Moresnet neŭtrala: Malsamoj inter versioj

'''Moresnet''', '''Neŭtrala Moresnet''' aŭ "'''Neŭtra Moresneto'''" estis, de [[1816]] ĝis [[1919]], malgranda kvazaŭregno, aree ĉirkaŭ 3.5 km², ekzistanta nur ĉar ĝiaj du grandaj najbarlandoj ne konsentis pri kiu posedu ĝin. Tiel, ili decidis igi ĝin neŭtrala teritorio dividante regon egale. Ĝi estisestas proksimume 7 km sudokcidenten el [[Aĥeno]], rekte sude de la intersekcio de la [[Germanio|germanaj]], [[Belgio|belgaj]] kaj [[Nederlando|nederlandaj]] landlimoj sur [[Vaalserberg]].

Dum '''[[Viena kongreso|Kongreso de Vieno]]''' de [[1815]], la eŭropa landodivido estis ja redesegnita por taŭgikongrui la novan politikan potenco-distribuon. Unu el tiuj limoj ŝanĝindaj estis inter la nova [[Unuiĝinta Reĝlando de Nederlando]] kaj [[Prusio]]. Ambaŭ konsentis plejparte ĉar la landlimo sekvis malnovajn liniojn, sed ĉirkau Moresnet estis problemo. Inter la vilaĝoj Moresnet kaj ''[[Neu-Moresnet]]'', aperis la valora '''[[zinko]]minejo''' ''[[Altenberg]]'' ([[Germana lingvo|germane]]) / ''[[Vieille Montagne]]'' ([[Franca lingvo|france]]). Ambaŭ landojregnoj emis inkluzivigiinkluzivi ĝin en siajn respektivajn teritoriojn, kaj interkonsentis en [[1816]]: vilaĝo Moresnet mem estu nederlanda, Neu-Moresnet estu parto dade Prusio kaj la minejo kaj vilaĝo ''[[Kelmis]]'' (''[[La Calamine]]'') ĉirkaŭ ĝi iĝu, provizore, neŭtrala teritorio administrata kune de ambaŭ regnoj.

La nova teritorio havis pli-malpli triangulan formon. La bazo estis la ĉefa vojoŝoseo de Aĥeno al [[Lieĝo]]. La minejo estis tuj nordennorde el la vojoŝoseo. Apude du rektaj linioj iris norden interproksimiĝadantekonverĝee ĝis sekciosekco sur Vaalserberg. Kiam [[Belgio]] akiris sendependonsendependecon el [[Nederlando]] en [[1830]], la lando en la nederlanda flanko ŝanĝis al belgiabelga regecorego, kaj tiel Belgio transprenis kunadministron, kvankam Nederlando neniam cedis formale la regon pri Moresnet. Komence, la teritorio estis regata de du respektivaj reĝaj komisiistojkomisaroj, sed poste oni koncedis al Moresnet pli da '''memregeco'''aŭtonomio, establiganteestablante urbestron kaj dekhomandekopan konsilion. La urbestro (kaj [[ŝtatestro]]) estis nomumitajnomumita de la du komisiistojkomisaroj.

VivadoLa vivo en Neŭtrala MoresnetMoresneto estis regata de la zinkominejo, la ĉefa dungodungejo, loganta multajn laboristojn el la najbaraj landoj aldone al la "indiĝenoj", kvankam la tuta loĝantaro de MoresnetMoresneto neniam estis pliatingis olkvin 3000milojn. Esti "neŭtrala" teritorio havis plurajn bonajn efikojn. Inter ili estis malgrandaj impostoj, la neekzisto de [[tarifo]]j pri importo el la najbaraj landoj kaj malaltaj prezoj kompare al eksterlandaj. Pluraj servoj kiel poŝto estis dividitaj inter Belgio kaj Prusio (komparu [[Andoro]]n). La "indiĝenoj" rajtis elekti kies [[militservo]]n kaj [[jurisdikcio]]n. AnkaŭKrome, la moresnetanoj estis taksatajkonsiderataj senregnanoj kaj ne rajtis havi sian propran armeon...

Kiam la minejo '''elĉerpiĝis''' en [[1885]], aperis duboj pri adontala supervivopretervivo de Neŭtrala MoresnetMoresneto. Pluraj ideoj estis proponitaj por pli aŭtonomigi ĝin: inter ili, [[kazino]], kaj poŝtoservo kun propraj poŝtmarkoj, ideo malakceptita de la loka registaro. La plej rimarkinda iniciato venis de D-ro [[Wilhelm Molly]] (la mineja kuracisto), intencanteinspirita de [[Gustave Roy]], ambaŭ framasonoj: ili celis igi MoresnetMoresneton la '''unua [[Esperanta regno]]''', nomitenomata "'''Amikejo'''" aŭ ''Amikayo''. La proponita himno estis samnoma [[marŝo]] en Esperanto. Tamen, nekkun Belgioadaptita nekortografio: Prusio''Amikayo''. rezignisAmikejo ĝiajnestis pretendojn.proklamita Ĉirkaŭen [[1900]]aŭgusto 1908, Prusiosed plidaŭris fortenur plediskelkajn kajtagojn, estisĉar akuzitanek jeBelgio [[saboto]]nek kajPrusio baradorezignis al lasiajn administrorajtojn. En [[1914]] dum [[unua mondmilito]], [[Germanio]] (heredanto de Prusio) invadis Belgion kaj [[anekso|aneksis]] Moresnet-onMoresneton en [[1915]].

PostmilitaLa postmilita '''[[Traktato de Versajlo]]''' de [[1919]] finis la "provizoran neŭtralecon" centjaran, decidante ke Neŭtrala Moresnet apartenos al Belgio. Germanio maldaŭre reaneksis la lokon dum [[Duadua mondmilito]], sed ĝi reapartenis al Belgio enekde [[1944]]. Nuntempe, ĝi estas parto de [[municipo]] [[Kelmis]]/La Calamine en belgiajbelgaj [[Orientaj Kantonoj]], germanlingvaj.