La masakro de Adana (armene: Ատանայի կոտորած (Adanaji kotorac), turke: Adana İğtişaşı ) okazis en la provinco Adana de la Otomana Imperio en aprilo 1909[1]. Masakro de armenaj kristanoj fare de otomanaj islamanoj en la urbo Adana kiam la otomana kontraŭrevolucio de 1909 disetendiĝis al serio de kontraŭarmenaj pogromoj tra la tuta provinco. Raportoj taksis ke la masakroj de la provinco Adana rezultigis la morton de eĉ 20,000-30,000 armenoj[2][3]. Oni raportis ankaŭ la morton de ĉirkaŭ 1,300 asirianoj kiuj suferis la saman sorton dum la masakroj[4].
Pluraj raportoj pri la Adanaj masakroj aperis en okcidentaj periodaĵoj.
Otomanaj kaj armenaj revoluciaj grupoj kunlaboris por certigi la atestaĵon de sultano Abdul Hamid la 2-a kaj la restarigon de konstitucia regado en 1908. Reage, la 31-an de marto 1909 (13-an de aprilo laŭ la okcidenta kalendaro) armea ribelo direktita kontraŭ la Komisiono de Unio kaj Progreso kaptis Konstantinopolon (Istanbulo post 1928). Dum la ribelo daŭris nur dek tagojn, ĝi ekigis pogromon kaj masakrojn en la provinco Adana kontraŭ la armenaj loĝantoj, kaj ne nur, kiuj daŭris pli ol monaton.
La masakroj enradikiĝis en politikaj, ekonomiaj kaj religiaj diferencoj. La armena segmento de la loĝantaro de Adana estis priskribita kiel la "plej riĉa kaj prospera"; la perforto inkluzivis detruon de "traktoroj kaj aliaj specoj de meĥanikaj ekipaĵoj".
Henry K. Carroll miisto surloka pledis al Usona Ŝtata Sekretario por protekto de la kristanoj en la Otomana Imperio.
En 1908, la registaro de la Junaj Turkoj ekregis en senperforta revolucio. Post unu jaro, la armena loĝantaro de la Otomana Imperio, enpovigita danke al la eksiĝo de Abdul Hamid la 2-a, komencis organizi sin politike por subteni la novan registaron, kiu promesis meti ilin sur egalan juran bazon kun iliaj islamaj kunloĝantoj.
Longtempe la armenaj kaj aliaj kristanaj minoritatoj eltenis tiel nomatan dhimmi-statuson, kaj suferis la brutalecon kaj subpremon de la hamida gvidado ekde 1876, kaj pro ĉio ĉi la armenoj en Kilikio perceptis la naskiĝantan registaron de la Junaj Turkoj kiel dian benon. Sub ilia regado kristanoj ekrajtis armi sin kaj formi saĝe signifajn grupojn, kio tute ne estis permesite dum la jaroj de regado de la sultano, kiu faris la hamidajn masakrojn ekde la 1890-aj jaroj[5].
La otomana kontraŭrevolucio de 1909 forprenis la registaron de la sekularismaj Junaj Turkoj, kaj Abdul Hamid la 2-a nelonge reakiris siajn diktatorajn potencojn. Alvokante la reakcian islaman loĝantaron kun populisma retoriko postulante la restarigon de islama juro sub la standardo de tut-islama kalifujo, la sultano mobilizis popularan subtenon kontraŭ la junaj turkoj identigante sin kun la historie islama karaktero de la ŝtato[6] .
Multaj el la kristanaj armenoj esperis pli da egaleco post la puĉo kontraŭ sultano Abdul Hamid la 2-a, kiu forigis la islaman ŝtatestron de la potenco. Tamen, la pliiĝo de turka naciismo kaj populara percepto de la la armenoj kiel separisma, Eŭrop-kontrolita unuo kontribuis al la malico de iliaj atakantoj.
Armena urbo prirabita kaj detruita dum la Adana masakro.
Laŭ unu fonto, kiam novaĵoj pri ribelo en Konstantinopolo alvenis en Adana, spekulado cirkulis inter la islama loĝantaro pri baldaŭa armena ribelo kontraŭ ili. Ĝis la 14-a de aprilo la armena kvartalo estis atakita de furioza islama plebo, kaj multaj miloj da armenoj estis mortigitaj dum la sekvaj semajnoj[7].
Aliaj raportoj emfazas, ke "bataleto inter armenoj kaj turkoj la 13-an de aprilo ekigis tumulton, kiu rezultigis la rabadon de la bazaroj kaj atakojn al la armenaj loĝejoj". Du tagojn poste, pli ol 2,000 armenoj estis mortigitaj kiel rezulto[8].
En sia raporto de aŭgusto 1909 pri la masakro, Charles Doughty-Wylie asertas, ke "la teorio de armita revolucio fare de la armenoj nun estas ĝenerale misfamigita ĉe la pli inteligentaj homoj." Doughty-Wylie klarigis, ke oni ne povus diri, ke ribelo okazus sen iu koncentrado de fortoj, aŭ sen ia peno uzi la diversajn disponeblajn fortikejojn, kaj ĉiuokaze la nombro de la armenoj estus "facila matĉo por la regula otomana armeo". "Ili ne lasus siajn filojn kaj fratojn disvastigitaj tra la provinco por rikolto sen armiloj, sen ia espero de fuĝo".
Armena virno de Adana, torturita per tranĉiloj
Raporto de la vic-konsula majoro de Anglio Adana Charles Doughty-Wylie konsideras "La Kaŭzojn de la Masakro". El ĉi tiu dokumento la historiisto Vahakn Dadrian nuligas la tekston:
La turkoj, majstroj dum jarcentoj, trovis sian grandan stumblon en egaleco kun la kristanoj ... Inter la plej furiozaj profesoroj pri islamo kreskis rankoro. Ĉu la kontraŭuloj de Dio estus la egaluloj de Islamo? En ĉiu kafejo la paganoj parolis bonegajn eldiritajn vortojn de iu sendia kaj abomeninda ŝanĝo ...
Abdul Hamid famiĝis, ĉi-kuntekste, laŭ Doughty-Wylie, ĉar li "aranĝis la modon de masakroj". El la sama dokumento, la turka politika sciencisto Kamuran Gurun emfazas, ke la rajto porti armilojn kaŭzis popularan armilportadon. Sed, "plia malbono sekvis", laŭ la vortoj de Doughty-Wylie:
La fanfarono de la armila armena komunumo kaj ĝia preta lango incitis la sensciajn otomanajn islamanojn. Minacoj kaj insultoj pasis ambaŭflanke. Iuj armenaj gvidantoj, delegitoj de Konstantinopolo kaj pastroj (armena pastro laŭ sia maniero estas aŭtokrato) instigis siajn parokanarojn aĉeti armilojn. Tio fariĝis malkaŝe, nediskrete, kaj, en iuj kazoj, ĝi povus esti dirita malice. Kion pensi pri predikisto, rusa armeno, kiu en preĝejo en ĉi tiu urbo, kie neniam estis masakro, predikis venĝon por la martiroj de 1895? Konstitucio aŭ neniu, estis egale al li. "Venĝo," li diris, "murdo pro murdo. Aĉetu armilojn. Otomana islamano por ĉiu armeno de 1895. '
Stephan Astourian intertempe reliefigis aliajn kaŭzojn, inkluzive kreskantan rankoron inter islamanoj rezulte de kreskanta armena kristana enmigrado en Adana, enkonduko de armenaj terkultivistoj de novaj teknologiaj maŝinoj, kiuj delokigus multajn turkajn metiistojn kaj kamparanojn, kaj populara famo, ke puto. -konata armena bienulo estis kronota reganto de armena reĝlando en Kilikio[9].
Preskaŭ 4 437 armenaj loĝejoj estis forbruligitaj, kio signifis ke preskaŭ duono de la urbo estis detruita, kio kondukis siavice al priskriboj de la okazaĵoj kiel "holokaŭsto". La streĉiteco eksplodis en tumultojn la 1-an de aprilo1909, kiuj baldaŭ kreskis ĝis organizita perforto kontraŭ la armena loĝantaro de Adana kaj en pluraj ĉirkaŭaj urboj. Antaŭ la 18-a de aprilo, pli ol 1,000 homoj estis anoncitaj kiel mortintaj nur en la urbo Adana, kun kromaj nekonataj viktimoj en Tarso kaj Aleksandreto. Miloj da rifuĝintoj plenigis la usonan ambasadon en Aleksandreto, kaj brita batalŝipo estis sendita al ĝiaj bordoj; tri francaj batalŝipoj estis senditaj al Mersin, kie la situacio estis "malespera", kaj multaj okcidentaj konsulejoj estis sieĝitaj de armenaj rifuĝintoj. La otomana militistaro luktis por malaltigi la perforton[10].
Simila perforto konsumis la regionojn Maraŝ kaj Haĝin, kaj la taksoj de la nombro de mortintoj baldaŭ kreskis ĝis pli ol 5,000. Rose Lambert, usona misiisto ĉe Haĝin, skribis en sia libro kiom multaj serĉis rifuĝon en la misiejo por sekureco. La brita krozŝipo HMS Diana estis esperite ke ĝi disponigus "trankviligan" efikon ĉe la haveno de Aleksandreto, kie perforto daŭre furiozis. Raportoj ekaperis, ke imperiaj "aŭtoritatoj estas indiferentaj aŭ trompas la buĉadon.[11]"
Iu ordo estis restarigita antaŭ la 20-a de aprilo, ĉar la tumulto en Mersin mildiĝis, kaj la brita krozŝipo HMS Swiftsure povis liveri "provizojn kaj medikamentojn destinitajn al Adana." "Minaca" raporto de Haĝin indikis, ke bone armitaj armenoj estis tenataj en la urbo, "sieĝataj de islamaj tribanoj, kiuj nur atendas sufiĉan nombran forton por rapidi la improvizitajn defendojn starigitajn de la armenoj." Ĉirkaŭ 8,000 rifuĝintoj plenigis la misiejojn de Tarso, kie ordo estis restarigita laŭ militjuro, la mortintoj nombras ĉirkaŭ 50.
Ĉi paĝo el publikigaĵo de 1911 konstrastigas la armenan kvartalon de Adano kaj la netuŝitan turkan kvartalon kiu apudis.[12]
Mesaĝo de la 22-a de aprilo de usona misiisto en Haĝin indikis, ke la urbo fojfoje ekpafas, ke ĉirkaŭaj armenaj nemoveblaĵoj brulis kaj ke sieĝo estas neevitebla. Oni raportis, ke la tuto de la armena loĝantaro de Kırıkhan estis "buĉita"; la armena vilaĝo Dörtyol brulis kaj ĉirkaŭiĝis; plia sangoverŝado ekflamis en Tarso; masakroj estis raportitaj en Antiokio, kaj tumultoj ankaŭ okazis en Birejik. Almenaŭ unu raporto laŭdis la "turkajn registarajn oficialulojn de Mersin", ke ili faris "ĉion eblan por regi la problemon", kvankam "la rezulto de iliaj klopodoj estis tre limigita". Ĉar otomanaj aŭtoritatoj laboris por enhavi perforton direktitan al la kristanoj de la Imperio, la armena loĝantaro "rigardas la Junajn Turkojn por estonta protekto.[13]"
Usona misiisto kies misiejo troviĝis en Tarso sed vizitanta la regionon Adana dum la periodo de la masakroj, Pastoro Herbert Adams Gibbons de Hartford, priskribis la scenon en la tagoj antaŭ la 27-a de aprilo:
Adana estas en kompatinda stato. La urbo estis prirabita kaj detruita ... Ne eblas taksi la nombron de mortigitoj. La kadavroj kuŝas dise sur la stratoj. Vendrede, kiam mi eliris, mi devis elekti mian vojon inter la mortintoj por eviti paŝi sur ilin. Sabaton matene mi kalkulis dekon da ĉaroj plenaj de armenaj korpoj en duonhoro portataj al la rivero kaj forĵetitaj en la akvon. En la turkaj tombejoj oni fosas pogrande tombojn. ...Vendrede posttagmeze 250 tiel nomataj turkaj rezervoj, sen oficiroj, kaptis trajnon en Adana kaj devigis la inĝenieron transporti ilin al Tarso, kie ili partoprenis en la kompleta detruo de la armena kvartalo de tiu urbo, kiu estas la plej bona parto de Tarso. Ilia prirabado estis ĝisfunda kaj rapida.
La otomana registaro sendis la armeon por konservi pacon, sed oni asertis, ke ĝi aŭ toleris la perforton aŭ partoprenis ĝin. Sennoma gazeta raporto de la 3-a de majo 1909 indikis ke otomana soldataro alvenis, sed verŝajne ĝi ne celis restabligi la pacon:
Adana estas terure plena de 4.000 soldatoj, kiuj prirabas, pafas kaj brulas. Neniu respekto estas pagata al eksterlandaj nemoveblaĵoj. Ambaŭ francaj lernejoj estis detruitaj, kaj oni timas, ke la usonaj lernejaj, komercaj kaj misiaj interesoj en Adana estas tute ruinigitaj. La nova guberniestro ankoraŭ ne inspiris fidon. Estas kialoj kredi, ke la aŭtoritatoj ankoraŭ intencas permesi la ekstermadon de ĉiuj kristanoj[14].
Laŭ la oficialaj otomanaj datumoj, estis entute 3.521 viktimoj en la urbo Adana. El tiuj, 2.093 estis armenoj, 782 islamanoj, 613 asirianoj kaj 33 grekoj. Registaraj ciferoj baziĝas sur registroj de la registra oficejo, kaj listoj kompilitaj de Mmuĥtaroj (islamaj vilaĝestroj) kaj pastroj de kelkaj lokoj. Estas kompreneble, ke registaraj aŭtoritatoj uzis ĉiujn rimedojn por kaŝi la realan nombron de kristanaj viktimoj.
Granda Veziro Hüseyin Hilmi Paŝao indikis ke la masakro estis "politika, ne religia demando ... Antaŭ la armenaj politikaj komisionoj komencis organiziĝi en Malgranda Azio estis paco. Mi lasos al vi, por juĝi la aferon de sangoverŝado." Koncedante ke lia antaŭulo, Abdul Hamid la 2-a, ordigis la "ekstermadon de la armenoj", li esprimis sian fidon ke "neniam ekzistos alia masakro."
En julio 1909, la registaro de la Junaj Turkoj anoncis la procesojn de diversaj registaraj kaj militaj oficialuloj, ĉar ili estis "implikitaj en la armenaj masakroj". En la sekvaj militkortumoj, 124 islamanoj kaj sep armenoj estis ekzekutitaj pro sia partopreno en la perforto.
Responde al la kontraŭrevolucio kaj la armenaj masakroj en Adana, la Komitato Unio kaj Progreso kaj Daŝnako atingis interkonsenton en septembro 1909 per kiu ili promesis "labori kune por progreso, por la Konstitucio kaj unueco." Ambaŭ partioj deklaris, ke onidiro pri armenaj klopodoj al sendependeco estas malvera. La uniistoj zorgis havi armenan ministron ĉeestanta en la registaroj formitaj post la 6-a de aŭgusto1909, kio povus ankaŭ esti interpretita kiel provo pruvi la distancon de la partio de la Junaj Turkoj kaj la okazintaĵoj en Adana.
La registaro de Turkio, same kiel kelkaj turkaj verkistoj kaj naciistoj , neas ke la masakro okazis, asertante ke la okazaĵoj de aprilo 1909 fakte estis armena "furiozado de rabado kaj morto" celanta la islaman loĝantaron kiu "finiĝis kun ĉirkaŭ 17.000 armenaj kaj 1.850 turkaj mortoj." Historiistoj pridubas la faktecon de la turkaj asertoj de "armena furiozado" pro la simpla fakto ke se la armenoj estus la agresintoj, signife pli alta nombro da turkoj estus mortigita. Kontraste al la oficiala pozicio de Turkio, eksterlandaj ĉeestintoj klare deklaris, ke armenoj estas la viktimoj[16].
La Sublima Pordo asertis, ke la perdo de la islamanoj estis pli granda ol la perdo de la armenaj, 1.900 islamanoj kompare kun 1.500 armenoj.
Strato en kristana kvartalo de Adana, fotita en junio 1909.
Alia otomana komisiono estis konsistigita de Faik Bej, Mosdijian Efendi kaj Esad Rauf Bey, la Guberniestro de Mersin, laŭ la registroj ili kalkulis la nombron de mortoj, 4.196 ne-islamanoj kaj 1.487 islamanoj inkluzive de ĝendarmoj kaj soldatoj. Tamen ili proponis la totalan ciferon de 15.000 kun la neregistritaj kaj migrantaj laboristoj, inkluzive islamanojn.
Otomanaj aŭtoritatoj neis respondecon pri la mortpafado de du usonaj misiistoj en la urbo Adana, indikante anstataŭe, ke "la armenoj" mortigis protestantajn misiistojn DM Rogers kaj Henry Maurer dum ili "helpis estingi fajron en la domo de turka vidvino." La otomana raporto pri la mortigoj poste estis kontraŭdirita fare de ĉeestinto, usona pastro Stephen Trowbridge de Broklino. Trowbridge indikis ke la viroj estis mortigitaj fare de "islamanoj" ĉar ili provis estingi fajron kiu minacis konsumi ilian mision .
Pafado kaj batalado komenciĝis la 14-an de aprilo inter islamanoj kaj armenoj, kio rezultigis kelkajn viktimojn ambaŭflanke ... la sekvan matenon la 15-an de aprilo, freŝa fumo proksime al la porknabina lernejo montris, ke nin minacas fajro ... Sinjoro Maurer kaj mi prenis levilon kaj hakilon por detrui la lignajn verandojn, ŝutrojn kaj ŝtuparojn de la domoj inter la fajroj kaj la porknabina lernejo ... Kiam mi unue grimpis al la tegmentoj proksime al la flamoj, aperis armitaj islamanoj ... Kiam ili komprenis, ke mi ne pafas sur ilin, sed venis labori kontraŭ la flamoj, ili mallevis siajn fusilojn kaj certigis min per multaj promesoj, ke mi povus esti neinfluita ... ni plurfoje petegis kelkajn armenajn junulojn, kiuj kaŝe atendis ĉirkaŭ la strato. anguloj ŝirmitaj kontraŭ la islama fajro por formeti siajn brakojn kaj veni kaj savi la lernejan konstruaĵon ...[17] ni revenis al la lernejo kaj petis volontulojn, sinjoro Rogers tuj venis ... Ni tiel laboris sufiĉe da tempo sen esti vunditaj de la islamanoj kiam la armenoj ĉe la alia anglulo de la strato komencis pafi sur la domoj kie la tumulaj trabistoj laboris. Subite du pafoj sonoris ne pli ol ok jardojn de kie ni laboris. Sinjoro Rogers ... estis mortige vundita ... La alia kuglo trafis sinjoron Maurer[18].
La misiistoj trovis sin fiksitaj en sia lernejo inter la pogromo. Laŭ Elizabeth S. Webb, misiisto ligita al la lernejo, "Estis terura situacio, virinoj kaj knabinoj praktike solaj en la konstruaĵo, murdema sangavida homamaso ekstere, kun tranĉilo kaj kuglo por la armenoj kaj la torĉo por siaj hejmoj".
Sinjoro Trowbridge revenis de la lernejo por diri, ke la sola espero pri sekureco al iuj usonanoj ŝajne estis reveni al la lernejo, restante tie sola, apartigita de la armenoj. Li deklaris, ke ni estas senpovaj savi la armenojn. Ŝajnas, ke post kiam ni forlasis la lernejon, fraŭlino Wallace, s-ro Chambers kaj juna armena predikisto provis transiri la straton de fraŭlino Wallace al la lernejo. Ĝuste en ĉi tiu tempo plebo rapidis post la angulo. La furiozaj turkoj rekonis la predikiston kiel armenon, kaj kvankam s-ro Chambers ĵetis siajn brakojn ĉirkaŭ lin kaj faris ĉion eblan por savi la vivon de la viro, ili mortpafis lin. Eĉ ne unu armenon ili lasus vivaj, kriis la murdistoj, kiam s-ro Chambers trenis la murditan predikiston en la konstruaĵon[19].
Brita milita korespondanto Francis McCullagh jaron poste skribis en sia libro pri Abdul Hamid la 2-a, ke 20.000 armenoj en Adana estis "masakritaj meze de cirkonstancoj de tiel nedirebla brutaleco, ke la tuta mondo estis ŝokita." La brita konsulo, Charles Hotham Montagu Doughty-Wylie , estas registrita en multaj fontoj kiel laborinta streĉe por ĉesigi la masakrojn, kun granda persona risko. Li estis pafita en la brako dum la incendio.
Tri orfejoj estis konstruitaj post la masakroj; en Adana, Haĝin kaj Dörtyol. Adana Dârüleytâm gastigis ĉirkaŭ 500 orfojn.
↑Raymond H. Kévorkian, "The Cilician Massacres, April 1909" in Armenian Cilicia, eds. Richard G. Hovannisian and Simon Payaslian. UCLA Armenian History and Culture Series: Historic Armenian Cities and Provinces, 7. Costa Mesa, Kalifornio: Mazda Publishers, 2008, pp. 339-69.
↑Dadrian, Vahakn N. Warrant for Genocide: Key Elements of Turko-Armenian Conflict, pp. 71-72.
↑Stephan H. Astourian (2011), "The Silence of the Land: Agrarian Relations, Ethnicity, and Power," ĉe A Question of Genocide: Armenians and Ottoman muslims at the End of the Ottoman Empire, eldonintoj. Ronald Grigor Suny, Fatma Müge Göçek, kaj Norman Naimark. Oksfordo: Oxford University Press, p. 78.
↑Citaĵa eraro Malvalida etikedo <ref>; neniu teksto estis provizita por ref-oj nomataj imprescriptible.fr; $2
.jpg)
