Historio de Tibeto

La historio de Tibeto, antaŭe reĝlando de malfacila eniro tra montaro (himals, en nepala lingvo), strategia lando inter Ĉinio kaj Barato, estas malfacila historio kun longaj periodoj de izoliteco.

Prahistorio

Fakte Tibeto estis nomita iam ekde la 2-a jarcento en geografio de Ptolemeo laŭ la nomo βαται, greka transkribo de Bod, sia loka nomo, kaj antaŭe reĝlando deZhang Zhung (okcidenta Tibeto) aperis iam ekde la 1-a jarcento en Ŝijsi laŭ Ŝantong (单同), la lando vere aperis en historio en la 7-a jarcento pro la sendo en Ĉinion de ambasadoro de imperiestro (Namri Songtsen, 601-629).

kronologio

• 127 antaŭ JK (?): Fundo de la unua reĝlando de tibeto en la valeo de Jarlung.
• 633 post JK (?): Ŝanĝo de ĉefurbo en Lasao.
• 641 post JK (?): Enveno de bŭdaismo au Tibeto.
• 821 post JK (?): Pastraktado kun Ĉino.
• 842 post JK (?): La murdo de la reĝo Langdarma markas la komenco de tumultoj.
• 1071: Fundo de la linio de Sakiaoj (aŭ Sakiapas) : tiuj regnos sur tibeto kun akordon de la mongolanoj kaj restos ĝis 1358.
• 1578: La estro mongolano Altan Khan donas la titolon de dalai-lamao al Sonam Gyatso, kiu devenas la tria dalai lamaon.
• 1642: La estro mongolano Gushri Khan rekonas la kvina dalai-lamaon, Lozang Gyatso, kiel tempora estro de Tibeto.
• 1645: Komenco de konstruado de la palaco de Potala (terminita en 1695).
• 1717: La Dzŭngaroj invadas Tibeton kaj kontrolas Lasaon.
• 1720: Forpuŝo de invadanoj. Protektado de la impero mandĉuo sur Tibeto.
• 1879: Entroniĝo de la 13-a dalai lamaopn, Thubten Gyatso, naskiĝinta en 1876.

• 1903: Brita ekspedicio de la kolonelo Younghusband.
• 1904: Li enriris en Lasao, samtempe ke la dalai-lamaon refuĝis Mongolien.
• 1909: La dalai-lamao revenas Lasaen post kvin jaroj da ekzilon.
• 1910: Forpuŝita de la ĉiniaj militistoj, Thupten Gyatso refuĝis Baraten.
• 1913: Revenanta en la ĉefurbo, la dalai-lamao denove diras la sendependecon de sia lando.
• 1914: La kunveno de Simla rikonas nedirekte la ĉinan suzerenecon sur la lando, samtempe ke sia sendependeco de fakto, kaj landlimas Barato kaj Tibeto (linio Mac-Mahon).
• 1924: La eksploradistino Alexandra David-Néel estas en Lasaon.
• 1933: Morto de la 13-a dalai-lamaon.
• 1940: Entroniĝo de la 14-a dalai-lamaon, Tenzin Gyatso, n. en 1935.
• 1950: La ĉinaj milistoj eniras Tibeton.
• 1951: Signado en Pekino de la Akordo en dek-sep punktoj, kiu oficiale kun ligas Tibeton kun Ĉinio.
• 1959: Post la ribela tago, perforte respondita de la ĉiniaj, Tenzin Gyatso forfuĝis sian landon por Barato.
• 1960: Li formis unu ekzilita estraro en Dharamsala.
• 1965: Kreacio de la « aŭtonoma regiono de Tibeto » (Centrala kaj okcidenta Tibeto) : la historia Tibeto estas tranĉita de meze, la provinco de Amdo kaj orientala pardon de Kham.
• 1987: Komenco de la sendependaj manifestoj en Lasao.
• 1989: Novaj manifestoj, proklamo de militleĝo en Lasao de Hu Jintao. Pacpremio donita al Tenzin Gyatso.
• 1995: La dalai-lamao rekonas Gedhun Choekyi Nyima (n. en 1989) kiel la dek-unua panĉen-lamaon kaj dua plej grava persono en la tibeta budaista estrpiramido . Li estas iam kaŝita de ĉinianoj kiuj metis Gyaltsen Norbu en sia sieĝo.
• 2008: Perfortaj manifestoj okazis en la tuta lando, la tutmonda televidan kaj retan difuzon proponas nepartoprenon al olimpiaj ludoj de Pekino.

Vidu ankaŭ

Vidu ankaŭ

• Flago de Tibeto
• Tibeto
• Historio de Ĉinio