|
#redirect [[L. L. Zamenhof]]
{{Informkesto homoj |
Nomo = Lejzer Ludwik Zamenhof |
Portreto = 1891-llz.jpg |
Priskribo = Kreinto de Esperanto en 1887 |
Grandeco de bildo = 110 |
Dato de naskiĝo = [[15-a de decembro]] [[1859]] |
Loko de naskiĝo = [[Bjalistoko]], [[Pollando]] |
Dato de morto = [[14-a de aprilo]] [[1917]] |
Loko de morto = [[Varsovio]], [[Pollando]] |
}}
{{Parencaro|parencaro=
{{Parenco|patro|[[Marko Zamenhof]]}}
{{Parenco|patrino|[[Rozalio Zamenhof]]}}
{{Parenco|edzino|[[Klara Zamenhof]]}}
{{Parenco|filo|[[Adamo Zamenhof]]}}
{{Parenco|nepo|[[Louis-Christophe Zaleski-Zamenhof]]}}
}}
La kuracisto '''Lejzer Ludwik ZAMENHOF''' (naskiĝis la 3-an/{{daton|15|decembro|1859}} en [[Bjalistoko]]; mortis la {{daton|14|aprilo|1917}}) estis la iniciatinto de la lingvo [[Esperanto]].
==Vivo==
===Unuaj jaroj 1859-1885===
Zamenhof naskiĝis [[naskiĝdomo de Zamenhof|en la Ulica Zielona 6]] en la urbo Bjalistoko, kiu situis tiam en la [[Rusa Imperio]] (nun en Pollando). Lia naskiĝtago estis la 3-a de decembro laŭ la [[julia kalendaro]], la 15-a de decembro laŭ la [[gregoria kalendaro]] kaj la 19-a de ''[[kislevo]]'' laŭ [[juda kalendaro|la juda]].
Li estis filo de lingvoinstruisto ''[[Marko Zamenhof|Mordeĥaj Zamenhof]]'' (kiu ruse preferis ''Marko'') kaj [[Rozalio Zamenhof|Rozalio]] (naskita Sofer). [[familio Zamenhof|Lia familio]] estis tiel nomataj [[Granda Duklando Litva|litvaj]] (el la malnova Litva Grandduklando) [[judoj]]. Liadire, li estis "ruslanda hebreo".
Lia patrino parolis al li en la jida lingvo, lia patro en la rusa, en kiu okazis ankaŭ la instruado de Zamenhof. Li ŝatis la rusan super ĉiuj aliaj lingvoj. En letero de la 8a de marto 1901 (al Th. Thorsteinsson) Zamenhof skribis: "Mia gepatra lingvo estas la rusa; sed nun mi parolas pli pole..." Al liaj gefiloj hejme li parolis pole. Krome li lernis frue la germanan kaj la francan, la hebrean, cetere en la lernejo la [[helena lingvo|malnovan grekan]], latinan kaj anglan. Ŝajne li havis iom da scioj en la hispana, litova kaj en Volapuko. Li parolis laŭ propra eldiro flue la polan, rusan kaj germanan, iom malpli bone la francan. Oni diras ke Zamenhof havis etan [[siblanto|siblo]]-problemon ("z-balbuton").
Li studis [[medicino]]n en [[Moskvo]] ([[1879]]-[[1881]]) kaj [[Varsovio]] (1881-[[1885]]). Li fakuliĝis pri okulkuracado interalie en [[Wien|Vieno]].
Komence Zamenhof estis rusema, sed pro la pogromoj de 1881/82 li aliĝis al la frua [[cionismo|cionisma]] movado, alvokante la judojn elmigri komune al alia lando por krei judan ŝtaton. Komence li pensis pri ia loko en Ameriko, poste pri Palestino. Sed en 1885 li turnis sin (denove) al internaciismaj projektoj, taksante cionismon nereala. La lingva flanko de lia strebado fariĝis la lingvo Esperanto, la idea flanko la "[[homaranismo]]".
===Profesio kaj Esperanto 1885-1917===
[[Image:1905-uk-z-m.jpg|thumb|right|Familioj Zamenhof kaj Michaux, dum la bulonja kongreso 1905]]
[[Image:1910-Universo-p322-llzdet.jpg|thumb|right|Zamenhof en sia laborejo, ĉ. 1910]]
Lia unua planlingva projekto, ''Lingwe universala'', estis preta jam en la komenco de la vintro [[1878]], kiam Zamenhof estis ankoraŭ gimnaziano. Dum sia naskiĝtaga festo de tiu jaro, je la 17a de decembro (nova stilo), li kantis kun siaj amikoj kanton en tiu lingvo (al tio rilatas la [[Zamenhof-tago]]). En la jaro 1881 li aranĝis novan projekton, kaj en 1885 li havis pli-malpli preta tiun projekton, kiun li publikigis en 1887 - Esperanton.
La [[26-a de julio|26-an de julio]] [[1887]] li povis eldoni la [[Unua Libro|Unuan Libron]] dank' al la financa helpo de la patro de [[Klara Zamenhof|Klara Zamenhof]] (naskita Silbernik), al kiu li edziĝos samjare la [[9-an de aŭgusto]]. En tiu periodo naskiĝis liaj du unuaj gefiloj, [[Adamo Zamenhof|Adamo]] ([[1888]]) kaj [[Sofio Zamenhof|Sofio]] ([[1889]]); ambaŭ fariĝis kuracistoj. En 1904 venis ankoraŭ la dua filino, [[Lidja Zamenhof|Lidja]], naskita en [[1904]].
En 1889 la doto de la edzino estis foruzita, pro Esperanto kaj ĉar Zamenhof devis helpi al sia patro. Zamenhof devis rekomenci kuracadi, sed havis longan tempon malfacilecon trovi sufiĉe da laboro (resp. pagantaj pacientoj) por vivteni sin, kaj devis dum kelkaj jaroj iom reteni sin de Esperanto. Ekde novembro [[1897]] li loĝis en [[Varsovio]], [[strato Dzika 9]], en la malriĉa hebrea kvartalo. Nur ĉirkaŭ la jaro 1900 li iom pli bonfartis finance.
Ekde ĉirkaŭ la sama tempo Esperanto pli sukcesis, en okcidenta Eŭropo, kaj kiel kunlaboranto de ''[[La Revuo]]'' kaj verkanto por ''Hachette''-eldonejo li enspezis por veturi al la [[Universala Kongreso de Esperanto|Universalaj Kongresoj]] (UK). La unua UK, en la franca Bulonjo-ĉe-maro, estis lia unua libertempo depost dudek jaroj, opiniis lia frato Leon. Zamenhof vizitis ĉiujn UK-ojn kaj foje ankaŭ banlokojn en [[Germanio]] kaj [[Aŭstrio-Hungario]].
La [[unua mondmilito]] trafis lin, kiam li vojaĝis al Parizo por la [[UK 1914|deka UK]] en 1914. Ĉar Germanio kaj Ruslando estis militantaj nun unu kontraŭ la alia, li ne povis reveturi. Pere de dusemajna vojaĝo skandinavia li reatingis Varsovion. En Varsovio li okupiĝis precipe pri tradukado, de Andersen-fabeloj kaj ankaŭ partoj de la malnova testamento. Pro malsano li devis ĉesi kuracadi, kaj lia filo Adamo transprenis la kuracejon.
[[Image:1917-tombo-llz-neubarth01.jpg|thumb|right|La germana majoro Neubarth, komandanto de la varsovia haveno, parolas funebre nome de la eksterlandaj esperantistoj]]La morto kaptis lin, la [14-an de aprilo kaj la 22-an de Nisano la juda kalendaro] [[1917]]. La [[entombigo de L. L. Zamenhof]] okazis la 16-an de aprilo. Li jam de ĉirkaŭ 1900 estis suferanta je malforteco de la [[koro]] kaj manko de [[pulso]] en la piedoj.
==Idealismaj strebadoj==
Zamenhof en 1885 forlasis cionismon kaj ne revenis al ĝi, ankaŭ ne post ties vera komenciĝo en 1897. Li rifuzis eĉ membriĝi en Hebrea Esperanto-Asocio. Male, li turnis sin al internaciismo; la judoj ne provu aranĝi nacian ŝtaton, sed ankaŭ ne simple asimiliĝu al iu nacio. La celo, anstataŭe, estu la sen-naciigo de teritorioj kaj la alpreno de "home-neŭtrala lingvo".
Komence li parolis pri ''Hilelismo'', tiel la titolo de anonima broŝuro el 1901. En 1906 liaj ideoj eknomiĝis ''[[Homaranismo]]''. Alia fonto pri liaj ideoj estas eseo verkita por neesperantista ''Kongreso de rasoj'' en Londono (1911); oni povas mencii ankaŭ la eseon ''Esenco kaj estonteco de la ideo de la Lingvo Internacia'' de 1900.
Principe, Zamenhof deziras ke la nacioj malaperu kaj ke ĉiuj homoj havu unu komunan lingvon kaj komunan bazan kredon pri "plej alta estaĵo". Foje li tamen iomete kamuflas tion, kaj ankaŭ la propagando por Esperanto asertis kutime ke Esperanto ne forigu jam ekzistantajn lingvojn. Laŭ la dogmoj de homaranismo, ekzemple iu lando havu neŭtralan nomon (''Peterburglando'' anstataŭ Ruslando) kaj apartenu al ĉiuj enloĝantoj samrajte. Ĉiu havu la rajton uzi private iun lingvon preferatan, sed kun aliaj homoj kaj kun institucioj oni parolu home-neŭtralan lingvon. Religie, homoj restu ĉe sia religio laŭdezire, sed tiuj apartaj religiaj dogmoj ne rajtas kontraŭdiri al scienco.
Eĉ inter esperantistoj homaranismo restis nesukcesa, kaj nuntempe nur tre malmultaj nomas sin homaranismanoj. Interalia Louis de Beaufront akre rifuzis ĝin, kaj Emile Javal pli diplomatie avertis Zamenhofon, ke ĝi ne havas sukceso-ŝancon en Francio kaj malutilos al Esperanto.
Alvoko al diplomatoj estis ''[[Post la Granda Milito]]'', aperinta en 1915. En ĝi, Zamenhof alvokis konsideri en la pac-intertraktadoj post la (unua) mondmilito la rajtojn de minoritatoj.
==Nomoj kaj pseŭdonimoj==
[[Dosiero:Zamenhof Poŝtmarko.jpg|thumbnail|150px|right|Israela poŝtmarko kun la bildo de L.L.Zamenhof kreita per ĉi tiu teksto en vikipedio]]
La hebrea antaŭnomo de Zamenhof estis ''Eliezer'' ([[hebrea|hebree]]: {{lang|he|אליעזר }}''ʾĔlîʿézer'' aŭ ''Eliʿézer'') kaj li ricevis, ĵusnaskita, sekularan ([[kinnui|kinuian]]) nomon ''Lejzer'' ({{lang|he| לייזער }}), jida versio de ''Eliezer'' ([[hebrea|hebree]]: {{lang|he|אֱלִיעֶזֶר}} ''Eliʿézer'').
Vere, Esperanta antaŭnomo ''Lazaro'' estas juddevena nomo ([[hebrea|hebree]]: {{lang|he|אֶלְעָזָר}} ''Elʿazar'', [[greka|greke]]: {{lang|gr|Λάζαρος}} ''Lazaros'', [[latina|latine]]: Lazarus, [[rusa|ruse]]: {{lang|ru|Лазарь}} ''Lazar’'', [[pola|pole]]: Łazarz ''Ŭazaŝ'', [[hispana|hispane]]: Lázaro), sed ankaŭ kristana (estas du Lazaroj cititaj en Evangelioj, kaj estas [[Sankta Lazaro]] ktp.).
La rusan nomon ''Ljudovik/Ljudvik'' ([[rusa|ruse]]: {{lang|ru|Людовик/Людвик}} ''Ljudovik/Ljudvik'', esperantigite Ludoviko, [[germana|germane]]: Ludwig, [[pola|pole]]: Ludwik) li elektis kiel [[judaj personaj nomoj|gojan nomon]] ([[kinnui|kinuion]]) honore al [[Francis Lodwick]] aŭ LODOWYCK, kiu publikigis en [[1652]] projekton pri planlingvo, pri kiu Zamenhof legis en verkoj de [[Komenio]]. Tiu ŝanĝo okazis nur kiam li iris al Moskvo al universitato. La skribformo ''[[Zamenhof]]'' anstataŭ ''Samenhof'' (kiu signifas germane ''semkorto'') aperis nur post la unuaj jaroj de disvastigo de [[Esperanto]]. En la fino de 19-a jarcento, lia frato [[Leon Zamenhof]] doktoriĝis kaj ekis subskribi "Dr. L. ZAMENHOF", pro tio, li ekde [[1901]] subskribis "Dr. L. L. ZAMENHOF". La du L-oj ne reprezentis la du antaŭnomojn en difinita maniero - do ne klaras en kiu ordo aperu "Ludoviko" kaj "Lazaro" en la longigita versio de la mallongigo.
Zamenhof uzis plurajn [[Pseŭdonimo|pseŭdonimojn]], la plej konata estas ''[[Doktoro Esperanto|d-ro Esperanto]]'', sub kiu li publikigis en 1887 sian lingvo-projekton. Pere de ''lingvo de d-ro Esperanto'' kaj ''Esperanto-lingvo'' ĝi fariĝis la nomo de la lingvo, dum la pseŭdonimo jam rapide estis malkovrita. Kelkaj esperantistoj ŝatis nomi lin ''kara Majstro'', kion Zamenhof rifuzis.
Aliajn pseŭdonimojn li uzis ĉefe kiel aŭtoro de cionismaj aŭ homaranismaj verkoj: ''[[Gamzefon (Hamzefon)]]''; ''[[Hemza]], ''[[Amiko]]'', ''[[N.N.]]'', ''[[Anna R.]]'', ''[[Unuel]]'', ''[[Homo sum]]'', ''[[Homarano]]'', ''[[D-ro X.]]''.
==Nacieco==
[[Image:1900-proks-ul-dzika-warszawa.jpg|thumb|right|Ul. Dzika en Varsovio, proks. 1900, kie Zamenhof havis sian kuracistejon]]
Demandata de francaj Esperantistoj li parolis, ke li estas "Ruslanda hebreo". Estante en Britujo li tamen parolis pri lia tre proksima rilato kun ''Litvo''. Ĝi estis la tempo de murdoj sur hebreoj post la provo de mortigo caron. Estante en Pollando li parolis, ke liaj gepatroj laboris kaj donis sin al tiu tero kaj li ankaŭ laboros tie tutan vivon kaj mortos tie. Laŭ [[Edvardo Wiesenfeld]] Zamenhof sentiĝis kiel Polo kaj en lia hejmo oni parolis en pola lingvo (kvankam vere gepatroj parolis almenaŭ nur ruse kaj jide al siaj idoj). Tiu anonco estis tamen multfoje diskutita kaj neniam pruvita. Pri Poleco de Iniciatoro konvinkigis fervore pola poeto [[Leo Belmont]] kiu en siaj poemoj skribas pri Zamenhof kiel "la filo de pola tero". Ankaŭ [[Antoni Grabowski]] kaj [[Adam Zakrzewski]] parolis pri li kiel pri la samnaciulo. Grava estas ankaŭ fakto ke unua tombo de Iniciatoro estis en la [[pola lingvo]] kaj plena familio Zamenhof post sendependiĝo de Polujo fariĝis Polanoj kaj en ilia hejmo oni paroladis en pola lingvo (kiel memoras [[Louis-Christophe Zaleski-Zamenhof]]). ''Ĝi tamen ne pruvas, ke Zamenhof estis ene Polo''. ''Oni povas lin nomigi Polo nur pro la etniko'' (Zamenhof vivis inter Poloj, parolis multe en la pola lingvo, legis kaj tradukadis polan literaturon, amikiĝis kun Poloj). Zamenhof mortis en almenaŭ libera Pollando (en 1917 jaro oni kreis Regencan Reĝejon de Pollando). Laŭ verkoj de Zamenhof, eĉ en lia Unua Libro oni povas rimarki, ke ''Zamenhof estis tamen preskaŭ tute kosmopolita''.
==Parodioj kaj karikaturoj==
Tiu figuro, neeviteble konata de la esperanto-parolantoj, eĉ ne speciale movademaj, senmanke estas potenciala fonto por karikaturoj kaj parodioj. Tamen konstateblas, ke ili malmultas. Ni citu:
*'''SuperZam''' "La aventuroj de SuperZam" de JANO( Ian Carter) - Aperinta po-pece en "Kial Ne?"festa numero de [[JEB]]. (1978)
*'''[[Zorhof]]''' komiksulo de [[Serge Sire]], multfoje aperinta en [[La KancerKliniko]], en kiu Z. ludas la maskitan rejustiganton "Zorro",
*'''Zamenhoro''' komiksulo de HÔDÔS, aperinta en [[Volapüg]], (alia traktado de Z. kiel "Zorro")
Karikaturo de Zamenhof, kune kun [[Shakespeare]], troviĝas en [http://www.geocities.com/caricaturas_bob_row/Zamenhof.html jena paĝo].
== Verkoj ==
{{Ĉefartikolo|Verkoj de L. L. Zamenhof}}
===Originalaj verkoj===
La plej konata verko de Zamenhof estas la [[Unua libro]].
Kvankam Zamenhof posedis literaturan talenton, precipe poetan, li ne kreis multajn originalajn literaturajn verkojn. Li dediĉis sin al literatura kreado antaŭ ĉio por elprovi la kvalitojn de Esperanto kiel literatura lingvo. Lian originalan beletran kreadon reprezentas fakte liaj sep poemoj:
* Mia penso
* [[Ho, mia kor']]
* [[La Espero]] (la neoficiala himno de la esperanstistoj)
* La vojo (1896)
* Preĝo sub la verda standardo (1905)
* Al la fratoj (1889)
* Pluvo (1909)
La ceteraj verkoj de L.L. Zamenhof havas precipe instruan, lingvistikan aŭ idee-organizan karakteron. Li ekzemple kreis diversajn vortarojn (interalie rusa-Esperanto kaj germana-Esperanto), [[Proverbaro Esperanta|proverbaron]], kaj kongresajn paroladojn.
===Tradukitaj verkoj===
La literatura agado de L.L. Zamenhof estis ĉefe traduka.
Unuaj tradukoj estas [[Patro nia]], partojn de la biblio kaj poemon de [[Heinrich Heine]]. Lia unua grava tradukaĵo estis [[La Batalo de l' Vivo]] de [[Charles Dickens]] (1891). En 1894 aperis [[Hamleto]] de [[William Shakespeare]].
Aliaj gravaj verkoj estas:
* [[La revizoro]], komedio de [[Nikolaj Gogol]] (1907)
* [[La rabistoj]] de [[Friedrich Schiller]] (1907)
* [[Ifgenio en Taŭrido]] de [[Johann Wolfgang von Goethe]] (1907)
* [[Marta (Romano)|Marta]] de [[Eliza Orzeszko]] (1910)
El la [[Malnova testamento]] L.L. Zamenhof tradukis inter 1907 kaj 1914 plurajn partojn.
Post lia morto, aperis la traduko de la fabeloj de [[Hans Christian Andersen]].
===La Fundamenta Krestomatio===
La [[Fundamenta Krestomatio]] estas kolekto de kontribuaĵoj aperintaj en [[La Esperantisto]]. Zamenhof ĝin parte aŭtoris kaj parte redaktis, kontrolante la stilon de la ceteraj kontribuaĵoj. La Krestomatio enhavas ekzercojn, fabelojn, rakontojn, anekdotojn, popularsciencajn kaj sciencajn artikolojn kaj sepdek artikolojn, inter kiuj kvin originalajn kaj dek du tradukitajn de L.L. Zamenhof.
===Rete legeblaj verkoj===
* [http://www.onb.ac.at/sammlungen/plansprachen/fruehdrucke.htm Verkoj de L. L. Zamenhof en la skan-projekto] de la [http://www.onb.ac.at/sammlungen/plansprachen/eo/index.htm Kolekto por Planlingvoj]
===Biografioj===
La plej frua iom granda biografio en Esperanto estis ''Vivo de Zamenhof'' de [[Edmond Privat]] el 1920, kun postaj eldonoj. ''Zamenhof'' de [[Ernest Drezen]] estas verkita laŭ marksisma-leninisma perspektivo. Longan tempon plej ampleksa kaj prestiĝa estis la idealisma biografio verkita de [[Marjorie Boulton]], ''Zamenhof, aŭtoro de Esperanto'' el 1962. [[Ludovikito]], eldonanto kaj redaktanto de longa vico de zamenhofaĵoj, aperigis en 1982 ''senlegenda biografio de l.l.zamenhof''. En la franca ekzistas ''L'homme qui a défié Babel'' de René Centassi kaj Henri Masson.
==Vidu ankaŭ==
* [[Zamenhof|nomo kaj familio Zamenhof]]
== Aliaj projektoj ==
{{projekto|commons=Ludwik Lejzer Zamenhof|wikiquote=:eo:Ludoviko Lazaro ZAMENHOF}}
==Eksteraj ligiloj==
{{el}}[http://www.skorupski.com/Zamenhof_pola_kuracisto.htm ''Zamenhof - pola kuracisto'']
{{el}}[http://www.esperanto.mv.ru/Cetero/enigmoj.html Enigmoj de Ludoviko Zamenhof]
{{el}}[http://donh.best.vwh.net/Esperanto/Literaturo/Revuoj/nlr/nlr51/nomata.html Kiel estis nomata Zamenhof?] de [[N. Z. Maimon]]
{{el}}[http://eeo.8k.com/Zamenhof/ZamenFot.htm Bildoj de Zamenhof]
<gallery>
Image:Zamenhof-tablica.jpg|<!-- pl:Tablica upamiętniająca warszawski dom Ludwika Zamenhofa, przy ul. Zamenhofa 5 pl->eo:_Tablica_ _upamiętniająca_ _warszawski_ dom _Ludwika_ _Zamenhofa_, _przy_ ul. _Zamenhofa_ 5 -->
Image:Unua_Libro.jpg|<!-- nn:mini|Første esperantoboka, ''Unua Libro'', kom ut på [[russisk]] i [[1887]]. nn->eo:_mini_|_Første_ _esperantoboka_, ''_Unua_ _Libro_'', _kom_ _ut_ _på_ [[_russisk_]] _i_ [[1887]]. -->
Image:Llzamenhof.png|<!-- -->
Image:Zamenhof_st.jpg|<!-- he:שלט הרחוב על שם זמנהוף בתל אביב he->eo:_שלט_ _הרחוב_ _על_ _שם_ _זמנהוף_ _בתל_ Printempo -->
</gallery>
{{elstara}}
[[Kategorio:Hebreaj esperantistoj|Zamenhof, L. L.]]
[[Kategorio:Polaj esperantistoj|Zamenhof, L. L.]]
[[Kategorio:Interlingvistiko|Zamenhof, L. L.]]
[[Kategorio:Kuracistoj|Zamenhof, L. L.]]
[[Kategorio:Mortintoj en 1917|Zamenhof, L. L.]]
[[Kategorio:Naskiĝintoj en 1859|Zamenhof, L. L.]]
[[Kategorio:Esperanto|Zamenhof, L.L.]]
[[Kategorio: Esperantologoj|Zamenhof, L. L.]]
[[Kategorio: Interlingvistoj|Zamenhof, L. L.]]
{{EDE|
evento=Citaĵo el la [[Enciklopedio de Esperanto - Z|Enciklopedio de Esperanto]] 1934|
teksto='''Zamenhof Ludoviko Lazaro: Vivo.
Kiu povus pli bone rakonti la vivon de Z, ol li mem? Tial mi ne faros alion, krom kopii leteron, kiun Z sendis al Michaux, prez. de la Bulonja Grupo la 21. feb. 1905, kaj kiu ne estas ĝis nun publikigita.
„Kara sinjoro - Vi petas, ke mi donu al Vi detalojn pri mi kaj mia vivo. Tre volonte mi tion ĉi faros, kiom mi povos, sed bedaŭrinde mi povos fari ne tre multe. Jen estas la kaŭzoj: por la estontaj generacioj mia biografio eble estos ne seninteresa, ĉar efektive mia tuta vivo, de la plej frua knabeco ĝis nun prezentas unu konstantan kaj senintetrompan serion da diversaj bataloj: a) interne en mi konstante bataladis reciproke diversaj idealoj kaj diversaj celadoj, kiuj ĉiuj egale estis por mi ordonaj, sed kiun reciproke interkonsentigi estis ofte treege malfacile, kaj tio ĉi multe min turmentadis b) ekstere mi ofte devis bataladi kontraŭ diversaj malhelpoj, ĉar neniam miaj idealoj apartenadis al la idealoj en modo kaj tial neniam mankis al mi mokantoj kaj atakantoj. Krom tio mi tre multe da jaroj havis grandajn kaj tre turmentajn klopodojn kun la akirado de mia pano kaj tiu ĉi batalado pri la pano tre venenis mian vivon. En la lastaj jaroj mi fine atingis tion, ke pano jam al mi ne mankas; sed ho ve, la longa batalado min tre lacigis, kaj nun, ne havante eĉ plenajn 46 jarojn, mi jam sentas min kiel homo 60-jara.
Mi naskiĝis en Bialystok la 3/15. de Decembro 1859. Mia patro (marĝene: kiu ankoraŭ vivas) kaj avo estis instruistoj de lingvo. La homa lingvo estis por mi ĉiam la plej kara objekto el la mondo. Plej multe mi amis tiun lingvon, en kiu mi estis edukata, t. e. la lingvon rusan; mi lernadis ĝin kun plej granda plezuro; mi revis iam fariĝi granda rusa poeto (marĝene: en la infaneco mi skribis diversajn versaĵojn kaj en la 10-a jaro de mia vivo mi skribis 5-aktan tragedion.). Mi kun plezuro lernadis ankaŭ diversajn aliajn lingvojn, sed ili interesadis min ĉiam pli teorie ol praktike; kaj ĉar mi neniam havis la eblon ekzerciĝadi en ili, kaj ĉar mi ĉiam legadis nur per la okuloj, sed ne per la buŝo, tial mi libere parolis nur en tri lingvo (ruse, pole kaj germane), la lingvon francan mi legas libere, sed parolas ĝin tre malmulte kaj malbone; krom tio mi en diversaj tempoj lernis iom ankoraŭ ĉirkaŭ 8 aliajn lingvojn, kiujn mi konas tamen nur tre malmulte kaj nur teorie.
En mia infaneco mi amis tre pasie la lingvon rusan kaj la tutan rusan regnon; sed baldaŭ mi konvinkiĝis, ke mian amon oni pagas per malamo, ke ekskluzivaj mastroj de tiu lingvo kaj lando nomas sin homoj, kiuj vidas en mi nur senrajtan fremdulon (malgraŭ ke mi kaj miaj avoj ka praavoj naskiĝis kaj laboris en tiu ĉi lando), ĉiuj malamas, malestimas kaj premegas miajn fratojn; mi vidis, ke ankaŭ ĉiuj aliaj rasoj loĝantaj en mia urbo sin reciproke ĉiuj malamas kaj persekutas. . . kaj mi multe suferis de tio ĉi, kaj mi komencis revadi pri tia feliĉa tempo, kiam malaperos ĉiuj naciaj malamoj, kiam ekzistos lingvo kaj lando apartenantaj plenrajte al ĉiuj siaj uzantoj kaj loĝantoj, kiam la homoj ekkomprenos kaj ekamos unuj la aliajn.
En la jaro 1869 mi eniris en la Bialistokan realan gimnazion; sed post du monatoj mi devis eliri pro rava malsano (en mia infaneco mi tre ofte estadis malsana); en 1870 mi eniris denove kaj mi lernis kun grandaj sukcesoj (mi devas rimarki, ke en la tuta 9-jara daŭro de mia gimnazia lernado, kiel en Bialystok, kiel poste, en Varsovio, mi estis ĉiam la unua en mia klaso; la instruantoj rigardadis min kiel treege kapablan kaj miaj kolegoj profetadis (marĝene: sen ia envio, sed tre bondezire, ĉar neniam mi havis inter la kolegoj ian malamikon), ke mi havos en la vivo ĉiam la plej grandajn sukcesojn; tio ĉi tamen poste tute ne plenumiĝis kaj mi longe devis batali ĝis mi ellaboris al mia familio modestan panon). En 1873 miaj gepatroj transloĝiĝis Varsovion, kie mia patro ricevis la oficon de instruisto de germana lingvo en la reala gimnazio. Mi restis 5 monatojn dome por lerni la lingvojn latinan kaj grekan, kaj poste mi eniris en la Varsovian 2-an filologian gimnazion, kiun mi finis en la jaro 1879. Tiam mi forveturis Moskvon kaj eniris tie en la medicinan fakultaton de la tiea universitato. Miaj Moskvaj kolegoj estis reprezentanto de tre multaj plej diversaj rasoj, kaj tio ĉi fortikigis en mi la celadon al unuigita homa familio. Baldaŭ la financa stato de miaj gepatroj fariĝis tre malbona, ili ne povis jam tenadi min en Moskvo, kaj tial en 1881 mi revenis Varsovion, eniris tie en la universitaton, kiun mi finis en la komenco de Januaro 1885. Mi forveturis tiam en la vilaĝon Vejseje, por komenci kuracistan praktikon. Praktikinte tie en la daŭro de 4 monatoj, mi konvinkiĝis, ke mi por la komuna medicina praktiko tute ne taŭgas, ĉar mi estas tro impresiĝema kaj la suferoj de la malsanuloj (precipe de la mortantoj) tro multe min turmentis. Tiam mi revenis Varsovion kaj decidis elekti por mi specialecon pli trankvilan, nome la malsanojn de okuloj. Mi laboris en la daŭro de 6 monatoj en la okulista apartaĵo de unu Varsovia malsanulejo, poste mi lernis kelkan tempon en la klinikoj de Vieno (Aŭstrujo) kaj en la fino de 1886 mi komencis okulistan praktikadon en Varsovio. Tiam mi konatiĝis kun mia nuna edzino, Klaro Zilbernik el Kovno (ŝi tiam gastis ĉe sia fratino, loĝanta en Varsovio). La 9-an de Aŭgusto 1887 mi edziĝis. Al mia fianĉino mi klarigis la tutan esencon de mia ideo kaj la planon de mia estonta agado. Kaj mi demandis ŝin, ĉu ŝi volas ligi kun mi sian sorton. Ŝi ne sole tute konsentis, sed ŝi donis al mia tuta dispono la sumon da mono, kiun ŝi posedis, kaj tio ĉi donis al mi la eblon, post longa vana serĉado de eldonanto, fine eldoni mem (marĝene: en julio 1887) miajn unuajn kvar broŝurojn (lernolibro de Esperanto en lingvoj rusa, pola, germana kaj franca). Baldaŭ poste mi eldonis la „Duan libron“, „Aldonon“, „Neĝan Blovadon“ kaj „Gefratojn“ (verkitaj de Grabowski), Tradukon de „Dua Libro“ kaj „Aldono“, Mezan Vortaron Germanan, plenan vortaron rusan, anglan kaj svedan lernolibron, Princinon Mary, Adresaron ktp., kaj mi ankaŭ donis la necesan monon por la eldono de la verkoj de Einstein kaj H. Phillips. Mi ankaŭ donis multajn anoncojn en la gazetoj, dissendis grandan nombron da libroj ktp.
Esperanto baldaŭ forglutis la pli grandan parton de la mono de mia edzino; la tutan reston ni baldaŭ formanĝis, ĉar la enspezoj de mia kuracista praktiko estis terure malgrandaj. En la fino de 1889 mi restis sen kopeko!
Tre malĝoja estis tiam mia vivo. Mi devis forlasi Varsovion kaj serĉi mian panon en ia alia loko. Mia edzino devis forveturi kun mia infano al sia patro kaj mi veturis (en Novembro 1889) en la urbo Ĥerson (suda Rusujo), kie ne estis okulistoj (marĝene: tie estis nur unu okulistino), kaj kie mi tial esperis trovi panon por mia familio. Sed mia espero min terure trompis: miaj tieaj enspezoj ne sole ne donis al mi eblon nutri mian farnilion, sed eĉ por mi mem ili ne sufiĉis malgraŭ mia tre modesta kaj tre avara maniero de vivado! Mi simple kaj litere, ofte, ne havis eĉ kion manĝi: tre ofte mi restadis sen tagmanĝo! Nek mia edzino, nek miaj parencoj ion sciis pri tio ĉi, ĉar mian edzinon mi ne volis malĝojigi, kaj en miaj leteroj mi konstante konsolis ŝin, ke estas al mi tre bone, ke mi havas tre bonajn esperojn, ke mi baldaŭ venigos ŝin al mi ktp. Tamen fine mi ne povis jam pli elteni kaj mi devis konfesi al mia edzino la tutan mian staton. Mi estis tiam ankoraŭ tro fiera, por akcepti de iu monan helpon; tamen la malĝojego kaj la insistaj petoj de mia edzino devigis min akcepti monan subtenadon de mia bopatro (kiu tiam kaj ankaŭ poste neniam rifuzadis al mi sian helpon kaj elspezis por mi fre multe da mono) kaj mi revenis Varsovion, esperante, ke nun mia kuracista praktiko iros pli bone. En Majo 1890 mi revenis Varsovion.
Ankaŭ tiun ĉi fojon la espero min trompis. Miaj enspezoj tute ne pligrandiĝadis, miaj ŝuldoj kreskadis. Fine ne havante jam la eblon pli atendi, mi en Oktobro 1893 transloĝiĝis kun mia familio en la urbon Grodno. Tie miaj enspezoj estis pli grandaj ol en Varsovio kaj la vivo estis malpli kara. Kvankam ankaŭ en Grodno miaj enspezoj tute ne kovradis miajn elspezojn kaj mi devis ĉiam ankoraŭ prenadi subtenon de mia bopatro, tamen mi pacience tenis min tie en la daŭro de 4 jaroj. Sed ĉar miaj infanoj pligrandiĝadis kaj postulis pli kostan edukadon kaj la urbo Grodno estas tiel malriĉa, ke okulisto neniam povos tie multe pligrandigi siajn enspezojn, tiel laŭ la insista deziro de mia bopatro mi en la fino de 1897 decidis denove reveni Varsovion kaj fari tie ĉi la lastan provon.
La stato de mia animo estis tiam terura. Mi sentis tre bone, ke tio ĉi estas mia lasta provo, kaj se ĝi ankaŭ nun ne sukcesos al mi, mi estas perdita. En la daŭro de la unua jaro mi preskaŭ freneziĝis de malespero. Sed fine, dank' al la lasta streĉo de mia energio, la sorto komencis esti por mi pli favora. Baldaŭ mia kuracista praktiko komencis pli kaj pli grandiĝadi kaj jam de la jaro 190l, ĝi estas tiel granda, ke miaj enspezoj tute kovras miajn elpezojn. Mi estas savita. Post multaj jaroj de granda suferado kaj batalado mi nun fine ricevis pli trankvilan vivon, kaj havas tute sufiĉan panon por mia familio (kvankam kompreneble mi devas vivi tre modeste kaj kalkuli ĉiun kopekon). Mi loĝas en unu el la plej malriĉaj stratoj de Varsovio, miaj pacientoj estas nomoj malriĉaj kaj pagas al mi tre malmulte; mi devas akceptadi 30-40 pacientojn ĉiutage, por havi de ili tiom, kiom aliaj kuracistoj havas de 5-10 pacientoj; tamen mi estas nun tre kontenta, ĉar mi havas mian panon kaj bezonas jam nenies helpon.
Mi havas nun 3 infanojn: unu filon kaj du filinojn.
Mi estas tre laca kaj lacigis ankaŭ Vin per mia longega letero Adiaŭ!
Via L. L. Zamenhof.
Al la supra letero nur malmulto estas aldonenda. La gepatroj de Z nomiĝis Marko kaj Rozalio (naskiĝinta Sofer), lia unua filo, Adamo, naskita en 1888, fariĝis okulisto, kaj anstataŭis sian patron, je la fino de lia vivo, en la domo de la strato Dzika; lia unua filino, naskita en 1889, fariĝis kuracistino; lia dua filino, Lidya, naskita en 1904, plej fidele sekvis la vojon de sia patro, instruadante E-n kaj partoprenante la religian movadon Bahaismo.
La primitiva formo de E estis preta en la komenco de la vintro 1878 kaj Z kun siaj gimnaziaj kolegoj aranĝis en sia ĉambreto feston, kiun ili nomis „tago de vivigo de la universala lingvo“. Sed li ne ĉesis prilabori ĝin: nur ĉe la jaro 1881 ni konas tri formojn malsamajn de la lingvo, kaj nur en 1885 li donis al ĝi ĝian definitivan aspekton. Poste li devis atendi ankoraŭ du jarojn antaŭ ol trovi eldoneblon.
De Nov. 1897 li loĝis en Varsovio, strato Dzika 9, en la malriĉa hebrea kvartalo. Kaj nur en 1905, la unuan fojon post 20 jaroj, li havis la eblon ĝui kelksemajnan libertempon kaj entreprenis kun sia edzino vojaĝon al la Bulonja kongreso. Poste dank' al la sumoj, kiujn pagadis al li La Revuo pro lia konstanta kunlaborado, li povis ĉeesti ĉiujn kongresojn, eĉ tiun de 1910 en Vaŝington (Ameriko). De 1905 ĝis la milito lia vivo fluis trankvile kaj laboreme; la tutan tagon lin okupis lia profesio, nur la vesperon li povis dediĉi al siaj ambaŭ idealoj, internacia lingvo kaj sennacia religio; inter ili du li dividis siajn fortojn kaj tempon.
Sur la E-kampo, liaj tradukoj aperadis regule, kun ĉiam pli granda sukceso.
Klopode al la homunuigado, li publikigis en 1906, en Rusujo, anoniman broŝuron pri „Homaranismo“, titolo per kiu li anstataŭigis „Hilelismo“. De Beaufront kritikis ĝin tre akre en „L'Esperantiste“, kaj Z respondis al li, sed ĉiam anonime. En jul. 1911 li prezentis al la Int. Kongreso de Rasoj, en London, memuaron, en kiu li asertis, ke „la intergenta diseco kaj malamo plene malaperos nur tiam, kiam la tuta homaro havos unu lingvon kaj unu religion“. Poste, por povi pli facile defendi siajn ideojn, ne kaŭzante malprofiton al la E-a afero, li en 1912, ĉe la Kongreso en Krakovo, rezignis ĉian oficialan rolon en la aferoj de E, kaj eĉ la simplan titolon „Majstro“. Kaj ekde la sekvanta jaro li publikigis sub sia nomo novan, pli ampleksan eldonon de la antaŭa broŝuro, sub titolo „Deklaracio de Homaranismo“: evidente li volis aludi kaj kompletigi la „Deklaracion pri Esperantismo“, kiun li voĉigis en Bulonjo. En tiu momento, li ekpensis pri kongreso inter homaranoj kaj komencis klopodojn pri tio kiam subite eksplodis la milito. Ĝi surprizis Z-on en Köln, survoje al Parizo. Li devis reatingi Varsovion tra Svedujo kaj Finlando. Enfermite en sia urbo pro la batalego, baldaŭ en sia ĉambro pro la malsano, li daŭrigis sian nelacigeblan agadon. Li finis la tradukadon de la 4 volumoj de la Andersen-fabeloj, kaj de la tuta Malnova Testamento; samtempe li pretigis cirkuleron, alvokantan kunvenon de intelektuloj, kiu estus preparonta ĝeneralan universalan kongreson por neŭtrale-homa religio; li skizis grandaniman „Alvokon al la Diplomatoj“, publikigotan „post la Granda Milito“. Meze inter tiuj zorgoj, la morto kaptis lin, la 14 Apr. 1917. Ĝis la fino li restis fidela al tiuj idealoj, kiujn tiel bele esprimas la letero al Michaŭ.
Z estis malaltstatura, kun brunegriza barbeto, granda frunto, kaj kalva kapo; li portis pormiopajn okulvitrojn; li misprononcis la siblantajn konsonantojn; jam de ĉ. 1900 li suferis je malforteco de la koro kaj manko de pulso en la piedoj. Li estis pedante ordama en la ordinara vivo, naiva en aferoj, timema antaŭ publiko, malinklina al ĉiuj oficialaj ceremonioj, nature modesta kaj pacama, li penis mildigi ĉiujn konfliktojn; li havis plej profundan senton pri justeco: je la 1a kongreso li memorigis en sia malferma parolo pri Schleyer, aŭtoro de Volapük, kies disĉiploj tamen siatempe akre atakis lin; je la 2a kongreso, li invitigis, pere de Michaŭ, siajn rivalojn, interalie Peano, aŭtoro de „Latino sine flexione“. Sed plej gravaj trajtoj de lia karaktero estas la volo, per kiu li ĉion oferis por siaj idealoj, kaj la pacienca obstino, per kiu li laboris por ilia efektivigo; cetere tiun volon kaj tiun obstinon li ĉerpis el la senmezura amo, kiu puŝis lin alporti, per ĉiuj fortoj de sia korpo kaj spirito, iom da helpo al tiu fizike kaj morale blindiĝanta homaro.
Bibliografio: E. Privat. Vivo de Zamenhof; E. Drezen. Zamenhof; A. Oberrotman. La lastaj tagoj de Dro L. L. Zamenhof; Wiesenfeld, Galerio de Zamenhofoj; Dro Leono Zamenhof. Biografio de Dro L. L. Zamenhof (Universo, 1910); Zamenhof-numero de La Nova Epoko (SAT 1929). (Bonan kompendion oni havas ĉe „Zamenhofa Legolibro“ de Kidosaki - J. E. I. -, tekstojn en „Originala Verkaro“ de Zamenhof“ k. de Dietterle).
G. [[Gaston Waringhien|WARINGHIEN]].
'''Zamenhof Ludoviko Lazaro: Verkaro.'''
La verkoj de Z dividiĝas en tri kategorioj: 1e la prilingvaj verkoj; 2e la tradukoj; 3e la originalaĵoj.
1e) En la prilingvaj verkoj rimarkindaj estas unue la prudento kaj toleremo de Z. La natura emo de elpensinto al arta lingvo estas plej detale elmontri ĉiujn flankojn de sia elpensaĵo tiel faris Schleyer, provizante sian Volapükon per kompleta gramatiko kaj dika vortaro. Male Z liveris unue nur la minimumon, 16-regulan gramatikon kaj 917-radikan vortareton: „lasante ĉion alian al libera iom-post-ioma ellaboriĝado.“ Ĉiam li evitis aldoni al la primitiva fundamento novajn devigojn; li timis ĉiujn troajn precizigojn, kiuj fariĝus katenoj. Preskaŭ sur ĉiu paĝo de Lingvaj Respondoj oni trovas la saman ideon: „nur la uzo iom post iom ellaboros definitivajn regulojn. . . Ne venis ankoraŭ la tempo, ke ni estu tro pedantaj. . . Ni ne devas peni, ke nia lingvo estu tro preciza, ĉar tiam ni nin mem nur katenus. . . En tiaj okazoj, kie kelka libereco alportas al ni neniam malutilon, kial ni devus senbezone nin malliberigi?. . . Se grandampleksan vortaregon ni volus pretigi teorie kaj „en rapideco“, ni tre danĝere enkatenigus nian lingvon. . . ktp.“
Sed tiu toleremo estis ebla, nur ĉar la bazoj de la lingvo estis firmigitaj kontraŭ ĉia ŝancelo. Tion li atingis, havigante karakteron de netuŝebleco al la tri verkoj Gramatiko, Ekzercaro kaj Universala Vortaro, kiun li kolektis en l905 sub titolo de „Fundamento de E“. Por ke iu ajn lingvo povu regule kreski kaj disvolviĝadi estas necese, ke enestu en ĝi ia potenca inertforto, kiu konservas al la plej granda parto de la lingvo oportunan senŝanĝon kaj stabilon, nepran kondiĉon por interkompreniĝado. En la naturaj lingvoj, tiun inertforton prezentas la jarcenta tradicio. En E, kie tia ne ekzistis, Z anstataŭigis ĝin per la Fundamento, kun sia karaktero de „dogma“ netuŝebleco. Tiu lingva tabuo estas, post la kreado mem de E, plej genia elpenso de Z. Ĝi certigis al ĝi senriskan evolupovon kaj ebligis al Z tre libere proponi kaj uzi novajn vortojn (ĉirkaŭ 3 mil), el kiuj la plimulto estis poste registrita en la Oficialaj Aldonoj.
2e) La tradukoj prezentas en la verkaro de Z la plej ampleksan parton kaj mi diros eĉ la plej gravan. Lia unua traduko (La Batalo de la Vivo, de Dickens) ĉar ĝi ne estis siatempe eldonita libroforme, ne havis grandan influon. Sed la dua: „Hamleto de Ŝekspir“, kiun li publikigis en la „Biblioteko de la L. I. E“ renkontis senkomparan sukceson kaj pli efikis por la propagando de la lingvo, ol ĉiuj plej lertaj teoriaj admonoj. Li pruvis la movon marŝante: certe la publikigo de Hamleto ludis gravan rolon en la batalo pri reformoj kaj multe helpis al la venko de la konservativuloj. Bedaŭrinde diversaj cirkonstancoj malhelpis lin daŭrigi tiun fekundan laboron, kaj nur ekde 1906 la fondo de la Revuo fare de Carlo Bourlet donis al li la eblon rekomenci sisteman tradukon de gravaj literaturaj verkoj. Oni miras antaŭ la nombro da tiaj tradukoj aperintaj en la jaroj 1907-08: verŝajne kelkaj el ili estis jam pretaj de antaŭe kaj atendis nur eldoneblecon. Sed tamen lia rapideco estas eksterordinara: se oni memoras, ke li povis labori nur en la vespero, post longa laciga labortago, oni dubos, kiel li tradukis verse la kvin aktojn de Ifigenio en Taŭrido en la daŭro de 4 monatoj (marto-junio 1908). Cetere tiu rapideco ne estis sen malutilo: liaj tradukoj suferas precipe pro du difektoj: unue ili estas ne tre ĝustaj, en kelkaj lokoj eĉ ne mankas kontraŭsencoj (oni vidos sube, kiel profunde la anglaj teologoj devis modifi la Z-an Biblion); due ili ne ĉiam estis ŝirmitaj kontraŭ la invado de nacilingvaj idiotismoj (tio estas precipe konstatebla en la traduko de Georgo Dandin). Sed oni devas konfesi, ke tiujn difektojn klarigas ankaŭ aliaj kaŭzoj: unue la metodo de Z, kiu neniam celis ekzaktan „kabinetan“ tradukon, sed ĉiam preferis la pli vivan, pli rektan dirmanieron (tio klarigas, ke foje li tradukis ne el la originalo, sed el traduko germana: Hamlet, Fabeloj de Andersen ktp.); due la stato de la lingvo, ankoraŭ juna kaj malriĉa, kiu ne ebligis redoni ĉiujn nacilingvaĵojn per trafa kaj int. esprimo. Tamen kia ajn estas la absoluta valoro de tiuj tradukoj, estas klare, ke ilia valoro rilate al la lingva evoluo estas grandega. Efektive ili pruvis al la kontraŭdirantoj, ke „E povas servi kiel lingvo por libera esprimado de ĉiuj geniaj verkoj de la homa literaturo“; ili kontribuis al la riĉiĝado de la vortaro pro la neceso redoni kelkfoje subtilajn idenuancojn de beletraj ĉefverkoj; ili helpis al la ellaboriĝado de la lingvo, devigante al penado por en tiu aŭ alia maniero nepre traduki tiajn esprimojn, kiujn ĉiu lingvo nepre devas posedi“; ili progresigis E-n al „kreskanta elasteco“ kaj fleksebleco, memorigante, „ke nia lingvo devas servi ne sole por dokumentoj kaj kontraktoj, sed ankaŭ por la vivo“ (rimarkinde estas tiurilate la prefero de Z por traduko de teatraĵoj, kies vivaj dialogoj disvolvadis kaj ekzercadis la kvalitojn de la lingvo); fine ili stabiligis kaj fiksis la lingvon, prezentante multegan kvanton de kunmetaĵoj, vortkonstruoj, metaforoj kaj proverboj, komunan trezoron da pretigitaj difinitaj parolturnoj, kiujn leksikologoj zorge kolektis en la Enciklopedia Vortaro kaj en la Plena Vortaro, kaj kiujn aŭtoroj uzadas por la pli granda unuigo kaj kohero de la lingvo. Oni vidas, do, ke oni ne troigus la rolon de la Z-aj tradukoj dirante, ke sen ili E ne ekzistus: ĝi estus pala teoria fantomo, kiel Ido aŭ Occidental. Per siaj gramatikaj kaj vortaraj verkoj Z estis konstruinta la skeleton de la lingvo, sed nur dank' al sia persista traduko, li vestis tiun ostaron per sukplena, sangriĉa, brilkolora karno. La animon cetere ni serĉu ĉe la originalaj verkoj.
3e) La originalaĵoj konsistas ĉefe el antaŭparoloj al liaj diversaj verkoj, el traktaĵoj kaj el paroladoj. Du pecoj havas apartan gravecon: la traktajo pri „Esenco kaj Estonteco de la ideo de lingvo internacia“ kaj la kolekto de la Kongresaj Paroladoj. Oni trovas en la unua profundecon de penso, potencon de logiko, klaron de saĝo, kiuj donas al tiu libreto eksterkutiman valoron por klerigado. Ĝi estas verko klasika, en la plej forta kaj laŭda senco de la vorto. La Paroladoj estis, kvankam oficialaĵoj, plej intime pripensitaj kaj plej skrupule redaktataj; Z penis enfermi en ilin ĉiujn siajn konvinkojn kaj esperojn, sian hom-amon kaj di-respekton. Celante „efiki sur la sentojn“ pli ol sur la spiritojn, en tiu granda „korekscita religia“ festo, kiel li imagis la Kongresojn, li provis esti la Predikanto „sub la verda standardo“. De la unua parolado en Bulonjo ĝis la lasta en Krakovo, ĉie oni sentas la entuziasmon de la kredanto, la idealismon de la majstro, la sindonemon de la homo. Li aspektas al ni kiel alia pli humana Moseo, gvidanta, admonanta kaj konsolanta sian popolon trans ĉiuj malhelpoj de la vojo. Se mankas al li la kapabloj de granda oratoro, li tuŝas nin eĉ pli profunde per la simpleco de la stilo kaj la sincereco de la tono. Kiu volos posedi ĝustan bildon de Z, li prenu tiujn du malgrandajn librojn, la Esencon kaj la Paroladojn, lian tutan inteligenton kaj lian tutan koron. Ambaŭ estas el la nombro de tiuj nemultaj verkoj, kiuj honorigas la homaron.
(Ĉiuj citaĵoj estas Z-aj.)
Unua libro (en lingvoj rusa, pola, franca, germana) ĉe Kelter, Varsovio 1887; E-a traduko de la antaŭparolo en F. K. kaj O. V.- Dua libro. En esperanto. Ĉe Kelter, Varsovio 1888. Antaŭparolo represita en O. V.; ekzercaro represita sub titolo „Dua ekzercaro“ (fakte ĝi estas la 1-a!) ĉe A. Paolet, 1921.Aldono al la Dua Libro. (Esp.) ĉe Kelter, Varsovio 1889: fotografa reproduktaĵo, Centra Oficejo, Parizo 1925; represita en O. V. Plena Vortaro Rusa-Internacia ĉe Kelter, Varsovio 1899. Represita de Kelter 1910. - Meza Vortaro Internacia-Germana ĉe Kelter, Varsovio 1889. Ĉiuj ĝis nun montritaj verkoj estas subskribitaj de la pseŭdonimo „D-ro Esperanto“ - Artikoloj kaj tradukoj, aperintaj en la gazeto „La Esperantisto“ de 1889 ĝis 1895, estas kolektitaj, la artikoloj en O. V., la tradukoj en F. K., krom tiu de „La Batalo de l' Vivo“, aparte represita en Londono 1911. - Universala Vortaro de la Lingvo Internacia, (en ses lingvoj) Kelter, Varsovio 1893. Represita en la Fundamento. - Ekzercaro de la lingvo Esperanto. Kelter, Varsovio 1894: Represita en la Fundamento - Hamleto, tragedio de V. Ŝekspir, Tümmel, Nürnberg 1894. Represita de Hachette, Parizo ekde 1902 (oni atentu, ke kelkaj modifoj estis metitaj de L. de Beaufront. La preseraroj estas sufiĉe multaj, kaj ofte difektas la signifon aŭ la ritmon. La represo de la 1-a akto en la F. K. estas konforma al la unua eldono. Kritika studo en Lingva Kritiko. - Granda Vortaro Germana-Esperanta, Centralnaja, Odessa 1894. (Nur la 1-a kajero.) Fundamenta Krestomatio (= F. K.) Hachette, Parizo, 1903. De Z mem estis verkitaj: Ekzercoj - La Novaj vestoj de la reĝo - La Virineto de Maro - Anekdotoj (plejparte) - La hejmo de la metiisto - La karaj braceletoj - Bagateloj (plejparte) Fingra Kalendaro - El la poŝto - La loĝejoj de la termitoj - Kronika katara konjunktivito - El la unua libro de la lingvo E - Plena Gramatiko de E - Al la historio de la provoj de lingvoj tutmondaj. . . - Esenco kaj estonteco de la ideo de lingvo internacia (tiu lasta traktaĵo estis aparte eldonita sub la nomo de Unuel, kun franca traduko de Beaufront kaj Vallienne, kaj antaŭparolo. Hachette, Parizo 1907.) Aldonis al tio la anoniman poemon „Preĝo sub la Verda Standardo“ Wörterbuch Deutsch-Esperanto, Möller und Borel. Berlin, 1904. - Fundamento de E. Hachette, Parizo, 1905. - Kongresaj Paroladoj, de 1905 ĝis 1912 estas kolektitaj, kun aliaj neoficialaj en O. V. Bonega kritika eldono de Sasaki kaj Iuaŝita, Japana E Asocio Tokio, 1930 (2a korektita eld. 1932) - La Revizoro, de Gogol. 1907. De tiu verko ĝis la „Readmono“ ĉiuj menciitaj verkoj aperis unue, komplete aŭ parte, en La Revuo, poste en aparta eldono ĉe Hachette, Paris. - La Predikanto, el la Biblio 1907. - Georgo Dandin, de Molière. 1908. - Ifigenio en Taŭrido, de Goethe. 1908. - La Rabistoj, de Schiller, 1908. - La Psalmaro el la Biblio. 1908. La Sentencoj de Salomono, el la Biblio. 1909. - La Rabeno de Baĥaraĥ, de Heine. 1909. La Gimnazio, de Alejhem, 1909 (ĉi tiuj du verkoj eldoniĝis, per unu volumo, nur en l924, ĉe la Centra Librejo, Parizo.) - Marta de Orzesko, 1910. - Proverbaro, 1910. (La unuaj kajeroj estis eldonitaj de Kelter, Varsovio, 1905.) - Genezo, 1911.- Eliro, 1912.- Levidoj, 1912. - Lingvaj Respondoj, 1912. (Dua eldono, kompletigita, en 1913. Plena Kolekto, en 1925, ĉe Centra Librejo, Parizo.) - Nombroj, 1914. - Readmono, 1914.
Je sia morto, en 1917, Z lasis, manuskripte, la kompletan tradukon de la Fabeloj de Andersen, kaj de la Malnova Testamento (el la Biblio). La Fabeloj aperis ĉe la Centra Librejo, Parizo (1a volumo, 1923 - 2a, 1926 - 3a, 1932 - 4a, en presado) - sed kun teksto tre duba: la manuskripto estis laŭ mia konstato, en pluraj lokoj korektita de iu, kaj la preseraroj svarmas.
La Malnova Testamento aperis en la Biblio, eldonita en Londono, 1926, de la Brita Biblia Societo. La teksto estas la rezulto de longa kaj tre konscienca laboro de angla biblia komitato super la Za manuskripto: se oni komparas kun la Hachette'-aj eldonoj, oni miros pri la nombro de la korektoj (605 nur en la 41 unuaj psalmoj!). Kiel ajn lojala kaj skrupula estis la revizio de la komitato, oni ne povas uzi tiun tekston, en ĝia nuna formo, por scienca studo al la Z-aj lingvo kaj stilo. Tio cetere nenion deprenas de la literatura graveco kaj fidindeco de tiu ĉefverko.
Ĉiuj aliaj malĉefaj verkoj de Z, liaj leteroj ktp. estis zorge kolektitaj en Originala Verkaro de Zamenhof, kompilitaj de J. Dietterle, Hirt & Sohn, Leipzig, 1929. (al kiu libro mi aludis per O. V.)
G. WARINGHIEN.|
ordigo=Enciklopedio de Esperanto
}}
[[als:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[an:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[ar:لدويك العزر زامنهوف]]
[[bg:Людвик Заменхоф]]
[[br:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[ca:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[cs:Ludvík Lazar Zamenhof]]
[[cy:L. L. Zamenhof]]
[[da:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[de:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[el:Λουδοβίκος Λάζαρος Ζαμένχοφ]]
[[en:L. L. Zamenhof]]
[[es:Ludwik Zamenhof]]
[[eu:L. L. Zamenhof]]
[[fa:لودویک لازاروس زامنهوف]]
[[fi:L. L. Zamenhof]]
[[fr:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[ga:L. L. Zamenhof]]
[[gl:L. L. Zamenhof]]
[[he:אליעזר לודוויג זמנהוף]]
[[hr:Lazar Ludvig Zamenhof]]
[[hu:Lazaro Ludoviko Zamenhof]]
[[hy:Լյուդվիկ Լազարուս Զամենհոֆ]]
[[ia:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[id:L.L. Zamenhof]]
[[ie:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[io:Ludwig Zamenhof]]
[[it:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[ja:ルドヴィコ・ザメンホフ]]
[[ko:라자로 루드비코 자멘호프]]
[[la:L. L. Zamenhof]]
[[lt:Liudvikas Zamenhofas]]
[[lv:Ludviks Zamenhofs]]
[[nds:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[nl:Lejzer Zamenhof]]
[[nn:L.L. Zamenhof]]
[[no:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[os:Заменгоф, Людвик Лазарь]]
[[pl:Ludwik Zamenhof]]
[[pt:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[ro:L. L. Zamenhof]]
[[ru:Заменгоф, Людвик Лазарь]]
[[simple:Ludovic Lazarus Zamenhof]]
[[sk:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[sl:Ludwik Lazarus Zamenhof]]
[[sr:Лудвик Лазар Заменхоф]]
[[sv:Ludwig Zamenhof]]
[[th:แอล. แอล. ซาเมนฮอฟ]]
[[tr:Ludwik Lejzer Zamenhof]]
[[vo:Lejzer Ludwik Zamenhof]]
[[yi:לייזער זאמענהאף]]
[[zh:柴门霍夫]]
|
