Historio de Usono: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
SieBot (diskuto | kontribuoj) e roboto aldono de: mwl:Stória de ls Stados Ounidos de la América |
|||
Linio 1:
{{malneutraleco}}
===
▲<b>Homoj unuafoje venis</b> al la nuna Usono ĉirkaŭ
▲<b>-35 000</b> el [[Siberio]] al [[Alasko]] (tiam kunigita per seka tero),
probable sekvantaj la bestojn kiujn ili ĉasis. Dum la
===
▲<b>[[Vikingoj]]</b> esploris kaj eble eĉ enloĝis laŭ la nordorienta
▲marbordo, sed ĉiu ajn kolonio mallonge daŭris. En la <b>1400-oj</b>, iuj
eŭropanoj fiŝkaptis en la maro apude. [[Kristoforo Kolumbo]] atingis [[Puerto-Riko]]n en 1493.
===
▲<b>Eŭropanoj esploris</b> la nunan Usonon, serĉante oron kaj
mallongan vojon al [[Ĉinio]], [[Barato]] kaj al la Insuloj de Spicoj (la
nuna [[Indonezio]]).
1513- [[Ponce de Leon]] malkovris [[Florido]]n. 1520-1526 [[Francisco Gordillo]], [[Esteban Gómez]] kaj [[Lucal De Allyon]] navigis longe de la orienta marbordo de Usono, ankaŭ en la Hudsono. 1526- AYLLYON faris hispanan kolonion en [[Sud-Karolino]] (San Miguel de Guadalupe). 1539- [[Hernando de Soto (esploristo)|Hernando de Soto]] kaj siaj viroj veturas tra Florido, [[Georgio]], [[Nord-Karolino]], Sud-Karolino, [[Tenesio]], [[Alabamo]], [[Misisipio]], [[Arkansaso]], [[Luiziano]]. Li malkovris kaj transiris la Misisipon Riveron en 1541. 1940- Francisco [[Vásques De Coronado]] veturas tra [[Arizono]], [[Nov-Meksiko]], [[Kansaso]], [[Oklahomo]], kaj [[Teksaso]]. 1550- [[ARELLANO]] fondis Pensacola. 1565- [[Menéndez De Avilés]] fondis la unuan urbon en Usono, San Agustín,
=== 1600 ===▼
marbordo,
ĉirkaŭ [[Novorleano]], kaj
sudokcidenta Usono. Dum la jarcento, [[Britio]] forprenis Novjorkon for de
Nederlando.
kulturo. Sed ne estis la sama socio kaj kulturo tra la tuta
[[koloniismo|kolonia]]
Usono:
▲kaj <b>[[kotono]]</b>. Sed <b>en la nordo</b>, viroj venis ne por profito
▲sed pro <b>[[libereco de religio]]</b>. Sekve tiuj ne intencis reveni al
Eŭropo sed kunportis siajn familiojn. Plue, eĉ se ili dezirus
profiton per plantado, la tero de la nordo estis tro ŝtonema kaj la
vetero fridema. Do kiam la religia fervoro velkis, ili sin turnis ne
al la tero por gajni panon, sed al la
konstruante ŝipojn kaj komercante inter [[Afriko]] (sklavoj), [[Ameriko]]
([[sukero]], tabako, kotono) kaj Eŭropo (artefaritaĵoj) -- la tiel
nomata
Ĉi tiu malsamo inter la nordo kaj sudo profunde formigas Usonon.
supereco de pafoforto, eŭropanoj facile forprenis multe da tero el la
amerikanoj. Sed ili forprenis pli da tero ol ili povas memlabori. Do ili
dekmilojn da homoj malriĉaj kaj senokupaj. Do la plantistoj sin turnis al
Afriko por laborantoj.
Per preteksto de religio,
en kampoj de tabako kaj kotono. Sed kiam la afrikanoj kristaniĝis,
Usono
kaj kotono ne ankoraŭ nun regas la usonan ekonomion, sed raso ankoraŭ
regas usonan socion. La potenco de tradicio kaj kutimo.
raso sed la kapitalisma vulgaraĵo de
riĉiĝi, plantistoj bezonas laborantojn kaj, hazarde, la afrikano estis
tre bona
sed simple ĉar
samrasanoj.
Tial, je la fino de la jarcento,
koloro
ŝtelis teron for de
per kuglo, malsano kaj forta drinko, kaj, por labori la teron,
sklavigi
profiton.
Linio 77 ⟶ 72:
plimulto de la blankaj, eĉ en la sudo, ne havis sklavojn, kaj eĉ la
blankaj plantistoj ne enpoŝigis la plimulton da la profito:
anstataŭ tio iris al la poŝoj de
[[Londono]] kaj aliaj Eŭropaj havenoj
Usono tiama havis
=== 1700 ===▼
Dum la 18a jarcento, en la amerikaj kolonioj de Britio, evoluiĝis aparta kulturo.
Helpe de [[Francio|francaj]] armeoj, la [[usonanoj]] militis kontraŭ Britio por sia '''[[Usona Revolucio|sendependeco]] ([[1776]])''' kaj
verkis
La revoluciistoj fondis la politikan sistemon de Usono, uzinte la ideojn de
Linio 94 ⟶ 88:
<blockquote>
Ni supozas ĉi tiujn verojn esti memevidentaj: ke
kreita egala
nealiproprigeblaj
kaj la kurado post feliĉeco
estas starigitaj inter homoj, havante siajn justajn potencojn de
konsento de la regatoj
detruema al ĉi tiuj celoj,
kaj starigi novan registaron
principoj, kaj organizante ĝiajn potencojn en tian formon kiu ŝajnas al
ili la plej probable efiki sian sekurecon kaj feliĉon.
Linio 115 ⟶ 109:
Triumfinta generalo de la Usona Revolucio [[George Washington]] fariĝis la unua Prezidanto de Usono sub la Konstitucio en 1789. Unua Vicprezidanto estis [[John Adams]], alia revoluciano.
===
[[Usonanoj]] akiris, per milito kaj aĉetado, Alaskon kaj la nunan
okcidentan duonon de la lando (el la Misisipo al [[Kalifornio]]).
Linio 122 ⟶ 115:
kaj puŝis ilin sur teroj kie kondiĉoj tiam kaj nun estas tre povraj.
En la '''1860aj''' Usonon konsumis la '''milito inter la
La [[20-a de decembro|2-an de decembro]] [[1860]], [[Sud-Karolino]] secesiis
el la Unio kaj 10 aliaj sudaj ŝtatoj sekvis kaj kreis novan union, la
[[Konfederaciitaj Ŝtatoj de Ameriko]].
La nordo, sub la prezidanteco de
sudon kaj
fino de la jarcento, [[Usonanoj]] fariĝis unu el la ĉefaj ekonomioj en la
mondo.
===
La dudeka jarcento estas foje nomata la "Usona jarcento" pro granda influo de Usono al la cetera mondo. Dum
Germanio kaj Japanio, unu fridmiliton kontraŭ
Rusio,
fariĝis monda potenco,
sur la luno
[[Poliomjelito|kuracon kontraŭ polio]]
[[televido]]n,
Linio 152 ⟶ 144:
[[Unikso]]n,
la [[Interreto]]n
*'''[[Malvarma milito]]:'''
Dum la 1960aj, trans la maro ĝi batalis por registaro en
▲Dum la 1960aj, trans la maro ĝi batalis por registaro en <b>[[Suda Vjet-namo]]</b> kontraŭ [[Norda Vjet-namo]] kiun subtenis la komunistoj. Dum la sama jardeko, okazis granda maltrankviliĝo, grandparte inter generacioj; ĉe unu flanko la generacio de la dua milito, kaj ĉe la alia, ties gefiloj. Amasoj da homoj protestis la militon kaj akcepis "kontraŭkulturon" en kiu estis akceptataj uzo de drogaĉoj, malkonformeco kaj malamo por aŭtoritateco. Murdistoj pafmortis bonkonatajn politikistojn (la fratoj Kennedy, [[JFK|Johano]] kaj [[RFK|Roberto]], [[Malcolm X]], [[Martin Luther King]]). Okazis granda ekspansio de homrajtoj fare de la Usona Alta Kortumo, kiu klarigis multajn partoj de la [[Konstitucio]] por protekti la rajtojn de akuzitojn, kaj fare de Kongreso, kiu faris la Akton de Civitajan Rajtoj de 1964
En la 1970aj, pro la Vjetnama milito kaj skandalo de [[Richard Nixon|Nixon]], kreskis malfido kiu mildiĝis nur dum la jaroj de [[Ronald Reagan]]. Nixon demisiiĝis pro skandalo, kaj lia posetulo Ford malpopulariĝis pro pardoni Niksonon. En [[1976]], Usono agnoskis sian ducent-jariĝon kun publikaj festoj dum la tuta jaro. La saman jaron, la popolo elektis [[Jimmy Carter]] Prezidanton, kies kampanjo forte emfazis ke li estis "eksterulo" rilate Vaŝingtonon. En sportoj, bokso populariĝis per la eventoj de [[Muhammad Ali]], kaj "ekstremaj sportoj" vere naskiĝis per riskantoj kiaj [[Evel Kneivel]].
Linio 165 ⟶ 156:
Tiun saman jardekon, populariĝis kabla televido kaj ĝiaj multaj kanaloj ([[MTV]], [[ESPN]], [[HBO]], ktp). En muziko, cifereca muziko en kompaktdiskoj forpuŝis gramofonajn diskojn kaj hejmaj vidbendaj maŝinoj fariĝis ege popularaj, ŝanĝante hejman distradon revolucie.
En la 1990aj, Usono gvidis koalicion en la unua milito en persgolfa regiono, por liberigi Kuvajton kontraŭ Iraka okupacio. Malgraŭ venko en tiu milito, la publiko elektis [[Bill Clinton]] kaj ne venkintan prezidanton [[George H. W. Bush]]. Pro la interreto, la ekonomio spertis grandan ekspansion kun novaj kaj novspecaj retaj kompanioj. Granda plimulto de informo-tenado fariĝis cifereca, kaj por unua fojo estis eldonita rete. En
kiu malkaŝis vastajn malsamopiniojn inter rasoj en la lando. En
En <b>[[1998]]</b> la amora afero de [[William J. Clinton]] kun [[Monica Lewinsky]] estis malkovrita dum la proceso de [[Paula Jones]] kontraŭ Clinton. <b>La afero Lewinsky</b>, tamen, ne povis renversi Clinton-on. Anoj de kontraŭa partio provis eksigi Clinton pro mensogi ĵurinte. La voĉoj por renverso mankis en la [[Senato]]; la Demokratanoj estis tute fidelaj al la Prezidanto, kaj ne ĉiuj Respublikanoj donis voĉojn kontraŭ li.▼
▲En
=== [[2000]] ===▼
Je
La
kaj
voĉoj, Bush gajnis nur 537 pli da voĉoj (nur 0,01%!) ol Gore. Post kvin
semajnoj de barakto en la tribulanoj, advokato kontraŭ advokato,
Bush, kies patro estis prezidanto [[1989]]-[[1993|93]],
===
▲<b>Mardon la 11-an septembro</b>, teroristoj atakis la Pentagonon en
Vaŝingtono kaj detruis la [[Ĝemelturoj]]n en Novjorko. Pli ol 4000 pereis. La registaro diras, ke [[Osama Bin-Laden]]
estas kulpa. Prezidanto Bush deklaris militon kontraŭ terorismo. Je la [[7-a de oktobro]] Usono komencis militon kontraŭ la reĝimo de la [[
===
▲=== [[2004]] ===
vidu ankaŭ:
*
*
*
*
*
*
[[Ralph Nader]]
La prezidentajn elektojn venkis [[George W. Bush]], kiu ricevis je 3,7 milionoj pli da voĉoj ol [[John Kerry]]. Tie li havos la rajton elekti novajn anojn al la supera kortumo, tiel igante tion konservativa por jardekoj.
----
Linio 220 ⟶ 207:
{{el}} http://www.loc.gov/wiseguide <!-- Biblioteko de Kongresa Amerika Historio Gvidi -->
{{el}} http://www.historians.org <!-- Amerika Historia Asocio -->
{{LigoElstara|it}}▼
[[Kategorio:Usono]]
[[Kategorio:Historio de Usono| ]]
[[Kategorio:Historio laŭ landoj|U]]
▲{{LigoElstara|it}}
[[af:Geskiedenis van die Verenigde State van Amerika]]
| |||