Paskinsulo

insulo en Pacifiko
(Alidirektita el Rapa Nui)

Paskinsulo[1]Paska insulo[2] (hispane Isla de Pascua, rapanuie Rapa Nui, angle Easter Island) estas insulo en la suda Pacifika Oceano, okcidente kaj iom norde de Santiago, Ĉilio kaj parto de la teritorio de Ĉilio. La insulo estas pli-malpli triangulforma kaj foras je 2000 kilometroj de la plej proksima enloĝata insulo. La insulo estas fama pro siaj multenombraj prahistoriaj ŝtonaj statuoj ("Moaoj"), kiuj troviĝas laŭ la marbordoj.

Paskinsulo
rapanuie Rapa Nui, hispane Isla de Pascua, angle Easter Island
insulo
Statuoj Moai
Statuoj Moai
Statuoj Moai
FlagoBlazono
insulo [+]

Oficiala nomo: Rapa Nui

Ŝtato Ĉilio
OceanoPacifiko
RegionoPolinezio
Administra ŝtatoĈilio
Administra regionoValparaiso

AkvejoPacifiko
SetligoOrongo
MemorindaĵojMoai, Rongorongo

Supermara alteco242 m [+]
Koordinatoj27° 7′ S, 109° 21′ U (mapo)-27.12-109.35Koordinatoj: 27° 7′ S, 109° 21′ U (mapo)
ĈefurboHanga Roa
- mezoHanga Roa
- koordinatoj27° 9′ S, 109° 26′ U (mapo)-27.15-109.43333333333Koordinatoj: 27° 9′ S, 109° 26′ U (mapo)
Plej alta punkto 
- situoMaʻunga Terevaka
- alteco507 m

Longo24 km (15 mi)
Larĝo13 km (8 mi)
Akvokolektejo164 km² (16 400 ha) [+]
Areo163,6 km² (16 360 ha)

Loĝantaro4 888 (2010)
Denseco29,8 loĝ./km²

NaturoAnakena strando, Ovahe strando
Orogenezo
montariĝo
Plantaro
AnimalaroSalamandro

AhuAhu Ature Huki
Ahu Nau Nau

MalkovrintoJacob Roggeveen
Jaro de malkovro1722

HorzonoUTC (UTC+6)
Telefona antaŭkodo+56 32
Interreta domajno.cl
Loko de Monda heredaĵo de UNESCO
NomoNacia parko Rapa Nui
Tipo de heredaĵokultura heredaĵo
Jaro1995 (19)
Numero715
RegionoOceana kontinento
Kriterioji, iii, v

KultoKulto de Birda viro

Paskinsulo (Tero)
Paskinsulo (Tero)
Paskinsulo

Paskinsulo (Tero)
Paskinsulo (Tero)
Map
Paskinsulo

Vikimedia Komunejo:  Easter Island
En TTT: Oficiala retejo [+]
vdr

Laŭ la stato de 2017 sur la insulo vivis 7 750 loĝantoj sur areo de 164 kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de 47 loĝantoj/km².

La kutima nomo estas Rapa nui, kiu signifus “granda insulo” laŭ la lingvo de la malnovaj loĝantoj de Tahitio. Propralingve la insulo estas konata kiel Te pito o te henua (“la umbiliko de la mondo”) aŭ Mata ki te rango (“okuloj kiuj rigardas al la ĉielo”)

Je Paskotago 1722 ĝi estis malkovrita de la nederlanda esploristo Jacob Roggeveen, kaj pro tio jen la nomo de la insulo.

Ankaŭ, la insulo estis nomita kiel Isla San Carlos per hispanaj navigantoj, kiuj nomis ĝin honore al reĝo Karlo la 5-a.

Kulturo

redakti

La insulo havas sian propran polinezian lingvon, nome rapanui, kiu nun estas parolata nur de 10 elcento.[3] Ĝi jam ne plu estas funkcipova en la sociekonomia evoluo komunuma, ĉefe ĉar junuloj uzas plej ofte la hispanan.[4]

Naturprotekto

redakti

Biogeografie la paskinsulaj koralrifoj estas unu el la 43 maro-ekoregionoj de la Tutmondaj 200. Tiuj ĉi estas nombro da ekoregionoj elektitaj far la Monda Natur-Fonduso ( WWF ) kaj la Nacia Geografia Societo pro sia graveco pri la naturprotekto. La insulo mem troviĝas en la Pacifika ekozono, gravega por la biodiverseco kaj endemiismoj.

Bildaro

redakti
  1. artikolo Paskinsulo en la Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV), eldono de 2020, reta versio, ankaŭ jam en la unua eldono de 1970, presita eldono, paĝo 798
  2. Paska insulo, la dua vorto minuskle, en Poŝatlaso de la mondo, 1971 en prago, mapo 5, maldekstra hemisfero
  3. Rapanui, ankoraŭ unu lingvo, kiu povus estingiĝi, Intervjuo farita de Jasmina Šopova kaj Carolina Rollán Ortega, "Kuriero" de Unesko, n-ro 1 de januaro-marto 2019, ISSN 2521-7356 paĝoj 13-15. El la hispana lingvo tradukis Maritza Gutiérrez (Kubo).
  4. Rapanui, ankoraŭ unu lingvo, kiu povus estingiĝi

Vidu ankaŭ

redakti

Eksteraj ligiloj

redakti
Vico de statuoj Moai en Paskinsulo