|
vidu tekston
}}
La '''kotonujo''' aŭaux '''gosipio''' (''Gossypium'') estas [[genro]] de unu aŭaux plurjaraj herboj, arbustoj kaj arbedoj kun mane ripaj, 3-7-lobaj folioj, grandaj unuopaj [[floro]]j. La [[kapsulo]]j estas juglandgrandaj, 3-5 ĉambrajcxambraj enhavantaj brunanigrajn [[grajno]]jn, kiuj ĉecxe la teknike ekspluatataj specioj estas dense havkovritaj. El tio oni eltiras [[kotono]]n.
La planto estas unu el la plej praaj homaj agrikulturaj plantoj. Oni jam ekkultivis ĝingxin antaŭantaux 15-30.000 jaroj. La origina centro estas [[Meksiko]].
La plej valora specio estas la unujara vario. La plej grava produkto de la planto estas la kotonfadeno (bazmaterialo de la teksa industrio) kaj la olea [[rekremento]].
La lum- kaj varmobezono de la planto estas granda. En [[Sovetio|Sovetunio]] oni, cele provizi la tutan landon per kotono, grandskale kultivis la planton per irigacio el la [[Arala maro|Aral-lago]] kaj la riveroj en ĝigxi alfluantaj [[Amu-Darjo]] kaj [[Sir-Darjo]], kio rezultis (kaj la akvouzado de la paperindustrio) la sekiĝonsekigxon, ŝrumpiĝonsxrumpigxon de la [[lago]], krome [[Uzbekio]] suferas pri serioza [[poluo]] pro la [[agrotoksaĵojagrotoksajxoj]].
[[dosiero:kotonujoCottonBolls.jpg|thumb|left|Kotonujo]]
==Historio de kotonuja kultivado en Hungario==
Kvankam la geografia situo de Hungario ne estas konvena por kultivado de kotonujo, oni ofte provis ties kultivadon pro politikaj ideoj. La idela kultiva norda limo estas la latitudo de 45-46 gradoj, de kiuj Hungario situas pli norde.
De la semado ĝisgxis la rikolto, la kotonujo bezonas 6-8 monatojn (ĉecxe moder-klimataj specioj), tiel oni plurfoje provis la kultivadon en suda parto de la [[Granda Hungara EbenaĵoEbenajxo]]. Tio signifis gravan riskon.
LaŭLaux fontoj, la la unuaj eksperimenoj okazis dum regado de Jozefo la 2-a (1780-90), imeriestro de AŭstrioAuxstrio-Hungario. Tiam la kultivadaj provoj okazis en Bánság (nun en Jugoslavio) kaj oni alportis kamparanojn el Turkio, kiuj konis la kultivadon. La eksperimento fiaskis en 1782 kaj 1783 pro la aŭtunajauxtunaj frostoj. Same okazis en 1785 ĉecxe Varsad kaj en 1795 denove en Bánság.
La postaj eksperiemntoj okazis en kadro de la armeo (pro la kontinenta blokado kaj militoj altiĝisaltigxis prezo de la kotono) kaj alportis bonajn rezultojn en 1807-08 en regiono de Temesvár, Versec, Jankovác kaj Pancsova. La ekfolarantan kotonujan kultivadon sufokis la ĉesigitacxesigita kontinenta blokado (falis la prezo de la kotono).
Pluajn provojn faris la hungara inĝenieroingxeniero István Vedres ĉecxe Szeged en 1812, 1815 kaj 1818, sed tiujn nniigis la fruaj frostoj. Oni importis en 1846 kotonujajn semerojn el Sud-Kalifornio. Oni sukcese eksperimentis ĉecxe Káposztásmegyer (nun parto de BudapeŝtoBudapesxto) per en [[forcejo]] antaŭĝermitajantauxgxermitaj kotonujidoj.
La postaj provoj ĉiamcxiam fiaskis pro la nekonvena temperaturo. Danke al la pli konvena vetero en jaroj de la 20-a jarcento (foresto de malfruaj kaj fruaj frostoj), oni sukcese kultivis la planton ĉecxe Irig, Kaplony (1900), Pincehely (1902), Tárnokhát (1904). Sed en 1904-1905 alvenis denove pli malvarma vetero, kiu fiaskigis la projektojn.
La postaj provoj alportis ĉiamcxiam provizorajn sukcesojn nur tiam kiam la vetero estis konvena. La vegeta periodo de la planto estis 6-8 monatoj, dum la senfrosta vegetativa period en Hungario estis certa nur de majo ĝisgxis septembro, kiu periodo (5 monatoj) ne sufiĉissuficxis por daŭradauxra sukceso enkonduko de la kultivado.
La lastaj plej fifamaj eksperimentoj okazis en 1949-54 dum la plej akra stalinisma diktaturo. Tiam regis en la komunistaj landoj la ekonomia politiko de la [[aŭtarĥioauxtarhxio]] kaj ili volois en ĉiucxiu lando produkti ĉioncxion. Kvankam la temperaturo same ebligis provizorajn sukcesojn, la naturon ne sukcesis venki. (Oni kultivis en 1951 sur 50.000 [[arpento]]j kun rikolto de 303 kg je arpento.)
{{Commons|Gossypium}}
| 