Vikipedio

Ramón del Valle-Inclán: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[nekontrolita versio][nekontrolita versio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Thijs!bot (diskuto | kontribuoj)
101 900 redaktoj
poluro
Linio 2:
'''Ramón VALLE PEÑA''', konata sub la nomo '''Ramón DEL VALLE-INCLÁN''' ([[Vilanova de Arousa]], [[28-a de oktobro]] [[1866]] - [[Santiago de Compostela]], [[5-a de januaro]] [[1936]]) estis [[Galegio|galega]] verkisto en la [[hispana lingvo]].
 
Li estis membro de la t.n. [[Generacio de 1898]], kune kun, inter aliaj, [[Miguel de Unamuno]], [[Azorín]] kaj [[Pío Baroja]], sed Valle-Inclán eniris en tiuj grupo kaj stilo poste (ĉirkaŭ la [[1920-aj jaroj]], kiel simile faris [[Antonio Machado]]. Li verkis prozaĵojn kaj teatrajn verkojn, nur malmulte da poezio. Precipe en teatro li estis moderniganto de la tiama stilo (komerca teatro), kun tre nova aliro al teatro, interalie per la uzo de literatura stilo nomata [[esperpento]], kiun li mem kreis kaj definis; tia tetaroteatro ne estis tre sukcesa dum ties epoko (1920-aj kaj [[1930-aj jaroj]]), sed ja estis sukcesa dum aliaj jardekoj, nome la [[1970-aj jaroj|1970aj]] kaj la [[1980-aj jaroj]] kaj markis la teatran hispanlingvan produktadon de la tuta jarcento.
 
Li uzis fortan kritikon, precipe al la tradiciaj klasoj kaj potencoj en sia dua etapo.
Linio 16:
Li estis la filo de liberala kaj galegista verkisto, Ramón del Valle-Inclán Bermúdez de Castro, kaj de Dolores de la Peña y Montenegro, ambaŭ de [[hidalgo|hidalga]] deveno; tamen li ricevis pli simplan nomon de Ramón José Simón Valle Peña. Li studis en mezlernejo de [[Pontevedra]] ĝis [[1885]], kaj poste ekstudis [[Juro]]n en la [[Universitato de Santiago de Compostela]]. Samtempe, li praktikis skermon kaj desegnon.
 
En tiu epoko li ekverkis por publikaĵoj kiel ''Café con gotas'' (Kafo kun gutoj), de Santiago, kaj la [[Barcelona|barcelona]] ''La Ilustración ibérica'' (La Iberia Bildigo), kaj partoprenis aktive, kun sia frato Carlos, en la gazetara vivo de la urbo. En 1890, pro la morto de lia patro, abandonis la karieron de juro, kiun tiu devigis al li, kaj revenis al Pontevedra. Poste eble li vojaĝis en Italion, kaj pli certe al Madrido fine de 1890, kie li ĉeestis la [[Prado-Muzeo|Muzeon de Prado]] kaj la bibliotekojbibliotekojn de la urbo, kunlaboris en ĵurnaloj kiel ''El Globo'', kaj dediĉas grandan parton de sia libertempo al popola kantoteatro.
 
En 1892, Valle realigis sian unuan vojaĝon al Ameriko, pli precize al [[Meksikio]], kie li vivis ĉirkau unu jaron en la urboj de [[Veracruz]] kaj [[Meksikurbo]]. En tiu lando kunlaboris por du ĵurnaloj: ''El Veracruzano Libre'', de Veracruz, kaj ''El Universal'', en Meksikurbo, kie li publikigis diversajn rakontojn. Tie ŝajne li vivis kelkajn malfacilaĵojn kiel tre verŝajna partopreno en [[duelo]] en Meksikurbo, kaj en kverelo en Veracruz. El Meksikio li pasis al [[Kubo]], kaj restirestis kelkajn tagojn en [[Matanzas]], ĉe amikoj.
 
Revene en Hispanio, en [[1893]], instaliĝis en [[Pontevedra]], kie amikiĝis kun Jesús Muruáis, bibliografo kaj profesorprofesoro de [[latina]] en la urba Mezlernejo, en kies biblioteko povis legi la ĉefajn aŭtorojn tiamajn. Dum tiu epoko de Pontevedra, li publikis sian unuan libron, la kolekton de amrakontoj ''Femeninas'' (Inaĵoj) (1894). Tiam li komencis ankaŭ vesti per bizarega vestaro: [[mantelo]] (dekomence meksikia [[ponĉo]]), ŝalmantelo, [[ĉapelo]] kaj, ĉefe, siaj longega kaj karaktera [[Barbo|barbo]], la "barbas de chivo" (kapridaj barboj) pri kiu parolis [[Rubén Darío]] en poemo dediĉita al aŭtoro.
 
En [[1896]] li reinstaliĝis en Madrido. Tie ĉeestis diversajn [[babilrondo]]jn, en kiuj li ekkonis multajn elstarajn intelektajn gravulojn, kiel Enrique Gómez Carrillo, [[Pío Baroja|Pío]] kaj [[Ricardo Baroja]], ''[[Azorín]]'', [[Jacinto Benavente|Benavente]], González Blanco, [[Francisco Villaespesa|Villaespesa]], Mariano Miguel de Val, ktp. En [[1897]] li publikigis sian duan libron, ''Epitalamio (Historias de amores)'' (Amrakontoj), sen atingi grandan sukceson. Dum tiuj jaroj li aktoris en teatroludoj kiel ''La comedia de las fieras'' (La komedio de la sovaĝaj bestoj), de [[Jacinto Benavente]], aŭ ''Los reyes en el destierro'' (La reĝoj enekzile), adaptigo de [[Alejandro Sawa]] pri romano de [[Alphonse Daudet]]. En 1899, dum kverelo en kafejo, la ĵurnalisto Manuel Bueno vundigis lian brakon kiu finfine malsaniĝis kaj devis esti fortranĉita. Tiun saman jaron li premieris en la Teatro Lara de Madrido kaj publikigis laŭ libro ''Cenizas'' (Cendroj), siasian unuaunuan teatraĵoteatraĵon.
 
Samepoke li kunlaboris en multnombraj literaturaj gazetoj, kiel ''La vida literaria'' (Literatura vivo), ĉefredaktita de [[Jacinto Benavente|Benavente]], ''Revista Nueva'' (Nova gazeto), ĉefredaktita de Luis Ruiz Contreras, ''[[Germinal (hispana gazeto)|Germinal]]'' ĉefredaktita de [[Joaquín Dicenta]] aŭ ''[[Vida Nueva]]'' (Nova vivo) ĉefredaktita de Eusebio Blascokie Unamuno, verkis du konatajn artikolojn ''"Muera Don Quijote"'' (Mortu don Kiĥoto) kaj ''"Renovación”'' (Renovigo). Li vivishavis la literatranliteraturan, [[bohemo|bohemonboheman]], modernisman vivon kaj suferis malsatonpro malsato kaj necesojnmanko de necesoj. Li loĝis tiom mallarĝan ejon ke oni bezonis supreniri seĝojn per [[pulio]] por libere marŝi.
 
En [[1900]], Valle partoprenis en konkurenco de rakontoj ĉe la ĵurnalo ''El Liberal''. Li ne sukcesis, sed ties rakonto estis laŭdata de fama tiama verkisto nome [[Juan Valera]], unu el la membroj de la tribunalo. Ŝajne tiu ne kuraĝis premii tiom renovigitan tekston. En venontaj jaroj, li plukunlaboris en diversaj publikaĵoj, kiel ''La Ilustración Artística'', ''La Ilustración Española e Hispanoamericana'', ''La España Moderna'', ktp. En ''Alma Española'' li publikis, decembre de 1903, faman [[membiografio]]n. En ''Los Lunes de El Imparcial'' (Lundoj de kla Senpartiulo) li ekpublikis ''Sonata de otoño'' (Aŭtuna sonato), kikie unuafoje aperis ties fama ĉefrolulo, la markiso de Bradomín.
 
La ''[[Sonatoj (Valle-Inclán)|Sonatoj]]'' estis publikitaj en libro en 1902 (''Sonata de otoño''), 1903 (''Sonata de estío'' -somera-), 1904 (''Sonata de primavera'' -printempa-) kaj 1905 (''Sonata de invierno'' -vintra-). Tiuj rakontoj, eroj de supozata memoraro de la markiso de Bradomín, konsistigas la plej plstaranelstaran ekzemplon de modernisma prozo en la hispana literaturo. En tiu sama jaro [[1905]] li publikis kolekton de rakontoj sub la titolo de ''Jardín novelesco; Historias de almas en pena, de duendes y de ladrones'' (Novela ĝardeno). Venontjare li premieris en la Teatro de la Princesa (Princino) teatraĵon bazitan sur la ĉefrolulo de la ''Sonatoj'', ''El Marqués de Bradomín'' (La markiso de Bradomín). Aktoriniĝis Josefina Blanco, estonta edzino de Valle en [[1907]]. La geedzoj naskis diversajn filojn: Joaquín María (1914), Carlos Luis (1917), Jaime (1921),
 
En 1907 li publikis diversajn librojn, kiel ''Águilas de blasón'', ''Aromas de leyenda'', ''Versos en loor de un santo ermitaño'' kaj ''El marqués de Bradomín. Coloquios románticos''. Laŭ kajeroj, en la ĵurnalo ''El Mundo'', li publikis ''Romance de Lobos'' (Lupa romanco). En [[1908]] li ekpublikis sian serion de noveloj "[[La karlisma milito (Valle-Inclán)|La karlisma milito]]": ''Los cruzados de la causa'', ''El resplandor de la hoguera'' kaj ''Gerifaltes de antaño''. Liaj simpatioj por la [[karlismo]] ne estis nur literaturaj: en 1910 li kandidatiĝis al diputatecodeputiteco sub la [[Karlisma Partio]], sed li ne atingis postenon.
 
Li veturis al [[Argentino]] en 1910 kun teatrentrepreno de F. García Ortega, kie aktorinis Josefina Blanco, kaj prelegis pri la hispana literaturo. Ili vizitosvizitis ankaŭ [[Ĉilio]]n, [[Paragvajo]]n, [[Urugvajo]]n kaj [[Bolivio]]n. Revene en Hispanion, li plupremieris teatraĵojn: ''Voces de gesta'', en 1912, kaj ''La marquesa Rosalinda'', en 1913. Lia verko ''El embrujado'' estis malakceptita de la Hispana Teatro, kiun direktoris [[Benito Pérez Galdós]]. En 1915 li kontaktis la reĝon postulanta la rehavigon de la titoloj de markiso de Valle, vicgrafo de Vieixin kaj sinjoro de Caramiñal. Tiuj petoj estis malakceptitaj.
 
Dum la [[Unua Mondmilito]], li estis invitita de la franca registaro viziti la militfrontojn. En [[Parizo]] li ekkonis gravajn tiamajn hispananjnhispanajn verkistojn kiel [[Pedro Salinas]], [[Manuel Ciges Aparicio]] kaj [[Corpus Barga]]. Frukto de lia vizito al militfronto estis la tekstoj ''Visión estelar de la medianoche'', publikita kiel suplemento en ''El Imparcial'' en 1916, kaj ''En la luz del día'', samloke, en 1917. En 1916 li estis nomumita profesoro pri Estetiko de Belartoj de la Lernejo de San Fernando. Samjare li publikigis ''La lámpara maravillosa'' (La mirinda lampo), meditado pri la literatuta fakto, tre influita de la okultismo de aŭtoroj kiel [[Mario Roso de Luna]] kaj [[Helena Blavatsky]].
 
En 1921 li realigas novan vojaĝon al Meksikio, invitita persone de la prezidento de la Respubliko, [[Álvaro Obregón]]. En 1925 li setliĝis denove en Madrido. Li partoprenis en grupoj de eksperimenta teatro, kiel "El mirlo blanco" (La blanla merlo), kiu ludis en la propra hejmo de la fratoj Baroja, en la madrida kvartalo de [[Argüelles]], kaj "El cántaro roto" (La rompita kruĉo), en el Círculo de Bellas Artes. Fine de 1926 li eldonis kion multaj konsideras ties majstroverkon, nome la romano ''[[Tirano Banderas]]'', kie videblas la spuro de ties ĵusa vojaĝo al revolucia Meksikio. En 1927 li ekpublikis la ambician serion, ''El ruedo ibérico'' (Iberia taŭrludejo), kio, simile kiel ĉe la ''[[Episodios Nacionales]]'' (Naciaj epizodoj) de Galdós, li intencis rakonti la historion de Hispanio ekde la reĝado de sia malamata [[Izabela la 2-a (Hispanio)|Izabela la 2-a]] ĝis la aktualo de la aŭtoro. Tamen li nur sukcesis verki tri romanojn de tiu projekto: ''La corte de los milagros'' (Mirakla kortego) (1927), ''Viva mi dueño'' (1928) kaj ''Baza de espadas'' (1932).
 
Ekde 1924 li kontraŭis la [[diktaturo de Primo de Rivera|diktaturon de Primo de Rivera]]. En 1927 li partoprenis la kreadon de la Alianza Republicana. En 1929 li estis enfermita en karcero Modelo de Madrido, pro malpago de monpuno pro tumultoj. Li apogis la Respublikon, kaj eĉ kandidatiĝis al diputatecodeputiteco por La Coruña en la listoj de la [[Radikala Partio (Hispanio)|Radikala Partio]] de [[Alejandro Lerroux]], kvankam li ne estis elektita. En 1932, la registaro de la [[Hispana Dua Respubliko|Respubliko]] nomumis lin kiel konserviston de la Nacia Arta Heredaĵo kaj direktoro de la Muzeo de Aranjuez, sed, pro malamikeco kun sia superulo, li demisiis tuje. Li estis elektita prezidanto de la Ateneo de Madrido, sed li ankaŭ demisias pro malakcepto de liaj proponijproponoj de reordigo. Samjare li divorciĝis el Josefina Blanco.
 
En la lasta etapo de sia vivo, Valle montris markitan simpation al [[komunismo]]. Pro lia iniciato, en [[1933]] kunveniĝis en la Ateneo de Madrido la Unua Kongreso de la Asoco de Revoluciaj Verkistoj kaj Artistoj. Samjare li estis nomumita honora prezidanto de la Asocio de Amikoj de [[Sovetunio]]. La 8an de marto de 1933 li estis nomumita direktoro de la Lernejo de Belartoj de Romo. Li restis en tiue posteno iom pli ol unu jaro, meze de eksterordinara manko de resursoj, ĝis junio de 1934. En marto de 1935 li retiriĝis al Santiago de Compostela, kaj al hospital, kie li mortis pro kancero la 5an de januaro de 1936. Li estis entombigita je civila ceremonio.
Linio 47:
[[Image:Ramón Valle-Inclán 01.jpg|thumb|130px|right|Skulptaĵo en [[Madrido]] de Francisco Toledo Sánchez, [[1972]], kie unu tagon ĉiujare okazas ceremonio dum kiu verkistoj kaj sekvantoj survestas la statuon per blanka ŝalo.]]
===Novelaro===
La rakonta produktado ekas dum la epoko [[Modernismo (hispana literaturo)|modernisma]]. Ene de tiu estetiko komencis per Femeninas kaj Epitalamio, kolekto de mildaj rakontoj, sensecaj kaj tre muzikecaj. Poste venoslavenos la plej grava verko de la modernismo: la ''Sonatoj'' —''Sonata de Otoño'' (1902), ''Sonata de Estío'' (1903), ''Sonata de Primavera'' (1904) y ''Sonata de Invierno'' (1905)—. En ili li rakontas, iom membiografie, la amhistoriojn dela Markiso de Bradomín. En tiuj rakontoj, Valle-Inclán reprezentis senteman nostalgion tipan ĉe la disĉiploj de Rubén Darío.
Ankaŭ estas grava modernisma verko "Flor de Santidad". Tiu ĉi, per la muzikeco kaj koloreco de la modernismo, centriĝis iom pli en la popolaj tradicioj kaj galegaj legendoj kun kiuj Valle familiiĝis dum sia infanaĝo.
 
Pro la kvanto de teksto de dialogoj, kelkaj noveloj de Valle, kiel ĉe la serio de la ''Comedias bárbaras'' (Barbaraj komedioj), povus esti konsiderataj teatraj. Pro malfacilo esti ludataj oni inkludas inter sia novelaro. Alia tipo de verkoj estas la "Relatos de la Guerra Carlista" (Rakontoj de la Karlisma Milito) (1909), kie li traktas tiun temaron sen la epika nuanco hegemonia en antaŭaj verkoj kaj adoptas vivstilon pli naturan kaj emocian.
La novelaro "Ruedo Ibérico" primokas la kortegon de Izabela la 2-a kaj prezentas jam la kritikan kaj groteskan orientigon kiuj hegemonias en siaj lastaj kreaĵoj. ''[[Tirano Banderas]]'' (1926) rakontas la falon de la sudamerikansudamerika diktatorondiktatoro Santos Banderas, despota kaj krudela ĉefrolulo kiu pluhavas la povon danke al teroro kaj al la subpremado. Ĝi estas elstara priskribo de la sudamerika socio kaj la unua fojo kiam oni pritraktas malferme kaj literature diktatorecon. Tiuj romanoj markas ŝanĝon en la estetika sinteno de Valle-Inclán, alproksimiĝante iome al la priokupoj kaj kritikoj propraj de la generacio de la 98.
 
Tamen, gravas mencii la formalan sintenon kiun adaptis Ramón del Valle-Inclán en tiuj ŝanĝoj. Ne finatingis la karakteron de membro de la generacio de la 98a, sed li akceptis la kritikajn kaj la priokupojnpriokupajn spiritojn de tiu grupo kaj personaligis ĝin per propra kaj neimitebla stilo.
 
===Poezio===
Linio 66:
#Mita ciklo. El sia naskiĝloka Galegio, Valle-lnclán kreas mitan kaj netempan mondon. Neracio, perforto, lascivo, avareco kaj morto regas la destinojn de la ĉefroluloj. Apartenas al tiu periodo la trilogio ''Comedias bárbaras'' kaj ''[[Divinas palabras]]'' (1920).
#Ciklo de la farso. Temas pri grupo de komedioj kolektitaj en volumo titolita ''Tablado de marionetas para educación de príncipes'' (1909, 1912, 1920). Tiuj verkoj prezentas konstantan kontraston inter sentemo kaj grotesko, kaj ties ĉefroluloj, foiraj marionetoj, anoncas la alvenon de esperpento.
#Ciklo esperpenta. Ĝi estas formita de ''[[Luces de bohemia]]'' (1920 kaj 1924) kaj la volumon titolitan ''Martes de carnaval'' (Karnavala mardo) (1930). [[Esperpento]], pli ol literatura ĝenro, estas nova formo vidi la mondon, xcarĉar ĝi deformas kaj distordas la realon por prezenti onin la realan bildon kaŝitan malantaŭ ĝi. Por tio ĝi uzas parodion, homigas la objektojn kaj bestojn kaj bestigas kaj objektigas homojn. Prezentitaj tiele, la ĉefroluloj malhavas homecon kaj prezentiĝas kiel marionetoj.
#Fina ciklo. En tiu lasta etapa Valle-Inclán ekstremigas la teatrajn antaŭajn proponojn: ĉeesto de neracianeracio kaj instintainstinkto, malhomigitaj roluloj, skemaj kaj pupteatraj, kaj la distorda tekniko de esperpento. Ties verkoj estas enhavataj en ''Retablo de la avaricia, la lujuria y la muerte''.
 
Valle-Inclán, same kiel [[Miguel de Unamuno]] kaj [[Azorín]], kontraŭas rekte la komercecan hegemonian tiaman teatron. Tiuj tri teatroverkistoj montras klaran kontraŭstaron al realisma, primora kaj burĝeca teatro kiu tiam sukcesis, sed ĉiu per persona tekniko. Kaze de la aliaj du preskaŭ samgrupanoj, ties teatro neniam sukcesis; tiu de valleValle almenaŭ ja en la dua duono de la [[20-a jarcento]].
 
==Verkaro==
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Ramón_del_Valle-Inclán"