Gronlando: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
El en: |
|||
Linio 1:
[[Geografio]] > [[Ameriko]] > [[Nordameriko]] > '''Gronlando''' < [[Danio]]
----
▲[[dosiero: gl-map.gif]]<br>Mapo de Gronlando'' el [[CIA World Factbook]]''</div>
▲[[Dosiero:gl.gif]]</td></tr></table>
[[inuita lingvo|gronlandlingve]] '''Kalaallit Nunaat''', [[dana lingvo|dane]] '''Grønland''' [gronlan]; la dana nomo signifas "Verdlando"▼
▲'''Gronlando''' aŭ '''Grenlando''' ([[inuita lingvo|gronlandlingve]] '''Kalaallit Nunaat''', "lando de gronlandanoj"; [[dana lingvo|dane]] '''Grønland''' [gronlan]
*'''Landkodo:''' GL.
*'''Areo:''' 2.175.600 km².
*'''Loĝantaro:''' 60.000.
*'''Adm. centro:''' [[Nuko (Gronlando)|Nuko]] (''Nuuk'', ''Godthåb'').
*'''Oficialaj lingvoj:''' [[Gronlanda lingvo|Gronlanda]] (Eskima/Inuita) kaj [[Dana lingvo|Dana]]
*'''Parolataj lingvoj:''' Gronlanda kaj Dana
*'''Pokapa GNP:''' $16.000
Ĝi estas la plej granda insulo en la mondo (ne kalkulante kontinentojn kiel [[Aŭstralio]]).
Ĉirkaŭ 81% da teritorio estas kovritaj de [[glacio]].
Gronlando estis [[kolonio]] al la [[Norvegio|norvega]] krono ĝis [[1814]], kiam ĝi iĝis formale dana kolonio, ene de dan-norvega [[persona unio]].
Ĝi iĝis plensenca parto de Reĝlando Danio en [[1953]].
Dana parlamento (''[[Folketing]]'') koncedis aŭtonoman regon (''hjemmestyre'') je la [[1-a de majo]] [[1979]], efikonte sekvajare.
[[Reĝino de Danio]] [[Margareto la 2-a (Danio)|Margareto la 2-a]] restas gronlanda regnestro.
== Historio ==
''Ĉefartikolo: [[Historio de Gronlando]]''
Oni ne scias, kiam la gronlandaj indiĝenoj atingis ĝin.
Islandaj pioniroj trovis ĝin senhoma ĉirkaŭ jaro 986.
Ili establigis tri loĝlokojn proksime je la sudokcidenta pinto de la insulo, loĝadotaj dum iom da jarcentoj.
La nomo "Gronlando" venas de tiuj [[skandinavoj]].
Laŭ [[norvega sagao|norvegaj sagaoj]], [[Erik la Ruĝa|Eiríkur Rauði]] (Erik la Ruĝa) ekzilis el Islando pro murdo.
Li, kun lia familio kaj sklavoj, foriris per [[vikinga ŝipo]] al onidira lando nordkcidenten.
Li nomis la landon "[[verdo|Verda]] Lando" por logi pliajn pionirojn.
La skandinavoj pli-malpli bone kunvivis apud eklogantajn [[eskimoj]]n, kaj oni sendis kristanan episkopon.
En [[1386]], Gronlando iĝis parto de la [[Unio de Kalmar]] kaj poste de la duobla monarĥio [[Danio-Norvegio]].
Post kvincent jaroj, la loĝlokoj simple malaperis, probable pro malsatego dum klimataĉo de [[Malgranda Glaciepoko]] de 15-a jarcento.
La ostoj tiamaj montras ŝpurojn de nutraĉado.
Danio tenis posedon de la mortanta kolonio laŭ [[Traktato de Kielo]] ([[1815]]).
Norvegio pledis pri lalando en la 1920-aj jaroj, sed la pledon malaprobis [[Ligo de Nacioj]], ĉefe pro kontraŭleĝa okupo fare de norvegaj koloniistoj.
Gronlando ankaŭ aperas kiel ''Gruntland'' ("Grund-lando", pro malprofundaj golfoj) en fruaj mapoj.
Ne certas, ĉu ''grøn'' estas misskribo anstataŭ ''grunt'' aŭ male.
== Geografio ==
''Ĉefartikolo: [[Geografio de Gronlando]]''
La norda ekstremo de Gronlando ne estas kovrita de [[glacitavolo]] ĉar aero estas tro seka por produkti [[neĝo]], esenca por kreo kaj tenado de glacitavolo.
Se la gronlanda glacitavolo tute fandiĝus, Gronlando plej probable aperus insularo, anstataŭ insul-kontinento.
== Ekonomio ==
''Ĉefartikolo: [[Ekonomio de Gronlando]]''
Gronlando suferis ekonomian malkreskon en ekaj 1990-aj jaroj, sed de 1993 ekonomio plibonigis.
La Aŭtonoma Registaro de Gronlando sekvis zorgan fiskan konduton de malfruaj 1980-aj jaroj, kiu ebligis buĝetajn [[superavito]]jn kaj malaltan inflacion.
De 1990, Gronlando havis deficiton pri ekstera komerco post fermo de la restinta minejo pri [[plumbo]] kaj [[zinko]].
Nuna Gronlando fundamentas sur [[fiŝkaptado]] kaj ties eksporto.
La ĉefega produkto laŭ enspezo estas ''[[shrimp]]''.
Malgraŭ reesplorado pri [[hidrokarbonaĵo]]j kaj [[erco]]j, pluraj jaroj necesos por realigi produktadon.
[[Turismo]] estas la nura fako ofertanta baldaŭan ŝancojn, kaj eĉ tiu estas limigita pro la alta kosto kaj mallonga sezono.
Publika sektoro, inkluzivante publikposedajn firmaojn kaj magistratojn, ĉefrolas en la gronlanda ekonomio.
Ĉirkaŭ duono da la registaraj enspezoj venas el koncedojn de dana registaro.
== Vidu ankaŭ ==
*[[Vinland|Vikinga koloniado de Ameriko]]
*[[Dana koloniado de Ameriko]]
*[[Historio de Danio]]
*[[Danaj Okcidentaj Indioj]]
*[[Tranquebar|Dana Hindio]]
== Referenco ==
*[[CIA World Factbook]] 2000
[[Kategorio:Nordameriko]] [[Kategorio:Gronlando|!]]
| |||