Kiel registrite je 15:51, 18 jul. 2008 redakti Punktor (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 6 784 redaktoj e Vikiprojekto:Korektado de ruĝaj ligiloj ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 15:31, 21 jan. 2009 redakti malfari PaulP (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 11 782 redaktoj lingve reviziis Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 4: == Historio == [[dosiero:Lucius-d-clay-80-87.jpg\|thumb\|left\|General Lucius D. Clay, militguberniestro de la usona okupadzono]] Jam antaŭ la ''berlina aerponto'' estiĝis la ''malgranda aerponto''. La estro de la sovetia militadministracio en Germanio, Vasili Daniloviĉ Sokolovski, ordonis la [[1-an de aprilo]] [[1948]], kiel reago al la [[konferenco de Londono (1948)\|konferenco de Londono]] inter britoj, francoj kaj reprezentantoj de Benelukso pri aligo de Germanio al la eŭropa okcidento, ~~kiun la~~kion Sovetunio konsideris ~~rompon~~rompo de la [[konvencio de Potsdam]], la portempan fermon de la landlimoj. Tial la aliancanoj devis provizi siajn soldatojn en Berlino per aviadiloj. La monreformo farita la [[20-an de junio]] [[1948]], fare de nur la okcidentaj aliancanoj en la tri okcidentaj okupadzonoj, igis Sovetunion reagi. La [[23-an de junio]] monreformo okazis ankaŭ en la sovetia okupadzono, por malhelpi inundon de la malnovaj imperiaj [[marko]]j el la okcidentaj zonoj. La anoncon, ke tiu reformo estos por la tuta Berlino, kontraŭis la aliancanoj enkondukante la okcidentan [[DM]] ankaŭ en okcidentan Berlinon. Tia konduto inter iamaj aliancanoj (nun okcidentaj kaj orienta) fine kaŭzis la [[blokado de Berlino\|blokadon de Berlino]]. La anonco de la [[novaĵagentejo]] de la sovetia okupadzono estis jena: ''"La departemento pri transporto de la sovetia militadministracio estas devigita, pro teknikaj malfacilaĵoj, haltigi la trafikon de ĉiaj var- kaj personvagonaroj al kaj el Berlino morgaŭ matene, je la sesa horo."'' Linio 16: Kontraŭe al la surteraj vojoj al Berlino, ekzistis kontrakto pri la aerkoridoroj de Berlino, kiu garantiis al la aliancanoj ties liberan uzon. Tiel la generalo [[Curtis LeMay]], ĉefo de la usona aerarmeo, estis pridemandita pri ebla provizigo de Berlino traaera. Generalo Albert Wedemeyer, indikis, ke generalleŭtenanto [[William H. Tunner]], organizis plurjaran aerponton (la Hump-aerponton) super parto de la [[Himalajo]], kiu provizis la trupojn de [[Jiang Jieshi]], kiuj marŝis kontraŭ la invadintoj. La [[23-an de julio]] [[1948]] Tunner iĝis estro de la ''"Airlift Task Force"''. Evidentiĝis, ke la brita ''[[Royal Air Force]]'' jam kreis aerprovizigon por propra uzo kaj vidis tre pozitive ties pligrandigon. Post tiel nomata malgranda blokado en printempo 1948, la brita aerkomandanto [[Rex Waite]] jam estis kalkulinta, ke ~~kaze~~okaze de nova blokado eblos provizi ne nur la proprajn trupojn, sed ankaŭ la berlinan popolon per aerponto. Tiaj britaj planbazoj igis la usonan militguberniestron Clay provi la provizon de la berlina popolo per aerponto. === Unuaj flugoj === La unua flugo de la aerponto okazis la vesperon de la [[23-a de junio]]: La usona civila [[piloto]] [[Jack O. Bennett]] pilotis laŭ indiko de Clay transportaviadilon ŝarĝita de [[terpomo]]j al Berlino kaj daŭrigis tion dum la sekvaj tagoj. laLa [[25-an de junio]] generalo Clay ordonis la starigon de la ''berlina aerponto'', kaj la [[26-an de junio]] la unua aviadilo de la usona aerarmeo atingis la flughavenon Tempelhof en Berlino kaj tiel oficiale komencis la operacion ''Vittles''. La operacio ''Plain Fare'' de la brita aerarmeo sekvis du tagojn poste. Unue la usonanoj uzis nur malgrandajn aviadilojn de la tipo ''C-47 Skytrain'', sed baldaŭ aldoniĝis aliaj. Evidentiĝis baldaŭ, ke ĉiaj transportaderoj estos plibonigitaj por sukcesi atingi la necesajn kvantojn: aviadiltipoj, surteriĝejoj, riparo de aviadiloj, malŝarĝado, planado de fluglinioj, ktp. Linio 26: Komence oni kalkulis je po 750 tunoj da varoj tage. Danke al la reorganizo de generalo William H. Tunner, kiu transprenis la estradon de la aerponto kelkajn semajnojn post ĝia estiĝo, jam fine de julio 1948 oni atingis pli ol 2.000 tunojn tage. La 15-an - [[16-an de aprilo]] [[1949]] oni atingis la 24-horan rekordon de 12.849 tunojn da ŝarĝo kaj 1.398 flugoj. Oni transportis aldone al nutraĵoj kiel sekigita lakto, sekigitaj terpomoj kaj faruno ĉefe [[karbo]]n (kiel brulaĵo kaj por produkti [[elektro]]n) kaj [[benzino]]n, sed ankaŭ [[kuracilo]]jn kaj aliajn necesaĵojn. Tiaj grandegaj kvantoj eblis nur pro bone pripensita sistemo: la tri aerkoridoroj estis uzitaj kiel unudirektaj vojoj: tra la norda (de [[Hamburgo]] al Berlino) kaj la suda (de [[Frankfurto ĉe Majno]] al Berlino) koridoroj oni flugis al Berlino kaj tra la centra koridoro nur de Berlino al [[Hanovro]]. La aviadiloj flugis en la koridoroj je kvin niveloj. Ĉiu piloto rajtis nur unu surteriĝprovon, sed tiu missukcesis, li devis reflugi kun la ŝarĝo. Tiel eblis, ke en Berlino ~~ĉiu~~ĉiujn tri ~~minutoj~~minutojn surteriĝis unu aviadilo. La restado estis malpligrandigita de 75 al 30 minutoj. Aldone al pilotoj el Britio kaj Usono, flugis poste ankaŭ iuj el [[Aŭstralio]], [[Novzelando]], [[Kanado]] kaj [[Sudafriko]]. Francio ne povis rekte partopreni, ĉar la franca aerarmeo estis engaĝita en la [[hindoĉina milito]], ĝi povis nur provizi siajn proprajn [[garnizono]]jn. Francio akceptis starigon de la tute nova flughaveno [[Tegel]] en sia sektoro. La flughaveno estis konstruita dum nur 90 tagoj. Francoj eksplodigis la elsendmaston de la najbara ''"Berliner Rundfunk"'' (berlina radio) regita de Sovetio, kiu ĝenos la surteriĝon de la aviadiloj. Pro tio estiĝis denove protestoj kaj diskutoj fare de la sovetia militadministracio <ref>[http://www.schule.de/bics/son/verkehr/blockade/presse2/gb0117.htm "SMA protestiert gegen Sprengung" (SMA protestas kontraŭ eksplodigo)]</ref>. Dum la [[blokado de Berlino]] ties urbestro [[Ernst Reuter]] ([[Sozialdemokratische Partei Deutschlands\|SPD]]) estiĝis simbolo de la berlina volo kontraŭstari komunismon. Lia parolado antaŭ la ruino de la [[Reichstag (konstruaĵo)\|Reichstag]] estis aŭskultita tra la mondo: {{Citaĵo\|[…] Hodiaŭ estas la tago, kiam la popolo de Berlino aŭdiĝas sian voĉon. Tiu berlina popolo vokas hodiaŭ la tutan mondon. […] Vi, popoloj de la mondo, vi popoloj en Ameriko, en Anglio, en Francio, en Italio! Rigardu tiun urbon kaj agnosku, ke tiun urbon kaj tiun popolon vi ne rajtas forlasi, vi ne povas forlasi! […]\|Ernst Reuter}} Linio 48: Pro la limigitaj kvantoj eblis transporti nur la plej necesaj varoj. La situo de la popolo estis pli malbona ol dum la militjaroj. Pro la mankaj brulaĵoj, la malfortiĝoj pro malbona nutraĵo kaj mankaj kuraciloj, la kvanto de malsanuloj (ĉefe [[tuberkulozo]]) kaj mortintoj ege altiĝis dum la vintro 1948/49. Ekde [[1951]] la [[aerponta monumento]], kreita de Eduard Ludwig (1906–1960) kaj starigita sur la loko de la aerponto, antaŭ la iama flughaveno Tempelhof, memorigas pri la mortintoj. Poste samaj monumentoj estis starigitaj ĉe la [[flughaveno Frankfurta]] kaj ĉe la armea flughaveno Celle. En [[Faßberg]] ekzistas aerponta muzeo, kiu prezentas la historion de la aerponto. == Flughavenoj == La plej multaj ~~flughaveno~~flughavenoj estis komence nur herbaj trakoj, kiuj estis solidigitaj dum la operacio. Tiel dum nur tri monatoj estis konstruita en ''Tegel'' la 2.400 metrojn longa forir- kaj ~~surteriĝvojo~~surteriĝ-vojo, kiu tiam estis la plej granda en Eŭropo. === Berlino === En Berlino oni surteriĝis sur la flughavenoj [[Gatow]] (brita sektoro), [[Tempelhof]] (usona ~~Sektor~~sektoro) kaj [[Tegel]] (franca sektoro). Aldone grandaj britaj [[flugŝipo]]j, kiuj transportis ĉefe [[karbo]]n kaj [[salo]]n, sur la [[Havel]] kaj la [[Wannsee]]. En Tempelhof oni starigis la tiam plej ~~moderna~~modernan [[radilokalizilo\|~~radarsistemo~~radarsistemon]] por ne interrompi la flugojn dum malbona vetero aŭ nokte. === Okcidenta Germanio === La usonanoj ekflugis ĉefe el [[Wiesbaden]] kaj [[Frankfurto ĉe Majno]]. Karbo venis ĉefe el la brita zono, de la flughavenoj de [[Lübeck]], [[Celle]], [[Faßberg]], [[Wunstorf]] kaj [[Jagel]], kiuj parte estis pligrandigitaj kaj ricevis bonan ligon al fervojo. La britaj flugŝipoj ekflugis de la rivero [[Elbe]] ĉe [[Hamburgo]]. == Aviadiloj de la berlina aerponto == [[dosiero:Avro York.jpg\|thumb\|Brita transportaviadilo ''Avro York'']] [[dosiero:Short Sunderland Mk V.jpg\|thumb\|Brita flugŝipo ''Short Sunderland'']] Komence la usonanoj uzis la ~~aviadiloj~~aviadilojn ''C-47 Skytrain'' aŭ ties ~~civila~~civilan ~~ekvivalento~~ekvivalenton [[Douglas DC-3\|''DC-3'']]. Pro la maksimumaj 3 tunoj da ŝarĝo tiuj aviadiloj rapide estis tro malgrandaj kaj estis anstataŭitaj de la plej grandaj ''C-54 Skymaster'' kaj [[Douglas DC-4\|''DC-4'']], kiuj povis transporti 9 tunojn kaj estis ankaŭ pli rapidaj. Entute 380 tiaj aviadiloj partoprenis al la aerponto. Aliaj usonaj aviadiloj, kiel la [[Boeing C-97\|''C-97'']], kiuj povis transporti 31 tunojn kaj en la tiama epoko estis gigantoj, nur malofte partoprenis. La granda nombro de samtipaj aviadiloj plifaciligis kaj plibonigis la logistikon. La aviadiloj havis la saman rapidecon kaj flugecojn, kio ebligis malpligrandigi la distancon inter aviadiloj kaj pligrandigi la frekvencon de foriroj kaj surteriĝoj. Riparadoj kaj trovo de eroj estis pli facilaj kaj efikaj. Teamoj povis facile ŝanĝi aviadilon. Ŝarĝo kaj malŝarĝo estis sistema kaj rutina. La britoj kontraŭe uzis multajn diversajn aviadilojn. Multaj inter ili estis iamaj bombiloj aŭ ties civilaj versioj. Pro manko de aviadiloj la britoj luis multajn aviadilojn de civilaj ~~flugsocioj~~flugasocioj. La aparta ero de la britoj ~~esis~~estis la uzo de flugŝipoj, kiujn oni uzis ĉefe por ~~transport~~transporti karbon kaj salon. Tiaj aviadiloj estis konstruitaj por ~~surmeriĝi~~surmariĝi. Pro propagandaj kaj ĉefe logistikaj kialoj oni ne uzis - krom escepte kaj mallonge unu Junker Ju 52 - germanajn aviadilojn.

Berlina aerponto: Malsamoj inter versioj