Volapuko kaj Esperanto: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Roberto (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
Malgrandaj ŝanĝoj |
||
Linio 50:
===Influo al 15-a regulo===
La [[15-a regulo]] de la [[Fundamenta Gramatiko de Esperanto]] estas la sola aŭ almenaŭ la plej grava enir-pordo por novaj „vortoj“ en la Internacian Lingvon.
Diras [[Bernhard Pabst]] , {{Cquote| ...historie la 15-a regulo de Esperanto estas reago al la spertoj faritaj per Volapuko, kiu rapide rigidiĝis, ĉar ĝia iniciinto Schleyer klopodis monopoli la decidojn pri necesa pluevoluo je si mem.<ref>Past, Bernhard: La 15a regulo. Spertoj kaj konsiloj terminfarado en Esperanto. Bonn: La aŭtoro 2002</ref>}}
Linio 63 ⟶ 62:
==Influo al Sufiksoj==
Ekzistas en Volapuko regulo, kiu volas, ke la sufiksoj komenciĝu per vokalo kaj finiĝu per konsonanto. Ŝajnas al kelkaj homoj ke Zamenhof inspiriĝis de
===Sufiksoj -UJ- kaj -I- ===▼
En [[Lingvo kaj Vivo]] Waringhien <ref name="GW"/> diras, ke {{cquote| la sufikso -uj estas io unika en esperanto : neniu alia sufikso havas tri signifojn tiel diversajn, neniu alia prezentas tian kuriozaĵon, ke ĝia memstara uzo respondas nur al unu el la tri : rusa ujo estas ia vazo, poto, ktp... uzata ĉe rusoj, ĝi estas nek rusa arbo nek rusa lando.}}
Laŭ [[Claude Gacond|Claude]] <ref>Gacond, Claude. Historio pri la internacia lingvo, 5-a parto Influo de Volapük super esperanto, 235-a radioprelego, 1968.04.10 & 13</ref> kaj [[Andrée Gacond]], oni malfacile komprenas la zamenhofan uzon de la [[sufikso]] [[uj]], se oni forgesas rigardi al la lingvo Volapuko. En tiu lingvo la [[landnomo]]j finiĝas per ''än''. [[Belgio]] estas ''Beljän ''; [[Portugalio]], ''Bodugän'' ; [[Danlando]], ''Dän'' ; [[Germanio]], ''Deutän'' ; [[Alzaco]], ''Elsasän'' : [[Francio]], ''Flentän'' ; [[Grekio]], ''Glikän'' ; [[Svislando]] ''Jveizän''. Tiu sufikso än estas [[mallongigo]] de la [[radiko]] ''län'', kiu korespondas al nia vorto ''lando'' (la sufiksoj komenciĝu per vokalo kaj finiĝu per konsonanto, do la sufikso por la landnomoj ne povis esti län). Fakte en
En Volapuko la radikoj ne havas precizan signifon kiel en Esperanto. Ili akiras precizan signifon nur kiam ilin kompletigas precizigaj [[afikso]]j. ''Brit'' por signifi [[brito]] devas ricevi la sufikson ''el'' : ''Britel'' do signifas brito. Por diri [[Britio]] oni devas uzi la landnoman sufikson ''än: Britän'' ; por havi la [[adjektivo]]n ''brita'' oni devas uzi la adjektivan sufikson ''ik'' : ''Britik''. Resume, de la neŭtrala radiko ''brit'' Volapuko formas per precizaj sufiksoj ''Britel = brito, Britän = Britio'' kaj ''Britik = Brita''. Ekzemple pri landon Brazilo. Unue la radiko por tiu teritorio estis ''Basil'', poste ĝi reprenis la literon ''r'' kaj iĝis Brasil en reformo de [[Arie de Jong]]. Al ''Britel = brito'' respondas ''Brasilel = brazilano'' ; al ''Britän = Britio'' respondas ''Brasilän = Brazilo'' kaj al ''Britik = brita'' korespondas ''Brasilik = brazila''. Kiel oni konstatas, tiu paralelismo ne ekzistas en Esperanto. La esperanta strukturo ne permesas ĝin. La radiko ''brit'' en Esperanto signifas la [[homo]]n, kiu loĝas en iu teritorio, parolas iun lingvon, ktp. La radiko ''brazil'' nur difinas iun teritorion. En Volapük la radikoj brit kaj brasil havas neniam memstarecon. Estas antaŭ du sistemoj de aglutineco, antaŭ du lingvaj logikoj.▼
▲Laŭ [[Claude Gacond|Claude]] <ref>Gacond, Claude. Historio pri la internacia lingvo, 5-a parto Influo de Volapük super esperanto, 235-a radioprelego, 1968.04.10 & 13</ref> kaj [[Andrée Gacond]], oni malfacile komprenas la zamenhofan uzon de la [[sufikso]] [[uj]], se oni forgesas rigardi al la lingvo Volapuko. En tiu lingvo la [[landnomo]]j finiĝas per ''än''. [[Belgio]] estas ''Beljän ''; [[Portugalio]], ''Bodugän'' ; [[Danlando]], ''Dän'' ; [[Germanio]], ''Deutän'' ; [[Alzaco]], ''Elsasän'' : [[Francio]], ''Flentän'' ; [[Grekio]], ''Glikän'' ; [[Svislando]] ''Jveizän''. Tiu sufikso än estas [[mallongigo]] de la [[radiko]] ''län'', kiu korespondas al nia vorto ''lando'' (la sufiksoj komenciĝu per vokalo kaj finiĝu per konsonanto, do la sufikso por la landnomoj ne povis esti län). Fakte en Volapük oni diris por tiuj landnomoj ''Belgland, Portugalland, Danland, Germanland, Alzacland, Francland, Grekland, Svisland'', se oni volas fari komparon kun niaj propraj radikoj. Al aŭtoroj, Zamenhof, kiu serĉis por la tiam forĝata lingvo rimedojn, kiuj reguligas la vortfaradon, ne povis ne rimarki tiun sufikson ''än''. Ni scias, dank'al klarigoj ĉerpitaj ĉe Gaston Waringhien<ref name="GW"/>, kiel Zamenhof forĝis la sufikson ''uj''. Tiu sufikso ne plu signifas [[lando]], [[regno]], [[teritorio]], sed [[entenilo]], [[skatolo]]. Tio kondukos al neatenditaj konsekvencoj.
▲signifon nur kiam ilin kompletigas precizigaj [[afikso]]j. ''Brit'' por signifi [[brito]] devas ricevi la sufikson ''el'' : ''Britel'' do signifas brito. Por diri [[Britio]] oni devas uzi la landnoman sufikson ''än: Britän'' ; por havi la [[adjektivo]]n ''brita'' oni devas uzi la adjektivan sufikson ''ik'' : ''Britik''. Resume, de la neŭtrala radiko brit Volapuko formas per precizaj sufiksoj ''Britel = brito, Britän = Britio'' kaj ''Britik = Brita''. Ekzemple pri landon Brazilo. Unue la radiko por tiu teritorio estis ''Basil'', poste ĝi reprenis la literon r kaj iĝis Brasil en reformo de [[Arie de Jong]]. Al ''Britel = brito'' respondas ''Brasilel = brazilano'' ; al ''Britän = Britio'' respondas ''Brasilän = Brazilo'' kaj al ''Britik = brita'' korespondas ''Brasilik = brazila''. Kiel oni konstatas, tiu paralelismo ne ekzistas en Esperanto. La esperanta strukturo ne permesas ĝin. La radiko ''brit'' en Esperanto signifas la [[homo]]n, kiu loĝas en iu teritorio, parolas iun lingvon, ktp. La radiko ''brazil'' nur difinas iun teritorion. En Volapük la radikoj brit kaj brasil havas neniam memstarecon. Estas antaŭ du sistemoj de aglutineco, antaŭ du lingvaj logikoj.
{{KunKvadrataTabelEko|larĝeco=80%}}
! colspan="2" | radiko !! colspan="2" | -el !! colspan="2" | -än !! colspan="2" | -ik
Linio 89 ⟶ 81:
|}
Tion ne tuj komprenis Zamenhof, opinias la aŭtoroj. Ĝis la periodo de la [[1-a UK|unua Universala Kongreso]] li uzis la sufikson ''uj'' iom kiel la
La volapukaj ''Bolivän, Nedän, Rilän, Sürän, Kanän'', kiuj fakte signifis ''Bolivlando, Nederlando, Irlando, Sirilando, Palestinlando'', se oni volas fari komparon kun niaj propraj radikoj, estis tute logikaj en la volapuka sistemo. En Esperanto ilia blinda imitado liverus sub la plumo de Zamenhof tiujn idiotismojn, kiuj hodiaŭ ŝajnas al Gacond lingvajn monstraĵojn : ''Bolivujo, Holandujo, Irlandujo, Sirujo, Palestinujo''.
En Volapuko la sufikso ''än'', kiu signifis ''lando, regno, teritorio'', ne nur servis al la forĝado de landnomoj, sed de aliaj negeografiaj konceptoj. Kaj ili estis tute logikaj. Per la radiko ''fat'' (patro) Volapuko povis logike forĝi ''fatän'', kiu signifas [[patrolando]]. Zamenhof provis imiti tiun vorton kun sia ''patrujo''. Al paro Gacond, tiel li forĝis unu el la plej monstraj idiotismoj, kiuj ekzistas en la lingvo internacia.
La landforma i-sufikso estas la vera ekvivalento de la volapuka sufikso ''än''. Pro tio en la medioj de [[SAT]] oni daŭre parolas pri Brazilio, Kanadio kaj patrio. Tiuj konstruoj estas absolute logikaj. Brazilio, Kanadio ne signifus la lando de la braziloj, de la kanadoj, kiel asertas kelkaj kritikantoj, sed Brazillando, Kanadlando. Kaj la vorto ''patrio'' ŝajnas bona solvo al la idiotismo patrujo.
==Influoj al Gramatiko==
Linio 105 ⟶ 93:
===Influo al demandformoj===
Mankas universala maniero por esprimi la distingon inter [[indiko]] kaj [[demando]]. Zamenhof elektis
*a. Labob-li? (Ĉu mi havas?)
Sed, se okazas konsonantgrupiĝo konsistanta el du
*b. Li-ogoloms? (Ĉu li iros?)
Zamenhof tamen preferis uzi la polan partikulon. Kun la formo ĉu ĝi aperis jam en 1881-1882 en teksto de la dua pra-Esperanto. Same kiel sia pola [[etimo]] ''czy'', la Esperanta demanda [[adverbo]] aŭ partikulo
===Influo al korelativoj===
Gaston Waringhien <ref name="GW"/> ankaŭ rimarkis la provon ĉe Zamenhof tabeligi la vortojn, kiujn ni hodiaŭ nomas [[korelativo]]jn. Estas simileco ekzistanta inter la esperanta korelativa tabelo kaj multaj volapukaj tabeloj.
En la volapuka vortaro estas la vorto ''ki'', kiu estas tiel difinita : demanda prefikso. Demandajn vortojn formas tiu prefikso. En Volapuko la finiĝo de la [[adjektivo]]j estas ''-ik''. Ekvivalento en Esperanto : a. Uzante la eŭfonian literon m Volapuko formas la demandan vorton ''kimik'', al kiu oni respondas per adjektivo. Esperanta ekvivalento : ''kia'' al kiu oni ankaŭ respondas per adjektivoj. En
▲la demandan vorton ''kimik'', al kiu oni respondas per adjektivo. Esperanta ekvivalento : ''kia'' al kiu oni ankaŭ respondas per adjektivoj. En Volapük la finiĝo de la adverboj estas o; ''Kimiko'' atendas [[adverbo]]n kiel respondon. Esperanta ekvivalento: ''kiel'' al kiu oni respondas per adverboj.
Volapuko havas sufikson por la tempo, kiun
La paralelismo fariĝas ankoraŭ pli frapa, kiam oni rimarkas, ke en Volapuko la demonstraj vortoj formiĝas per la [[prefikso]] ''at-'' kaj ''et-''. Esperanta ekvivalento ''ti-''. Al la volapukaj ''atos'' kaj ''etos'' korespondas la esperantaj ''ĉi tio'' kaj ''tio''.
La negacio formiĝas en
La granda diferenco inter
Volapuko havas sufikson por la lokoj, kiu similas al esperanta ''ej-''. Tiu sufikso ''öp'' ebligas konstrui demandan vorton por la lokoj : ''kiöp''. Esperanta ekvivalento devus esti ''*kiej''. Pro la [[mova akuzativo]] Zamenhof devis ŝanĝi tiun ''*kiej'' en ''kie''. Pro tio li devis transformi ''kie'' en ''kiel''.
Linio 159 ⟶ 144:
==Influo al verbsistemo==
[[Bernard Golden]] <ref>Golden, Bernard. The influence of Volapük on Esperanto as indicated by lexical data Wiesbaden: Vieweg, 1980</ref> esploris la influon de
En Volapuko [[prezenco]] estas montrata per [[vokalo]] ''-a'' (kutime ĝi falas); [[imperfekto]] per ''- ae'', [[preterito]] per ''- e'', [[pasinta preterito]] ([[perfekto]]) per ''- i''; [[futuro]] per ''-o'', [[preterita futuro]] per ''- u'' ktp. Nu, oni rimarkas, ke almenaŭ kelkaj tempoindikaj vokaloj de Volapuko (prezenco en –a, unu el la preteritoj en -i, la futuro en o) ne retroviĝas en pra-Esperanto 1881-1882, sed retroviĝas en Esperanto 1887 (imperfekta formo en ''-e'' – proksima al la litero ''-ae'' de la sama tempoindiko en Volapuko - eble ekzistis en kelkaj fazoj de Esperanto, sed estis tiam malaperinta).
| |||