Herodo la Granda: Malsamoj inter versioj

'''Herodo la Granda''' ([[-73|73]] - [[-4|4]] a.K.) estis marioneto de [[Romio]] kaj reĝo de [[Judio]] kaj aliaj landoj de [[Palestino]] dum [[-37]] al [[-4]]. Li estis la reĝo sub kiu [[Jesuo Kristo]] naskiĝis, sed li ne estas la Herodo kiu rolis en la mortigo de [[Sankta Johano la Baptisto|Johano la Baptisto]] --– tiu estis [[Herodo Antipas]], lia filo.

Herodo estis [[judismo|juda laŭ religio]], sed ne laŭ [[judoj|gento]]: li devenis de [[Idumeo]], lando sude de Judio. Esence li estis [[araboj|araba]]. Do li estis reĝo fremda al la [[judoj]], sed pro tio reĝo fidela al Romio. Li ankaŭ estis homo malnobela, sen unu guto da reĝa sango, sed estis starigita nur dank' al la potenco de Romio.

kontraŭ la juda dinastio de la [[Makabeoj]]. Sub liasia patro,

Herodo regis [[lando de Galileo|Galileon]] ([[-47|47]]-[[-40|40]] a.K.), lando norde de Judio. Sed kiam la [[Persio|persoj]] atakis Judion en [[-40]], Herodo fuĝis al [[Romo]]. Tie, kun la helpo de liasia amiko [[Marko Antonio]], li estis deklarita reĝo de Judio kaj, post tri jaroj de milito, Herodo kaj la romia armeo venkis la persojn kaj kaptis Judion kaj [[Jerusalemo|Jerusalemon]] en [[-37]]. [[Antigono]], la rajta reĝo de la judoj laŭ la [[Makabeoj|makabea dinastio]], estis renversita kaj sendita al Romo, kie Antonio mortigis lin. Kiel reĝo, Herodo mortigis la restintajn filojn de la Makabeoj, eĉ tiujn, kiuj estis en lia familio (lia dua edzino estis Makabeanino). Tio donis pacon al Palestino, sed senĉesan mizeron, ĵaluzon, timon kaj turmenton al lia familio.

Dum la milito inter Antonio kaj [[Cezaro Aŭgusto]], Herodo subtenis sian delongan amikon, Antonion. [[Kleopatra]] ekspluatis tion por gajni iom el la pli bona teritorio de Herodo (sed tio estis kompromiso de Antonio: Kleopatra mem deziris la tutan landon Judio). En [[-31]] Aŭgusto fine venkis Antonion ĉe la [[Batalo de Aktio]] kaj fariĝis la imperiestro. Herodo malkaŝe konfesis sian subtenon por Antonio al Aŭgusto. Sed Aŭgusto, kompreninte ke Herodo estis bona kaj fidela reganto, ne eksigis lin. Aŭgusto eĉ redonis la teritorion prenitaprenitan de Kleopatra.

La regno de Herodo estis plejparte longa, paca kaj prospera, ĉar Herodo estis tre saĝa kaj malnaiva politike. Li zorgeme konservis bonan rilaton al Romo, kio iafoje ofendis la judojn, kiamtranspasante Herodo transpasis judanjudajn leĝon kaj morojn: ekzemple, en la konstruado de idolkultaj temploj kaj teatroj. Kaj ne nur en Judio, sed eĉ eksterlande: ekzemple, li konstruis templon de [[Apolonio]] en [[Rodiso]].

Herodo rekonstruis la urbojn de [[Samaria]] kaj [[Turo de Strato]], kiujn li renomis [[Sebaste]] kaj [[Cesarea]], respektive. Li ankaŭ rekonstruis la [[Templo de Jerusalemo|Templon de Jerusalemo]]. La [[Orienta Muro]] de la rekonstruita Templo ankoraŭ staras. Super la pordego de la Templo, Herodo metis oran aglon, kio estis kontraŭ la [[Leĝo de Moseo]] kaj ofendis la judojn (ĉar la aglo, kontraŭ la [[Dekologo]], estas bildo de animalo kaj ŝajnas idola).

La [[masakro de la knabetoj]] de [[Bet-Leĥem]] menciita en la [[Biblio]] ne estis menciita de la juda historiisto [[Josephus]], nia ĉefa (kaj tre detala) fonto pri Herodo. Sed pro la [[paranojo]] de liaj finaj tagoj, tia masakro ne estus eksterordinara. Ĉe sia morto, ekzemple, li ordonis la soldatojn mortigi multajn ĉefajn judojn, kiujn li enfermis en la hipodromo, tiel, ke la lando funebrusfunebru, kiam li forpasis, kaj ne ridusridu kaj dancusdancu. (Sed post lia morto, dankinde, la soldatoj liberigis, ne mortigis, la virojn en la hipodromo).)

Ni estas certaj, ke Herodo mortis en Martomarto 4 a.K. ĉar Josephus diras, ke [[luno|luna]] [[eklipso]] okazis ĵus antaŭ la morto de Herodo. Estis tia eklipso je la [[13-a de marto]] [[-4|4]] a.K. Pro tio, ni ankaŭ scias, ke Jesuo Kristo ne naskiĝis post 4 a.K. Kaj, pro la la masakro de la knabetoj, kiel simptomo de la paranojo de Herodo, Jesuo verŝajne ne naskiĝis antaŭ [[-12]].

Kiam li mortis, laŭ liasia fina testamento, Herodo heredigis la kronon al [[Arĥelao]]. Sed en antaŭa testamento li promesis ĝin al [[Herodo Antipas]]. Do Aŭgusto decidis la aferon kaj dividis la reĝlandon de Herodo triparte inter tri el liaj filoj: [[Arĥelao]], [[Herodo Antipas]] kaj [[Herodo Filipo]]. Antipas regis [[lando de Galileo|Galileon]] kaj [[Pereo|Pereon]] en la nordo, Filipo [[Itureo|Itureon]] (norde kaj oriente de la Galilea Maro) kaj Arĥelao [[Judio|Judion]], [[Samario|Samarion]] kaj Idumeon en la sudo. Sed en la kelkaj jaroj post la morto de Herodo, Palestino estis plena de ribeloj kaj memdeklaritaj reĝoj, ĝis ĝi estis pacigita de tri romiaj [[legio|legioj]]. La rego de Arĥelao estis kruela sed mallonga.

En 2007, israleaj arĥeologoj anoncis trovon de lia tombo en Herodejo, en okcident[[Cisjordanio|Okcident-Jordanio]].