'''Priono''' (de la [[angla]] ''proteinaceous infectious particle'', [[proteino|proteina]] [[infekto|infekta]] [[partiklo]]) estas [[subklaso]] de [[proteino]], kiu aperas en natura formo en la homa kaj besta organismoj[[organismo]]j. Iuj specoj estas danĝeraj por la organismo, kiel la [[malsano de Creutzfeldt-Jakob]] kaj [[kuruo]] en homoj[[homo]]j, [[skrapio]] aŭ [[ŝaftremo]] en ŝafoj[[ŝafo]]j kaj [[Bova Spongoforma Encefalopatio|BSE]] aŭ bovofrenezo.
La studado de la malsanoj[[malsano]]j, el kiuj multaj poste estis nomitaj ''prionaj'', komenciĝis en [[1954]], kiam [[Björn Sigurđsson]] resumis la rezultojn de siaj dudekjaraj esploroj pri tiel nomataj malrapidaj infektoj de ŝafoj kaj kaproj[[kapro]]j, el kiuj la plej konata kaj disvastiĝinta estis [[ŝaftremo]] aŭ skrapio. Baldaŭ en tiun grupon de infektoj oni enigis la infektan anemion[[anemio]]n de ĉevaloj[[ĉevalo]]j, la afrikan febron[[febro]]n de porkoj[[porko]]j, la subakutan sklerozigan panencefaliton[[panencefalito]]n de homoj (malofta komplikaĵo post morbilo), la malsanon [[kuruo]] de aborigenoj[[aborigeno]]j de [[Nov-Gvineo]] kaj multajn aliajn malsanojn. Komence oni opiniis, ke ĉiuj similaj infektoj estas [[viruso|virusaj]], kaj tial ili nomiĝis „malrapidaj virusaj infektoj”. Por ili estis karakterizaj multjara inkubacia [[periodo]], malrapida pligraviĝo de la malsano, neevitebla mortiga fino. Poste, rezulte de esploroj[[esploro]]j de [[Stanley B. Prusiner]] kaj de aliaj sciencistoj[[sciencisto]]j, evidentiĝis, ke kaŭzoj[[kaŭzo]]j de multaj el malrapidaj infektoj estas ne virusoj[[viruso]]j, sed prionoj. Nuntempe inter prionaj malsanoj estas multaj malsanoj de bestoj[[besto]]j: [[ŝaftremo]], [[Bova Spongoforma Encefalopatio|bova spongeca (spongoforma) encefalopatio (bovofrenezo)]], spongeca encefalopatio de katoj[[kato]]j, hufuloj[[hufulo]]j, transdonebla [[encefalopatio]] de lutreoloj[[lutreolo]]j ktp, kaj kvar malsanoj de homo: [[malsano de Creutzfeldt-Jakob]], [[kuruo]], la [[sindromo de Gerstmann-Sträussler-Scheinker]] kaj [[fatala familia insomnio]] ([[sendormeco]]). Por ĉiuj prionaj malsanoj estas karakterizaj spongecaj kavoj[[kavo]]j en la [[cerbo]] surloke de detruitaj neŭronoj[[neŭrono]]j (nervaj ĉeloj). Tial la malsanoj nomiĝas „transdoneblaj„[[transdoneblaj spongecaj encefalopatioj”encefalopatioj]]”.
