Neotropiso

ekozono ampleksanta Sudamerikon kaj parton de Centramerikon

La neotropiso [noto 1], neotropisa ekozononovtropiko[1] estas unu el la ok ekozonojbiogeografiaj regnoj de la tersupraĵo. Ekozono estas ujo de plantoj kaj bestoj kiuj havas tre longan komunan historion, estante disigitaj de aliaj partoj de la tersupraĵo [noto 2].

Neotropiso
ekoregiono
ekozono, Flaŭra regno [+]
Koordinatoj15° 0′ 0″ S, 61° 0′ 0″ U (mapo)-15-61Koordinatoj: 15° 0′ 0″ S, 61° 0′ 0″ U (mapo) [+]

Neotropiso (Tero)
Neotropiso (Tero)
Map
Neotropiso
Vikimedia Komunejo:  Neotropic [+]
vdr
La neotropisa ekozono (verde).
Situo de la neotropisa ekozono.
Mapo montranta la ses florajn regnojn.

La neotropisa ekozono ampleksas la tutaĵon de Sudameriko kaj Mezameriko ĝis la sudo de Meksiko. Ĝi prezentas faŭnon kaj flaŭron kiuj diferencas de tiuj de la nearktisa ekozono, pro la estinta disigo inter la du kontinentoj.

Ĉefaj ekologiaj partoj

redakti
 
Disvastiĝo de la neotropisaj biomoj.

La Monda Natur-Fonduso (WWF) disigas la neotropisan ekozonon en ok ekoprovincojn (aŭ biolandojn), kiujn ĝi difinas kiel "geografiaj grupoj de ekoregionoj povinte enteni diverstipajn biomojn, sed prezentante fortajn biogegrafiajn afinecojn, speciale je taksonomiaj niveloj pli altaj ol la specia nivelo (genro, familio)."

  • Centr-anda ekoprovinco
  • Orient-sudamerika ekoprovinco

Orient-sudameriko inkluzivas la kaatingajn kserfitarojn de nordorienta Brazilo, la vastajn ceradajn herbejojn kaj savanojn de la Brazilaj Altaĵoj, kaj la pantanalajn kaj ĉakajn herbejojn. La diversaj Atlantikaj arbaroj de orienta Brazilo estas disigita de la arbaroj de Amazonio per Kaatingo kaj Cerado, kaj gastigas diferencan flaŭron kaj faŭnon.

Historio

redakti
 
Dendrobates azureus (supre) kaj Dendrobates leucomeles
 
Arealo de la Dendrobatidae

Sudameriko origine estis parto de la superkontinento Gondvano, kiu inkluzivis Afrikon, Aŭstralion, Hindujon, Novzelandon, kaj Antarkton, kaj la neotropiso kunhavas multajn plantajn kaj bestajn parencarojn kun aliaj kontinentoj, inkluzive de marsupiulaj mamuloj kaj la antarkta flaŭro.

Post la decida disfalo de Gondvano ĉirkaŭ antaŭ 110 milionoj da jaroj, Sudameriko estis apartigita de Afriko kaj drivis norden kaj okcidenten. Multe pli malfrue, antaŭ ĉirkaŭ 2 ĝis 3 milionoj da jaroj, Sudameriko estis ligita al Nordameriko per la Istmo de Panamo , kiu permesis biologian interŝanĝon inter la du kontinentoj, la tiel nomatan Grandan Amerikan Interŝanĝon.

Endemiaj bestoj kaj plantoj

redakti

Bestoj

redakti

Tridek unu birdfamilioj estas endemiaj de la neotropiso, pli ol la duoblo de iu ajn alia ekozono. Ili inkluzivas raojn, tinamojn, Cracidae, kaj tokanojn. Birdfamilioj origine limigitaj al la neotropiso inkluzivas kolibrojn (familion Trochilidae) kaj trogloditedojn (familion Troglodytidae).

Mamulaj taksonoj origine restriktaj al la neotropiso inkluzivas :

Aliaj ekzemploj de grupoj kiuj estas komplete aŭ ĉefe restriktaj al neotropiso inkluzivas :

Vidu ankaŭ

redakti

Laŭbiome klasifitaj neotropisaj ekoregionoj

redakti
Neotropisaj tropikaj kaj subtropikaj humidaj foliarbaroj
NT0101 Araŭkariaj humidaj arbaroj   Argentino,   Brazilo
NT0102 Atlantik-marbordaj restingaoj   Brazilo
NT0103 Bahiaj marbordaj arbaroj   Brazilo
NT0105 Boliviaj jungaoj   Bolivio,   Peruo
NT0106 Kaating-enklavaj humidaj arbaroj   Brazilo
NT0116 Kokos-insulaj humidaj arbaroj   Kostariko
NT0117 Mar-andaj montarbaroj   Venezuelo
NT0120 Kubaj humidaj arbaroj   Kubo
NT0121 Montarbaroj de orienta Reĝa Kordilero   Ekvadoro,   Kolombio,   Peruo
NT0131 Jamajkaj humidaj arbaroj   Jamajko
NT0142 Napaj humidaj arbaroj   Ekvadoro,   Kolombio,   Peruo
NT0144 Nordorient-brazilaj restingaoj   Brazilo
NT0148 Centlaj marĉarbaroj   Meksiko
NT0150 Paranaj-paraibaaj landinternaj arbaroj   Argentino,   Brazilo,   Paragvajo
NT0151 Pernambukaj marbordaj arbaroj   Brazilo
NT0152 Pernambukaj landinternaj arbaroj   Brazilo
NT0153 Peruaj jungaoj   Peruo
NT0154 Petenaj-verakrucaj humidaj arbaroj   Gvatemalo,   Meksiko
NT0160 Marbordaj arbaroj de Serra do Mar   Brazilo
NT0162 Ĉiapas-patrinmontaraj humidaj arbaroj   Gvatemalo,   Meksiko,   Salvadoro
NT0164 Sud-floridaj rokejoj   Usono
NT0165 Sud-andaj jungaoj   Argentino,   Bolivio
NT0166 Humidaj arbaroj de sudokcidenta Amazonio   Brazilo,   Bolivio,   Peruo
NT0167 Talamankaj montarbaroj   Kostariko,   Panamo
NT0176 Verakrucaj humidaj arbaroj   Meksiko
Neotropisaj tropikaj kaj subtropikaj sekaj foliarbaroj
NT0202 Atlantikaj sekaj arbaroj   Brazilo
NT0204 Baĥiaj sekaj arbaroj   Meksiko
NT0205 Balsasaj sekaj arbaroj   Meksiko
NT0207 Kaŭko-valaj sekaj arbaroj   Kolombio
NT0210 Ĉako   Argentino,   Bolivio,   Paragvajo
NT0212 Ĉikitaj sekaj arbaroj   Bolivio,   Brazilo
NT0213 Kubaj sekaj arbaroj   Kubo
NT0216 Sekaj arbaroj de Insuloj Revillagigedoj   Meksiko
NT0218 Jamajkaj sekaj arbaroj   Jamajko
NT0223 Maranjonaj sekaj arbaroj   Peruo
NT0226 Portorikaj sekaj arbaroj   Porto-Riko
NT0227 Laguna-montaraj sekaj arbaroj   Meksiko
NT0231 Sekaj arbaroj de Trinidado kaj Tobago   Trinidado kaj Tobago
NT0232 Tumbesiaj kaj pjuriaj sekaj arbaroj   Ekvadoro,   Peruo
Neotropisaj tropikaj kaj subtropikaj koniferarbaroj
NT0301 Bahamaj pinaroj   Bahamoj,   Turkoj kaj Kajkoj
NT0303 Centramerikaj miksaj koniferaroj   Gvatemalo,   Honduro,   Meksiko,   Nikaragvo,   Salvadoro
NT0304 Kubaj pinaroj   Kubo
NT0305 Hispaniolaj pinaroj   Dominika Respubliko,   Haitio
NT0307 Laguna-montaraj pinaroj-kverkaroj   Meksiko
NT0308 Oaĥak-patrinmontaraj pinaroj-kverkaroj   Meksiko
NT0309 Sud-patrinmontaraj pinaroj-kverkaroj   Meksiko
NT0310 Neĝmontaraj pinaroj-kverkaroj   Meksiko
Neotropisaj mezvarmaj foliaj kaj miksaj arbaroj
NT0401 Moderaj arbaroj de Insularo Juan Fernández   Ĉilio
NT0402 Magelanaj subpolusaj arbaroj   Argentino,   Ĉilio
NT0404 Valdiviaj moderaj pluvarbaroj   Argentino,   Ĉilio
Neotropisaj tropikaj kaj subtropikaj herbejoj, savanoj kaj arbedaroj
NT0701 Arida Ĉako   Argentino
NT0702 Benia savano   Bolivio
NT0704 Cerado   Bolivio,   Brazilo,   Paragvajo
NT0708 Humida Ĉako   Argentino,   Brazilo,   Paragvajo
NT0709 Llanos   Kolombio
NT0710 Urugvaja savano   Argentino,   Brazilo,   Urugvajo
Neotropisaj mezvarmaj herbejoj, savanoj kaj arbedaroj
NT0802 Monte-Arbedaro   Argentino
NT0803 Malseka Pampo   Argentino
NT0804 Patagonaj herbejoj   Argentino,   Ĉilio
NT0805 Patagona Stepo   Argentino,   Ĉilio
NT0806 Seka Pampo   Argentino
Neotropisaj inunditaj herbejoj kaj savanoj
NT0904 Evergladoj   Usono
NT0907 Pantanalo   Bolivio,   Brazilo,   Paragvajo
Neotropisaj montaraj herbejoj kaj arbustaroj
NT1001 Centr-andaj sekaj punaoj   Argentino,   Bolivio,   Ĉilio
NT1002 Centr-andaj punaoj   Argentino,   Bolivio,   Peruo
NT1003 Centr-andaj humidaj punaoj   Bolivio,   Peruo
NT1004 Centr-andaj paramoj   Ekvadoro,   Peruo
NT1009 Zakatonalo   Meksiko
Neotropisaj mediteraneaj arbaroj, duonarbaroj kaj arbustaroj
NT1201 Ĉiliaj arbustaroj   Ĉilio
Neotropisaj dezertoj kaj kserofitaroj
NT1303 Atakama-Dezerto   Ĉilio
NT1304 Kaatingo   Brazilo
NT1306 Kubaj kaktaroj   Kubo
NT1308 Gvaĥiraj-barankilaj kserofitaroj   Kolombio,   Venezuelo
NT1314 Sankt-lukaj kserofitaroj   Meksiko
NT1315 Seĉura-Dezerto   Argentino,   Peruo
NT1316 Tehuakan-vala kserofitaro   Meksiko
Neotropisaj mangrovarbaroj
NT1403 Bahamaj mangrovoj   Bahamoj
NT1404 Bahiaj mangrovoj   Brazilo
NT1408 Marbord-venezuelaj mangrovoj   Venezuelo
NT1419 Maranjaj mangrovoj   Brazilo
NT1424 Miskit-nikaragvaj marbord-karibaj mangrovoj   Honduro,   Kostariko,   Nikaragvo
NT1432 Mangrovoj de Rio Piranhas   Brazilo
  1. Tute ne temas pri ekskluzive tropika regiono, nek pri iu "nova tropiko" ĉar la ekozono enhavas ankaŭ vastegajn mezvarmajn, dezertegajn, altamontarajn kaj eĉ subpolusajn partojn; tial laŭvorta traduko estas erariga kaj senenhava; la Esperanta nomo, senpere derivata de la 19-a jarcenta scienca-latina nomo Neotropis estas laŭfundamenta (15-a regulo : La tiel nomataj vortoj fremdaj, t.e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fonto, estas uzataj en la lingvo Esperanto sen ŝanĝo, ricevante nur la ortografion de tiu ĉi lingvo) kaj ne kreas konfuzojn pri ties signifo. Tio kio jam estas internacia inter fakuloj, restu evidente prefere tiele.
  2. france Da Lage, Antoine & Georges Métailié e.a. 2000 : Dictionnaire de biogéographie végétale, CNRS Éditions, Paris, 580 p., p. 365, ISBN 2-271-05816-3
    Néotropical (adj.) 1) Dans la nomenclature d’Alfred Russel Wallace, qualifie le territoire biogéographique correspondant au Néotropis. 2) Se dit de la flore ou de faune ou plus particulièrement d’un taxon present dans toute cette partie du globe ou qui en est originaire. 3) Dans une flore donnée, se dit de l’élément constitué par de tels taxons. 4) Se dit de l’aire de tels taxons.
    [Néotropical (adjektivo) 1) Laŭ la terminologio de Alfred Russel Wallace, indikas la biogeografian teritorion respondanta al Neotropis. 2) Diriĝas pri la flaŭro aŭ la faŭno aŭ speciale pri taksono ĉeestanta en tuta tiu parto de la mondo aŭ kiu estas origina de tie. 3) En difinita flaŭro, diriĝas pri la elemento konstituita de tiaj taksonoj. 4) Diriĝas pri la arealo de tiaj taksonoj.]

Referencoj

redakti
  1. http://cindymckee.com/librejo/zoo-geog.pdf Arkivigite je 2016-03-02 per la retarkivo Wayback Machine Støp-Bowitz "Elementa Zoogeografio" 1976 pri Ceteraj regionoj (p. 26).

Bibliografio

redakti

Eksteraj ligiloj

redakti