Naza konsonanto: Malsamoj inter versioj

'''Naza konsonanto''' (aŭ mallonge '''''nazalo''''', aŭ pleonasme '''''nazala konsonanto''''', sed '''''nazalo''''' ankaŭampleksas povas signifiankaŭ [[nazalanaza vokalo|nazajn vokalojn]]) produktiĝas kiam la [[mola palato|velo]] — tiu mola karna parto de la palato proksima al la malantaŭo de la buŝo — malleviĝas, ebligante la aeron libere eskapi tra la nazo. La buŝa kavaĵo ankoraŭ funkcias kiel [[resonado|resona]] ĉambreto por la sono, sed la aero ne eskapas tra la buŝo, ĉar tion baras la lango. Do, ne estas la nazo mem kiu kreas la distingojn inter la diversaj nazalajnazaj konsonantoj, sed anstataŭe la artikulacio fare de la lango, kiel ĉe plozivoj. Malofte, aliaj tipoj de konsonantoj povas esti [[nazaligo|nazaligitaj]].

Akustike, nazalajnazaj konsonantoj estas [[sonoranto]]j, kio signifas, ke ili ne limigas la eskapon de aero, kaj tra la lingvoj de la mondo ili estas preskaŭ ĉiam [[voĉado|voĉaj]]. (Komparu buŝajn [[plozivo]]jn, kiuj tute baras la aer-fluon, kaj [[frikativo]]jn, kiuj obstrukcas la aeron per streta kanalo. Kaj [[plozivo]]j kaj frikativoj estas pli komune senvoĉaj ol voĉaj, kaj estas nomataj [[obstruento]]j.)

Tamen, ankaŭ nazaloj estas konsonantoj en sia artikulacio, ĉar la aerfluo tra la buŝo estas tute barita. Tiu dualeco, sonoranta aerfluo tra la nazo kune kun obstrukco en la buŝo, signifas ke nazalajnazaj konsonantoj kondutas kaj kiel sonorantoj kaj kiel obstruentoj. Por la celoj de akustika priskribo ili estas ĝenerale konsiderataj sonorantoj, sed en multaj lingvoj ili povas evolui de aŭ en plozivojn.

Akustike, nazalajnazaj konsonantoj havas zonojn de energio je po ĉirkaŭ 200 kaj 2000 Hz.

Listo de nazalajnazaj konsonantoj:

Ekzamploj de lingvoj havantaj nazalajnnazajn konsonantojn:

La termino 'nazalanaza konsonanto' ofte estas mallongigita al nura "nazalo". Tamen, ankaŭ ekzistas [[nazalonaza vokalo|nazalajnazaj vokaloj]], kiel en la franca, la portugala, la kataluna (dialekta trajto), la [[Joruba lingvo|joruba]], la [[Gbea lingvo|gbea]], la [[pola lingvo|pola]], kaj la ljubjanan [[slovena lingvo|slovena]]. enEn la [[Internacia fonetika alfabet|IFA]], nazalajnazaj vokaloj estas indikataj per tildo (~) super la koncerna vokal-signo: france ''sang'' {{IFA|[sɑ̃]}}.

Tre malmultaj lingvoj enhavas neniajn nazalajnnazajn konsonantojn. Tio motivigis al Ferguson (1963) supozi ke ĉiuj lingvoj havas almenaŭ unu primaran nazalannazan konsonanton. Kiam oni pretendas, ke al iu lingvo tute mankas nazalajnazaj konsonantoj, kiel ĉe kelkaj [[Niĝer-Kongaj lingvoj]], aŭ la [[Murapirahana lingvo|pirahã]] de la Amazono, nazalanaza kaj nenazalanenaza konsonantoj kutime alternas [[Alofono|alofone]], kaj estas teoria pretendo parte de la individua lingvisto ke la nazalanaza alofono ne estas la baza formo de la konsonanto. Kaze de iuj niĝer-kongaj lingvoj, ekzample, nazalajnazaj konsonantoj troviĝas nur antaŭ nazalajnazaj vokaloj. Ĉar la nazalajnazaj vokaloj estas fonemaj, la gramatikan skemon iom simpligas supozo ke nazaligo en konsonantoj estas alofona.

Ekzistas dua motivo pretendi ke nazalajnazaj vokaloj nazaligas la plozivojn, anstataŭ ke buŝaj vokaloj denazaligas ilin. Supozado de nazalajnazaj vokaloj anstataŭ nazalajnazaj konsonantoj helpas klarigi la verŝajnan nestabilecon de nazalaj interrespektivoj trae tra la niĝer-konga ligvaro kompare al, ekzemple, la hind-eŭropa.<ref>Laŭ rimarkigo de [[Kay Williamson|Williamson]] ([http://www.ethnologue.com/show_work.asp?id=22387 1989:24]).</ref>

Tamen, kelkaj el la [[ĉimakua]]j, [[Saliŝa lingvaro|saliŝa]]j, kaj [[Wakasha]]j lingvoj ĉirkaŭaj al [[Puget Sound]], kiaj la [[Quileute-a]], la [[Laŝucida lingvo|laŝucida]], kaj la [[makaha]], estas vere sen iu ajn nazaleco, nek en konsonantoj nek en vokaloj, krom en specialaj parol-[[registero]]j kiel la beb-babila aŭ la arĥaika parolmaniero de mitologiaj figuroj (kaj eble eĉ ne tio kaze de la Quileute). Ĉi tio estas [[area trajto]], kiu aĝas nur kelkajn jarcentojn, kie nazalajnazaloj iĝis voĉaj plozivoj ([m] iĝis [b], ktp). La sola alia loko en la mondo kie tio okazas estas en dialekto de la [[rotokasa lingvo]] de [[Papuo-Nov-Gvineo]], kie nazalajnazaj konsonantoj estas uzataj kiam oni imitas fremdajn akĉentojn. (Iu dua dialekto ja havas nazalajnnazajn konsonantojn.)

*Saout, J. le (1973) 'Languages sans consonnes nazaloesnasales', ''Annales de l Université d'Abidjan'', H, 6, 1, 179-205.