Tarnów: Malsamoj inter versioj

estro=Ryszard Ścigała||retpoŝtoretposxto=|

poŝtkodoposxtkodo-estraro=|

poŝtoposxto-estraro=|

loĝantarologxantaro-dato=2005|

loĝantarologxantaro=117560|

tel_antaŭkodotel_antauxkodo=(+48) 14|

poŝtkodoposxtkodo=33-100 do 33-110|

aŭtokodoauxtokodo=KT|

retpaĝaroretpagxaro=http://www.tarnow.pl|

[[Dosiero:PL Tarnów Wałowa II.JPG|thumb|Strato Wałowa]]

'''Tarnów''' estas urbo en [[Malgrandopolio]] en sud-orienta [[Pollando]] kun 118 267 loĝantojlogxantoj (2005), situanta ĉecxe du riveroj Dunajec kaj Biała Dunajcowa.

Spurojn de la homa aktivado tie oni trovas jam en la fina periodo de la glaciepoko. Tiam sur la tereno de la hodiaŭahodiauxa Tarnów setliĝissetligxis rangifer-ĉasistojcxasistoj. Signife pli poste, ĉarcxar lime de la 4-a kaj 5-a jarcentoj antaŭantaux de nia erao la regionon atingis keltoj, kies tombejon antaŭnelongeantauxnelonge retrovis arkeologoj. La kreiĝintakreigxinta lime de la 11-a kaj 12-a jarcentoj vilaĝovilagxo, estis la ĝermogxermo de la hodiaŭahodiauxa urbo. ĜiGxi ekde la komenco estis reĝaregxa setlejo, kiun reĝinoregxino Judyta transdonis al la benediktana abatejo en [[Tyniec]], pri kiu cetere ni parolis antaŭantaux unu semajno. Tiun fakton pruvas la dokumento de la papa legato, kardinalo el Toucy, kiu estadis en Pollando verŝajneversxajne en la 1124-jaro. Temas pri la la unua skriba informo pri Tarnów, ankoraŭankoraux kiel la setlejo. La sekva menciio pri la urbo devenas nur el la komenco de la 14-a jarcento. La 7-an de marto de la 1330-a jaro la pola reĝoregxo Vladislavo la Kubuta per sia privilegio altigis la vilaĝonvilagxon Tarnów ĝisgxis la rango de la urbo. ĜiajGxiaj loĝantojlogxantoj akiris la samajn rajtojn, kiujn ĝuisgxuis la loĝantojlogxantoj de Krakovo, tiam la ĉefurbocxefurbo de Pollando. En la sama jaro oni finikonstruis kastelon por Spycimir Leliwita, la krakova vojevodo la dua - post la reĝoregxo - figuro en Pollando. La konstruaĵokonstruajxo, kies sole imponaj restaĵojrestajxoj konserviĝiskonservigxis ĝisgxis hodiaŭhodiaux troviĝistrovigxis tuj apud la hodiaŭahodiauxa urbo sur la monto de la [[sankta Marteno]]. Sed, la familio Leliwita estis tre firme ligita kun urbo. Iuj ĝiajgxiaj reprezentantoj ekde la 15-a jarcento alprenis kiel la familian nomon, Tarnowski. Ili zorgis pri la evoluo de la urbo ia. atribuante apartajn rajtojn al komercistoj kaj metiistoj. En la urbon ekde ĝiagxia komenco alvenas poloniiĝintajpoloniigxintaj germanoj el Krakovo kaj Nowy Sącz. En la 15-jarcentaj kronikoj troviĝastrovigxas informoj pri judo Kalef, kiu translokiĝistranslokigxis ĉicxi tien el Lvovo kaj okupiĝisokupigxis pri silko-komerco. La urbon Tarnów celis ankaŭankaux riĉajricxaj skotaj familoj: Nikiels, Dun, Huyson, kiuj komercis kun preskaŭpreskaux tuta EŭropoEuxropo. ĜusteGxuste laŭlaux ilia iniciato en la urbo kreiĝiskreigxis la unuaj bankoj kaj komercaj kompanioj. Tamen la plej granda disfloro de la urbo liĝiĝasligxigxas kun la silueto de Jan Tarnowski, granda reĝaregxa hetmano. Li estis renesancstila homo: elstara komandanto, politikisto, verkisto. Inter la jaroj 1554-1560 liajn konsilojn oni notis en la urbaj libroj. Ili koncernis la funkciadon de la urbooficejoj, defendon kontraŭkontraux malamiko kaj dumincendiajn kondutregulojn por la loĝantojlogxantoj. En la 16-a jarcento jaro en la urbo troviĝistrovigxis 200 domoj, en kiuj loĝislogxis 1200 personoj. Samtiom kiom nun nur en la Malnovurba Kvartalo de Tarnów. Jam tiam funkciis en la urbo kanalizo kaj lignaj akvokonkundukiloj, lernejo, sinagogo kaj kalvina preĝejopregxejo. Post la morto de hetmano Jan Tarnowski en la 1561-a jaro italo Giovanni Maria Mosca alivorte Padovano skulptis por li en la katedralo de Dipatrino sarkofagon, kies alteco atingas preskaŭpreskaux 14 metrojn. ĜiGxi estas la plej granda ĉicxi speca monumento en Pollando kaj unu el la plej grandaj en EŭropoEuxropo. La troviĝantajntrovigxantajn figurojn de la hetmano kaj lia filo laŭlaux la natura grando oni skulptis 12 jarojn. Giovanni Maria Mosca Padavano projektis ankŭankux la urbodomon en Tarnów. Tamen la urboevoluon haltigis incendioj kaj militoj antaŭintajantauxintaj la dispartigojn de Pollando.

Fine de la 18-a jarcento en Tarnów enmondiĝisenmondigxis Józef Bem pli posta generalo kaj batalheroo favore al la libereco de Pollando kaj Hungario. Lia figuro ekzempligas la jam tiam konatan proverbon, pri „frat-kompaneco de polo kaj hungaro same dum la sabroskermado kiel ankaŭankaux dum la drinkado”. La 19-a jarcento signas lavangan urboevoluon. Oni konstruis akvokondukilojn kaj instalis en la urbo gaslanternojn, aperis la unua gazeto, estis konstruitaj moderna elektrejo, kaj stacidomo. Tarnów fariĝisfarigxis la distrika ĉefurbocxefurbo kaj laŭvicelauxvice diocezosidejo.

La urbo alportis ankaŭankaux kontribuon al la reakiro de sendependeco de Pollando. ĈiuCxiu kvina legiano de Józef Piłsudski devenis ĝustegxuste el tiu ĉicxi urbo. Tarnów estis ankaŭankaux la unua urbo liberigita post la 123-jaraj dispartigoj, nokte inter la 30-a kaj la 31-a de oktobro de la 1918-a jaro. Sojle de la 2-a mondmilito en la urbo loĝislogxis 40 mil personoj. Ties duonon konsistigis judoj. ĜusteGxuste el tiu ĉicxi urbo germanoj direktis la unuan transporton al Auschwitz-koncentrejo kaj Tarnów-loĝantojlogxantoj pereis en ĝigxi kiel la unuaj.

La nunaj loĝantojlogxantoj de la urbo asertas, ke se iu nur foje ekvidos ilian urbon sopiros al ĝigxi ĝisgxis la vivfino. Ne sole pro ĝiagxia aparta atmosfero, tipa por multaj polaj urboj en la sudo. Ne nur pro tio, ke la Malnovurba Kvartalo konservis mezepokan konstruplanon kaj najbaras en ĝigxi konstruaĵojkonstruajxoj gotikaj kaj renesancaj. Nome, Tarnów rolis kiel rifuĝejorifugxejo por pluraj nacioj: judoj, germanoj, ukrainanoj, skotoj, aŭstojauxstoj, ĉeĥojcxehxoj kaj aliaj kaj ties reprezentantoj lasis en la urbo siajn firmajn spurojn.

===Famaj naskiĝintojnaskigxintoj de la urbo===

[[Kategorio:Urboj de Pollando laŭlaux alfabeto]]