Pál Teleki: Malsamoj inter versioj

Lia patro estis grafo [[Géza Teleki]] (politikisto kaj verkisto), kiu estis internafera ministro (1889–90) en la registaro de [[Kálmán Tisza]]. Pál Teleki abiturientiĝis en la budapeŝta piarista gimnazio. Li studis inter 1897 kaj 1901 en la Ŝtat- kaj Jurscienca Fakultato de la Budapeŝta Universitato, krom tio, li studis ankaŭ geografion kaj sociolgion. Li studis en 1901–02 en la Agrikultura Universitato de Mosonmagyaróvár. Li doktoriĝis en 1903 pri ŝtatscienco, sanjaresamjare iĝis praktikanto en la geografia fakultato de la Budapeŝta scienca universitato. Liaj verkoj aperis en la monata eldonaĵo Huszadik Század.

Li rompis la sciencan karieron en 1904 kaj iĝis helpjuĝisto en departemento Szatmár. Oni elektis lin en 1905 parlamentano de la satmar-a nagysomkút-a distrikto. Li veturis en 1907 al Sudano, en la sekva jaro li faris runvojaĝonrondvojaĝon en Eŭropo kaj tiel deturniĝis de la politiko por mallonga tempo.

Lian unuan gravan sciencan laboron (Atlasz a japán szigetek cartographiájának történetéhez (1909)), internaciainternacie rekonis la fakuloj. Li iĝis samjare direktoro de la budapeŝta Geografia Instituto, en 1910 ĉefsekretario de la Hungara Geografia Asocio.

Li antaŭpreparis ekde aŭtuno de 1918 la etnajn mapojn de ĉiuj hungaraj vilaĝoj, por la pactraktadoj. Li estis samtempe prezidanto de la Teritori-defenda Ligo. Dum la elkrio de la Hungara Sovetrespubliko, li estis en Svislando, de kie li veturis laal Vieno kaj tie aliĝis al la Kontraŭbolŝevista Komito. Li iĝis en la kontraŭrevolucia registaro de Szeged eksetraferaeksterafera minsitroministro (6-an de junio – 12-an de augusto 1919) kaj agrikultura ministro (16-a de julio–12-a de aŭgusto). En aŭtuno de 1919, li gvidis la Panc-antaŭpreparan Buroon, en 1920 li estis ĉefdelegito de la pacdelegitaro. Oni elektis lin tiujare parlamenta reprezentanto de Szeged, per kristan-partia programo.

Teleki estis ekde la 19-a sdede aprilo 1920 eksterafera ministro en la registaro de Sándor Simonyi-Semadam, kaj la 15-an de julio, la guberniestro Miklós Horthy nomumis lin ĉefministro. Li gvidis krom tio la eksteraferan ministerion (julio-septembro de 1920., dec. 1920– jan. 1921, apr. 1921) kaj estis ministro pri la naciaj malplimultoj (dec. 1920–febr. 1921, apr. 1921). Dum lia ofica periodo komenciĝis la konsolidiĝo de la „Horthy-sistemo”. Oni malfondis la oficirajn puntaĉmentojn, ĉesigis funkciadon de la ekstremdekstra asocio „Ébredõ Magyarok Egyesülete”. La leĝo pri ala ŝtata kaj socia ordo (1921) kondukis al malpliiĝo de la ekstremdekstra kaj maldektstra fortoj. Oni enkondukis dum la unua Teleki-registaro la [[numerus clausus]]. Pro la senvanaj provoj por stabiligi la ekonomion, la registaro abdikis la 1-an de decembro 1920, sed oni komisiis denove Teleki du semajnojn poste. Post la sensukcesa denova tronakira provo de Karlo la 4-a (marto-aprilo 1921), li finfine abdikis pri la ĉefministra pozicio (14-an de aprilo).

Li revenis en la politikon en 1938 kaj iĝis la 14-an de majo kultoministrokulturoministro de la Imrédy-registaro. Dum la unua viena decido (2-an de novembro 1938), li estis gvidanto de la hungara delegitaro. Li estis duafoje ĉefministro ekde la 16-a de februaro 1939, dum li direktis la eksteraferan ministerion inter la 21-a de decembro 1940 ĝis 4-a de februaro de 1941.

Tiam la registaro provis interpaciĝi kun Jugoslavio kaj oni subskribis la 12-an de decembro 1940 (Belgrado) kontrakton pri poreterna amikeco. Post la kontraŭgermana ŝanĝo en Jugoslavio, Germanio pretendis je la hungarahungaraj taĉmentoj. Teleki devis elekti inter Germanio kaj la entento. Kvankam Hungario ne donis taĉmentojtaĉmentojn, ebligis por la germanoj la invadon de Jugoslavio el hungara teritorio. Britio minacis per militdeklaro, Teleki kulpigis sin.

La [[2-an de aprilo]] [[1941]], la germangermana armeo komencis la kolektiĝon en Hungario por antaŭprepari la atakon kontraŭ Jugoslavio. Teleki sekvatage aŭrore kap-pafis sin. Li skribis adiaŭan leteron al la guberniestro Miklós Horthy: „Ni iĝis kadavrorabistoj. La peljplej aĉa nacio. Mi ne retiris vin. Mi estas kulpa.”