Esperantigo de vortoj el ĉina fonto: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Oryanw (diskuto | kontribuoj) e →La literkombino ''ng'': ligilo |
Neniu resumo de redakto |
||
Linio 2:
La [[ĉina lingvo|ĉinan lingvon]] oni skribas per [[hanzio]]j (simpligitaj en [[Ĉinujo]], tradiciaj en [[Tajvano]], [[Hongkongo]], [[Singapuro]], [[Usono]] ktp).
==Pinjino==
Ĉina fonetiko estas relative diskreta kaj havas limigitan nombron de eblaj variantoj de silaboj. Pro tio eblas transskribi ĝin per relative malgranda nombro de literoj. La nuntempe plej internacie uzata transskriba sistemo de la ĉina estas [[pinjino]]. Pinjino uzas 26 latinajn literojn, kiuj kombiniĝas en di- tri- aŭ kvargrafoj kiam necesas. Entute estas 21 konsonantoj kaj konsonant-kombinoj : '''b p m f d t n l g k h j q x zh ch sh r z c s''', kaj 35 vokaloj kaj vokal-kombinoj : '''i e a u o ü ie ia ua uo ne ei ai ao ou iao iou uei uai in en an un ian uen uan üan ing eng ang ong iang iong ueng kaj uang'''. Ĉiu vokalo aŭ vokalkombino ankaŭ inkluzivas na unu el tri [[tono]]j, skribitaj super la litero. Iliaj kombinoj estas malpli ol 400, alivorte, se oni bone posedas la supre diritajn literojn kaj iliajn kombinojn, do estos ne malfacile prononci ĉiujn vortojn.
Plej ofte tia sistemo estas sufiĉa, kiam oni celas nur transskribi la prononco de ĉina vorto, sed ne vere enkonduki ĝin en Esperanto. Kiam temas pri esperantigo, tamen, ne eblas simple aldoni o-finaĵon al la pinjina formo. Pinjino ja enhavas multajn literojn kiuj prononcas tute difere ol samaj literoj en Esperanto, kaj ekzistas eĉ kelkaj literoj, kiuj en Esperanto tute ne ekzistas (ekzemple ''x'', ''q'' kaj ''w''). Plie - prononco de pinjinaj literoj ankaŭ ege diferas de plimulto de aliaj lingvoj kun latina skribsistemo kaj aspektas ege ekzotika, do por kompreni la prononcon kaj legi pinjinaĵojn eĉ iomete proksime al iliaj veraj prononcoj akceptitaj en la ĉina oni devas ĝin aparte lerni.
==Sistemo de ''El Popola Ĉinio''==
La revuo ''[[El Popola Ĉinio]]'' (EPĈ) dum jaroj jam pripensis kaj traktis la transskriban problemon de ĉinaj nomoj. Kvankam en Ĉinio estas la unuigita sistemo de Ĉinaj ideogramoj, tamen pro la teritoria vasteco la prononco de la samaj ideogramoj estas multe diferenca en malsamaj lokoj. Pinjino estis uzata por unuigi la transskribon. Tamen ĝia uzado portis malfacilojn por la legantoj de EPĈ, kiuj ne speciale lernis pinjinon. Iuj el la legantoj skribis al EPĈ kun propono transskribi Ĉinajn personajn kaj lokajn nomojn per Esperantaj literoj. Ankaŭ la redakcio de EPĈ donis grandan atenton al tiu problemo, kaj do ili decidis provi. De majo 1984 la revuo per Esperantaj literoj transskribis la Ĉinajn personajn kaj lokajn nomojn, kio unuflanke faciligis al la legantoj la legadon, sed ne povis tute forigi konfuzon kaj miskomprenon. Ĉar la Esperantaj fonemoj multe diferencas de la hanlingvaj, absolute ne eblas precize fonetike esperantigi la Ĉinajn personajn kaj lokajn nomojn, kaj la esperantiga sistemo diferas de ĝenerale internacie uzata pinjino. Do, EPĈ, ekde 1989, denove uzis pinjinon kaj metis la Esperantajn literojn en krampoj post la koncernaj nomoj, kiam ili unuafoje aperis en la artikolo. De 1990 EPĈ forigis la krampojn. Petate de la legantoj ekde la januara numero, 1996, la revuo denove alprenis la krampojn. Por ke la legantoj konu la Ĉinan fonetikon, la revuo konigos ĝiajn regulojn kaj regule konigos la tabelon por kompari la Ĉinan fonetikon kun la Esperanta.
La sistemo de EPĈ ne estas tute perfekta, sed el ĉiuj ĝis nun inventitaj ĝi plej taŭgas por situacioj kiam oni celas esperantigi vorton kaj plue uzi ĝin en Esperanto. En tiuj okazoj oni pli klopodu por uzebleco poe Esperantistoj ol por fonetika precizo. La sistemo de EPĈ estas same diskreta kiel pinjino, do eblas sufiĉe facile transskribi de unu al la alia. Jen la tabelo por esperantigo na plimulto de sonoj:
{| cellSpacing="0" cellPadding="2" border="1" style="text-align:center;border-collapse: collapse;"
|-----
! zhǔyīn
! pīnyīn
! Esperante
! API
|
! zhǔyīn
! pīnyīn
! Esperante
| '''API''' ||
! zhǔyīn
! pīnyīn
! Esperante
| '''API''' ||
! zhǔyīn
! pīnyīn
! Esperante
! API
|-----
| align="middle" colSpan="15" | Konsonantoj (aŭ 聲母 shēngmǔ)
|-----
| ㄅ || ''b'' || '''b''' || b̥ || || ㄆ || ''p'' || '''p''' || pʰ ||
| ㄇ || ''m'' || '''m''' || m || || ㄈ || ''f'' || '''f''' || f
|-----
| ㄉ || ''d'' || '''d''' || d̥ || || ㄊ || ''t'' || '''t''' || tʰ ||
| ㄋ || ''n'' || '''n''' || n || || ㄌ || ''l'' || '''l''' || l
|-----
| ㄍ || ''g'' || '''g''' || g̊ || || ㄎ || ''k'' || '''k''' || kʰ ||
| ㄏ || ''h'' || '''h'''|| x || || || || ||
|-----
| ㄐ || ''j'' || '''gj''' || ʥ̥ || || ㄑ || ''q'' || '''ĉj''' || ʨʰ ||
| ㄒ || ''x'' || '''ŝj''' || ɕ || || ㄧ || ''y'' || '''j''' || j
|-----
| ㄓ || ''zh'' || '''ĝ''' || ɖʐ̥ || || ㄔ || ''ch'' || '''ĉ''' || ʈʂʰ ||
| ㄕ || ''sh'' || '''ŝ''' || ʂ || || ㄖ || ''r'' || '''ĵ''' || ʐ
|-----
| ㄗ || ''z'' || '''z''' || ʣ̥ || || ㄘ || ''c'' || '''c''' || ʦʰ ||
| ㄙ || ''s'' || '''s''' || s || || ㄨ || ''w'' || '''ŭ''' || w
|-----
| align="middle" colSpan="15" | Vokaloj (aŭ 韻母 yùnmǔ)
|-----
| ㄚ || a || '''a''' || a || || ㄛ || ''o'' || '''o''' || o ||
| ㄜ || ''e'' || '''e''' || ɤ || || ㄝ || ''ê'' || '''ŝ''' || ɛ
|-----
| ㄞ || ai || '''aj''' || a<SUP>i</SUP> || || ㄟ
| ''ei'' || '''ej''' || e<SUP>i</SUP> ||
| ㄠ || ''ao'' || '''aŭ''' || a<SUP>ʊ</SUP> ||
| ㄡ || ''ou'' || '''u''' || o<SUP>u</SUP>
|-----
| ㄢ || ''an'' || '''an''' || an || || ㄣ || ''en'' || '''en''' || ǝn ||
| ㄤ || ''ang'' || '''ang''' || ɑŋ || || ㄥ || ''eng'' || '''eng''' || ǝŋ
|-----
| ㄩ || ''ü'' || '''ŭ''' || y || || ㄧ || ''i'' || '''i''' || i ||
| ㄨ || ''u'' || '''u''' || u || || ㄦ || er || '''er''' || ɚ
|-----
| align="middle" colSpan="15" | Tonoj (aŭ 聲調 shēngdiào)
|-----
| 1 : ''nenio'' || colSpan="3" | ˉ
| || 2 : ˊ || colSpan="3" | ˊ
|
| 3 : ˇ || colSpan="3" | ˇ ||
| 4 : ˋ || colSpan="3" | ˋ
|}
Ankaŭ '''j = gj q = ĉj x = ŝj zh = g ch = ĉ sh = ŝ r = ĵ ü = ju ie = je ia = ja ua = üa uo = uuo üe = juue ei = ej ai = aj ao = aŭ ou = u iao = jaŭ iou = juu uei = uej uai = uaj ian = jan uen = uen üan = uan üan = juan iang = jang iong = jong ueng = uueng uang = uuang''''
Estas menciinde, ke
A. La supre diritaj Esperantaj prononcoj estas nur proksimumaj, sed ne precizaj.
B. En la ĉina lingvo kvankam kelkaj vokalkombinoj konsistas el 2 aŭ 3 vokaloj, tamen ili restas unu silabo, kiu devas esti rigardata kiel unu tuto. El tiuj vokal-kombinoj nur unu vokala litero devas esti akcentita, dum la ceteraj funkcias kiel duonvokaloj, ekz. i estas prononcata kiel j kaj u kiel ŭ. La zorgema studo de la supra komparo konigas, kiuj el ili estas akcentitaj kaj kiuj ne.
C. La vokalaj kombinoj kun konsonanta litero ne estas facile prononceblaj. En '''ang eng ong iang ing iong uang ueng''', la '''ng''' estas prononcata kiel ''n'', sed ne ''n + g''. ''ang'' devas esti prononcata kiel ''an'' kaj ''ueng'' kiel ''ŭen''.
D. Kvankam en la konsonantaj tabeloj ne trovigas y kaj w, tamen ofte vidigas substantivoj kun ''y'' kaj ''w'', Ĉar inter la 35 vokaloj kaj vokal-kombinoj estas 10, kies unua litero estas ''i'', nome, i ia ie iao iou ian in iang ing kaj iong, laŭ la regulo en la skribado antaŭ i, in kaj ing oni devas aldoni y kaj en la skribado de aliaj 7 vokalaj kombinoj oni devas anstataŭigi i per y, t.e. yi ya ye yao you yan yin yang ying kaj yong. Same, se antaŭ u ne troviĝas konsonanto, oni devas aldoni w antaŭ u en la skribado, t.e. u devas esti skribita kiel wu, kaj ekz.anstataŭigi ''u'' far ''w''. ua uo uai uei uan uen uang kaj ueng devas esti skribitaj kiel wa wo wai wei wan wen wang kaj weng respektive. Tiamaniere, kvankam la skribado estas ŝanĝita, tamen la prononcado restas sama, ĉar ''y'' prononciĝas same kiel ''j'', kaj ''w'' kiel''u''.
E. La prononco de la konsonantoj kaj de la vokaloj estas sama kiel tiuj en Esperanto. Oni devas prononci ilin kune.
Krome, nomojn, por kiuj jam ekzistas tradicia esperantigo, oni skribu per ĝi: [[Pekino]] (ne "*Pejĝingo" aŭ "*Bejĝingo").▼
==Specialaj kazoj==
▲Krome, nomojn, por kiuj jam ekzistas tradicia esperantigo, oni skribu per ĝi: [[Pekino]] (ne "*Pejĝingo" aŭ "*Bejĝingo").
===La literkombino ''ng''===
La literkombinon '''''ng''''' de pinjino (kaj de pli fruaj transskribaj sistemoj de la [[ĉina lingvo]]) (transskribantan la fonemon [ŋ] ([[Velaro (fonetiko)|velara]] [[Nazala konsonanto|nazalo]])) oni kutime transskribas, ne laŭsone sed grafike, per la esperantaj literoj '''ng''' (vidu ankaŭ ekzemplojn en la subaj alineoj): [[jango]], [[kungfuo]], [[Kuomintango]], [[Nanĉango]], [[Ŝinĝjango]], [[Ŝjiĝjango]], [[Ŝjiningo]] k.m.a. Simila vorto, kvankam ne ĉina: [[gongo]].
| |||