Dobre Miasto
Dobre Miasto (germane: Guttstadt; prapruse: Guddamistan; latine: Bona Civitas) estas urbo en Varmio-Mazurio en Pollando.
| Dobre Miasto | |||
|
| |||
| Blazono | |||
 | |||
| urbo | |||
|---|---|---|---|
| |||
|
| |||
| Genitivo de la nomo | Dobrego Miasta | ||
| Provinco | Varmio-Mazurio | ||
| Distrikto | Distrikto Olsztyński | ||
| Komunumo | Komunumo Dobre Miasto | ||
| Speco de komunumo | Urbo-kampa | ||
| Urborajtoj | 1329 | ||
| Koordinatoj | 53° 59′ N, 20° 24′ O (mapo)53.987520.395833333333Koordinatoj: 53° 59′ N, 20° 24′ O (mapo) | ||
| Areo | 4,86 km² | ||
| Loĝantaro | 10579 (en 2004) | ||
| Loĝdenso | 2 176,7 loĝ./km² | ||
| Poŝtkodo | 11-040 | ||
| Telefona antaŭkodo | 89 | ||
| Aŭtokodo | NOLxxxx | ||
| TERYT | 6283614034 | ||
| Estro | Stanisław G. Trzaskowski | ||
| Titolo de estro | Urbestro | ||
| Adreso de estraro | [1] ul. Warszawska 14 | ||
| Poŝtkodo de estraro | 11-040 | ||
| Telefono de estraro | 89 616-13-14 | ||
| Fakso de estraro | 89 616-14-43 | ||
| Poŝto de estraro | urzad.miasta@dobremiasto.com.pl | ||
| Komunuma retejo | http://www.dobremiasto.com.pl | ||
grize: la "galindoj" markitaj kiel baltoj, sed ne kiel praprusoj,
la regionoj Sasnia kaj Lubavia markitaj kiel miksitaj praprusaj-slavaj regionoj
Ĝi apartenas al komunumo Dobre Miasto en distrikto Olsztyński. Antaŭ la jaro 1945 la urbo estis parto de Orienta Prusio kaj apartenis al Germanio.
Laŭ donitaĵoj el la 30-a de junio 2012 en la urbo loĝis 10 671 personoj.
Blazono redakti
Blazono de la urbo estas ruĝa cervo tenanta en la muzelo branĉon de kverko kun du glanoj, staranta sur verda herbaĵo. Patronino de la urbo estas sankta Katarina de Aleksandrio.
Historio redakti
Dobre Miasto ekestis en 1325 en la loko de praprusa murzonita urbo, situanta inter marĉoj kaj inundaĵoj, apud riverbordo de Łyna, sur artefarita insulo aperinta post fosado de la kanalo, t.n. Granda Łyna, por defendaj bezonoj kaj bezonoj de muelejo. La nomo de la urbo plej verŝajne devenas de la praprusa vorto gudde signifanta arbuston, vepron. La 26-an de decembro 1329 episkopo de Varmio Henriko la 2-a Wogenap atribuis al la setlejo urborajton laŭ Chełmno-leĝo. El 1336 devenas latina nomo de la urbo – Bona Civitas.
Historio de Dobre Miasto en la Mezepoko redakti
Dobre Miasto aperis en la jaro 1325 sur la loko de iama burgo de la praprusoj, ĉirkaŭita de la marĉoj kaj superakvejoj, ĉe la rivero Łyna, sur la artefarita insulo kiu aperis post la konstruo de kanalo de tiel nomata "Granda Łyna" por la defend-celoj kaj por la konstruita muelejo. Nazwa miasta najprawdopodobniej wywodzi się od pruskiego słowa „gudde” oznaczającego „krzak” lub „zarośla”. W dniu 26 grudnia 1329 roku biskup warmiński Heinrich Wogenapnadał osadzie prawa miejskie na prawie chełmińskim. Z 1336 roku pochodzi łaciński zapis miasta, która brzmi BonaCivitas. W 1347 roku nastąpiło przeniesienie kapituły biskupiej z Głotowa do Dobrego Miasta. Natomiast w 1356 roku podczas napadu Litwinów zniszczeniu uległy zabudowania kolegiaty. W latach 1373-1396 wybudowano kolegiatę, zabudowania mieszkalne i gospodarcze kapituły, a miasto obwiedziono murami obronnymi z trzema bramami i basztami. W 1414 roku miał miejsce najazd wojsk polskich, które spaliły miasto porzucone przez mieszkańców. Dobre Miasto było ośrodkiem dóbr biskupich, siedzibą kapituły kolegiackiej, a także ośrodkiem handlu i rzemiosła. Mieszczanie trudnili się tkactwem i piwowarstwem, handlowali lnem, zbożem, tytoniem i solą. W 1454 roku w mieście wybuchł bunt przeciwko władzy biskupów. De la jaro 1466 ĝis la jaro 1772 la urbo estis en la limoj de Pollando, kaj havis la karakteron de aŭtonomia regiono.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk, kaj publikigita ĉi tie laŭ lia peto kaj permeso)
Historio de Dobre Miasto de la 16a jc ĝis la 18a jc redakti
_compared_with_today%27s_borders_PL.png)
Legendo:
Komence de la 16a jc la urbo denove dum la militoj esti detruita. W czasie kolejnej wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521 Dobre Miasto zostało zajęte i spustoszone przez wojska ostatniego wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna (1490-1568), tiam ekestis la Duklando Prusio (vidu la apudan mapon). W kolejnym stuleciu Dobre Miasto okupowały wojska szwedzkie w latach 1626-1629. Ponadto nękały je kontrybucje, grabieże, zniszczenia zabudowy mieszkalnej i gospodarczej, które doprowadziły do zubożenia ludności i klęski głodu. Epidemia dżumy, która pustoszyła Warmię na początku XVIII wieku, dotarła również do miasta. W 1731 roku wzniesiono ratusz miejski. Jednak XVIII wiek to przede wszystkim czas wyniszczających pożarów, które miały miejsce w 1716, 1719, 1728, 1733 oraz 1771 roku. Ogień strawił większość miejskich zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. Dum la unua dispertigo de Pollando en la jaro 1772 la urbo Dobre Miasto ekestis okupita de Prusio.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk, kaj publikigita ĉi tie laŭ lia peto kaj permeso)
Historio de Dobre Miasto de la 19a jc ĝis la 21a jc redakti
En la 19a jc la urbo dum pli ol 30 jaroj la statuton de la distrikta urbo. Na początku stulecia w miejscowości zaczęli się osiedlać żydowscy kupcy wraz z rodzinami. W 1816 roku miejscowa diaspora składała się z 10 rodzin. W 1855 roku zakończono budowę lokalnej sinagogo, a w latach sześćdziesiątych XIX wieku pracę rozpoczęła żydowska szkoła powszechna. W 1852 roku wybudowano fabrykę saletry, a w 1882 roku rozpoczęto pracę w fabryce sukna. Dobre Miasto uzyskało nowoczesne połączenia kolejowe w 1884 roku, między innymi z Olsztynem. Dodatkowo w 1905 roku uruchomiono fabrykę maszyn rolniczych. Dum la Unua Mondmilito la urbo ne havis grandajn detruojn, malgraŭ ke en aŭgusto 1914 restadis ie la rusaj taĉmentoj. W 1929 roku miasto obchodziło 600-lecie powstania. Rok później zamieszkane było przez 5300 osób. Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do Dobrego Miasta 2 lutego 1945 roku. Miasto zostało zniszczone w ponad 60%. W sierpniu 1945 roku Dobre Miasto liczyło 435 mieszkańców. Pierwszym powojennym burmistrzem został Jan Majdecki. Laŭ la decidoj de Jalta konferenco kaj Potsdama konferenco la germana loĝantaro de la urbo estis forpelita al Germanio, kaj iliajn lokojn ekokupis poloj forpelitaj de orientaj partoj de Pollando aneksita de Sovetunio (vidu la apudan mapon).
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk, kaj publikigita ĉi tie laŭ lia peto kaj permeso)
Bibliografio:
Stanisław Archemczyk (2010): Historia Warmii i Mazur, tom 1. Pradzieje-1772 rok, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn.
Stanisław Archemczyk (2011): Historia Warmii i Mazur, tom 2. Lata 1772-2010, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn.
Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński (1996): Warmia Mazury. Przewodnik, Agencja TD, Białystok.
Erwin Gatz (1996):Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1198-1448,Duncker & Humblot, Berlin.
Sebastian Haffner (1996): Prusy bez legendy. Zarys dziejów, Oficyna Historii XIX i XX wieku, Warszawa.
Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis (2001): Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany,Agencja Fotograficzno-Wydawnicza Mazury, Olsztyn.
Piotr Skurzyński (2004): Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa.
Zygmunt Suchenek (2011): Dobre Miasto. Skrawek uroczej Warmii,Pracownia Wydawnicza ElSet, Olsztyn.
Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski (1881): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom 2, Nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, Warszawa.
La partner-urboj redakti
Quakenbrück – Germanio de la jaro 2000
Montierchaume – Francio de la jaro 2002
Kostopol – Ukrainio de la jaro 2007
Bibliografio redakti
- Miasta polskie w Tysiącleciu (Polaj urboj en Jarmilo), Ossolineum, Vroclavo–Varsovio–Krakovo 1967, volumo 2, p. 116–117