Polaj Literaturistoj
1926: Maja puĉo: pro kontraŭatako de la soldataro de marŝalo Józef Piłsudski polaj regopovoj retiriĝis ĝis Wilanów, kie vespere ĉefministro Wincenty Witos demisiis, kaj prezidento Stanisław Wojciechowski elposteniĝis favore al marŝalo Maciej Rataj
1938: Ĉilio forlasis Ligon de Nacioj
1938: Antaŭ futbala matĉo en Berlino kun germanoj reprezentantaro de angla nacia teamo de futbalo levis manojn laŭ germana-nazia saluto Heil Hitler direkte al honora loĝio, sur kiu sidis interalie Rudolf Heß, Joseph Goebbels kaj Joachim von Ribbentrop
1939: Vizito de pola militista delegitaro kun ministro pri armeaj aferoj en Parizo komenciĝis - la interparoloj fruktis pri precizigo de francaj aliancaj devoj
1939: Lina Medina iĝis la plej juna patrino
Dua mondmilito en Pollando kaj la mondo:
- 1940: Germana polico daŭrigis en Varsovio stratan homkaptadon
- Germana aerfloto bombis Roterdamon - Nederlando kapitulacis; Luftwaffe sinkigis ĉe la nederlanda marbordo la polan pasaĝeran ŝipon MS Chrobry; batalo de akvobaraĵo Afsluitdijk finiĝis - Wehrmacht malsukcesis; Parizo: vicministro pri armeaj aferoj brigada generalo Marian Kukiel skribis en sia multobligita Oficira sekreta ordono n-ro 18: Mi postulas de ĉiuj soldatoj trakti kiel aparte sekretaj ĉiun informon pri polaj organizaĵoj kaj ilia agado en la lando kaj inter elmograntaro; oni devas kompreni ke ankaŭ en Francio, Rumanio, Hungario ktp aktivas spionagentejoj la rusa kaj germana
- 1941: Krakovo: germanaj regopovoj de Ĝenerala Gubernio ordonis forigi de publikaj lokoj, kune kun lernejoj, memoraĵojn pri Józef Piłsudski; en Poznań en aresto estis 642 poloj, akuzitaj pri apartaneco al subtera Nacia Partio, kaj gestapo konstatis ekziston de konspira organizaĵo "Żelazna Brygada" (Fera Brigado), kiu verŝajne disponis pri sabotaj grupoj, alvenintaj de Ateno
- En okupata parto de Francio germana polico faris la unuan pli grandan surstratan homkaptadon de viroj kun juda nacieco - inter 3747 kaptitoj estis parto kun pola civitaneco; Egiptio: "Ku Wolnej Polsce" (Al Libera Pollando) informis, ke al Haifo alvenis 400 elmigrintojn de Pollando, Ĉeĥoslovakio, Germanio kaj Jugoslavio - inter 150 polaj troviĝas 70 judoj
- 1942: Al sia koncentrejo Majdanek germanoj alveturigis 320 judojn kun pola kaj germana civitaneco
- En Novjorko inaŭguris agadon Pola Scienca Instituto
- 1943: Germana polico pafekzekutis en Krynki 75 personojn kaj en Piotrowice 25 judojn; en Poznań germanoj ekzekutis 8 personojn; Volinia masakro: ukrainoj murdis en la tagoj 13-a kaj 14-a de majo en pola vilaĝo Niemilia ĉ. 200 personojn; germanaj regopovoj notis ĉi-tage en ĜG 220 agojn de la pola rezista movado
- Japana submarŝipo sinkigis aŭstralian malsanulŝipon AHS Centaur - pereis 268 personoj el 332 sur la ferdeko
- 1944: Senrezulta tuttaga batalo de Rąblów (proksime al Puławy) de polaj-sovetaj partizanoj kontraŭ elektitaj taĉmentoj de Wehrmacht kaj kirasita unuo de Waffen-SS, kiuj nombris ĉ. 2 mil soldatoj
- 1945: Rezulte de usona aera bombatako bruliĝis kastelo en Urbo Nagoja
1948: Independence Hall: Deklaro de sendependeco de Israelo fare de David Ben-Gurion en la Brita Mandato Palestino
1954: En Hago estis subskribita konvencio pri protekto de kultura heredaĵo dum armitaj kofliktoj
1955: Subskribo de Varsovia Pakto flanke de Sovetunio, Pola Popola Respubliko, Albanio, Bulgario, Ĉeĥoslovakio, Germana Demokratia Respubliko, Hungario, Rumanio (la Orienta Bloko estis politike kaj armee subigita al Sovetunio), kio estis respondo al eniro de Germana Federacia Respubliko al NATO
1962: Hispana princo Johano Karlo la 1-a edziĝis al greka princino Sofia de Grekio
1963: Kuvajto aniĝis al Unuiĝintaj Nacioj
1970: La ĉefurbo de Dagestano Maĥaĉkalo serioze detruiĝis pro tertremo
1970: Okcidentgermana terorista grupo liberigis de malliberejo sian membron Andreas Baader
1973: NASA: lanĉo de la usona kosmostacio Skylab, kiu funkciis dum pli ol 6 jaroj kun teleskopo direktita al la suno
1983: Sicilio: erupcio de la vulkano Etna
1992: Janez Drnovšek iĝis ĉefministro de Slovenio
1993: Estonio, Litovio kaj Slovenio aliĝis al la Konsilio de Eŭropo
1995: Tenzin Gyatso, la 14-a Dalai-Lamao agnoskis Gedhun Choekyi Nyima la 11-a reenkarniĝo de la panĉen-lamao.
1995: Blanka-ruĝa-blanka flago de Belorusio rezulte de referendumo estis anstataŭigita de standardo rememoriganta Belorusan Sovetan Socialisman Respublikon
1999: Malam Bacai Sanhá iĝis prezidento de Gvineo Bisaŭa
2005: En Varsovio oni malkovris monumenton al Charles de Gaulle, kiu partoprenis polan-bolŝevikan militon
2006: René Préval refoje iĝis prezidento de Haitio
2011: Michel Martelly iĝis prezidento de Haitio
2013: Usona aktorino Angelina Jolie en artikolo publikigita en The New York Times informis, ke duoble amputis mamojn pro posedo de geno kaŭzanta malsanon je mama kancero
2016: Ukraina kantistino Ĝamala venkis la 61-an Eŭrovido-Kantokonkurson en Stokholmo per la kanto "1944" pri la granda soveta deportado de krime-tataroj

NaskiĝojRedakti

1316: Karolo la 4-a, imperiestro de la Sankta Romia Imperio, reĝo de Germanio kaj Ĉeĥio, fondinto de la Universitato de Karolo (m. 1378)
1652: Johann Philipp Förtsch, germana komponisto, kuracisto, ŝtatviro (m. 1732)
1666: Viktoro Amadeo la 2-a, duko de Savojo (m. 1732)
1699: Hans Joachim von Zieten, prusa generalo de kavalerio (m. 1786)
1710: Adolfo Frederiko, reĝo de Svedio el Oldenburga dinastio (m. 1771)
1727: (baptita) Thomas Gainsborough, angla pentristo de portretoj kaj pejzaĝoj (m. 1788)
1771: Robert Owen, brita industriisto, filantropo kaj socialisto kontribuinta al kooperativa movado (m. 1858)
1780: Jules de Polignac, franca nobelo kaj ĉefministro (m. 1847)
1843: Gyula Vajda, hungara historiisto, pianisto, profesoro (m. 1909)
1867: Kurt Eisner, germana politikisto socialdemokratia kaj publicisto, murdita (m. 1919)
1867: Adam Stefan Sapieha, pola kardinalo kaj senatano, nomata Princo Senfleksebla (m. 1951)
1868: Sándor Papp, hungara pentristo kaj grafikisto (m. 1937)
1871: Vasil Stefanik, ukraina poeto, kies verkoj aperis en esperantlingvaj "Literatura Mondo" kaj "Ukraina Stelo" (m. 1936)
1885: Otto Klemperer, germana dirigento kaj komponisto (m. 1973)
1897: Sidney Bechet, usona klarnetisto kaj sopransaksofonisto, ĵaza komponisto (m. 1959)
1903: Aurél Vajkai, hungara etnografo, fondinto de muzeo (m. 1987)
1904: Marcel Junod, svisa kuracisto, delegito de Ruĝa Kruco, memorigita en la Hiroŝima paca parko (m. 1961)
1906: Gábor Péter, hungara kaŝpolicestro
1907: Aĝub Ĥan, prezidento de Pakistano, generalo, distingita per la Ordeno de la Brita Imperio (m. 1974)
1916: György Méhes, hungara verkisto, laŭreato de Kossuth-premio (m. 2007)
1917: Lou Harrison, usona komponisto influata de indonezia muziko kaj esperantisto, kies esperantlingva La Koro Sutro aŭskulteblas en Interreto (m. 2003)
1918: Marie Smith Jones, lasta konata parolantino de ejaka lingvo (m. 2008)
1922: Franjo Tuđman, generalo kaj la unua prezidento de Kroatio (m. 1999)
1925: Oona O'Neill, filino de la usona verkisto Eugene O'Neill kaj edzino de Charlie Chaplin (m. 1991)
1925: Gusztáv Herédi, rumania hungara verkisto, redaktoro (m. 1997)
1925: István Nemeskürty, hungara verkisto, literaturisto, profesoro (m. 2015)
1927: János Taub, hungara reĝisoro, aktorpedagogo, laŭreato de Kossuth-premio (n. 2010)
1933: László Kovács, hungara-usona kameraisto (m. 2007)
1939: Rupert Neudeck, germana teologo kaj ĵurnalisto laboranta por radiostacio Deutschlandfunk, doktoriĝinta pri la politika etiko ĉe Jean-Paul Sartre kaj Albert Camus
1942: István Kelemen, rumania hungara skulptisto
1943: Endre Botár, hungara aktoro
1943: Ólafur Ragnar Grímsson, prezidento de Islando, Alta Protektanto de UK 2013
1944: George Lucas, usona filmisto, aŭtoro de filmserioj Stelaj Militoj kaj pri Indiana Jones
1945: Yochanan Vollach, israela futbalisto, estro de sportoklubo en Hajfo
1946: Ágnes Tóth, rumania hungara ĵurnalistino, verkistino, poetino
1950: Dezső Benedek, usona antropologo hungardevena
1950: Zita Harmath, rumania hungara pentristino kaj instruistino
1951: Lídia Molnár, rumania hungara ornitologino publikiganta en revuoj
1953: Norodom Sihamoni, reĝo de Kamboĝo, poligloto
1959: Patrick Bruel, franca kantisto kaj aktoro juddevena, rolinta en Blovo de ŝiroko, poker-ludanto
1960: Barbara Włodarczyk, pola televida ĵurnalistino okupiĝanta pri landoj de estinta Sovetunio kaj landoj najbaraj al Pollando
1969: Cate Blanchett, aŭstralia aktorino kaj reĝisorino
1971: Sofia Coppola, usona aktorino kaj filmreĝisorino italdevena
1984: Mark Zuckerberg, usona interreta entreprenisto juddevena, fondinto de la interkona retejo Facebook
1996: Martin Garrix, nederlanda diskĵokeo kaj muzikproduktisto