Vikipedio

Babismo: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[nekontrolita versio][nekontrolita versio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
GhalyBot (diskuto | kontribuoj)
2 580 redaktoj
e roboto aldono de: arz:بابيه
e corrr duobla referenco +<ref name>(Check: 81) AWB
Linio 3:
 
==Mesiisma Atendo de la Ŝijaismo Dekdu-imama==
Islamanoj atendas ian mesion titolitan ''Al-Mahdí'' (arabe : المَهْديّ signifas "Tiu, kiu estas bone gvidata") de la [[Sunaismo|sunaistoj]] kaj ''Al-Qá'im'' (arabe : القائم signifas la Releviĝanto) de la ŝijaistoj. La [[Korano]] ne parolas pri li sed multaj rakontoj ([[Hadiso|hadisojhadiso]]j) de la islama tradicio priskribas lin. Legeblas interalie la jena hadiso en la kolekto titolita ''Musnad Ah&#803;mad ibn Hanbal'' : "Dio malkaŝos la ''Mahdí''-on el mia familio tuj antaŭ la "Tago de Juĝo"; eĉ se la mondo havus nur unusolan tagon por daŭre ekzisti, li restarigos sur la tero justecon kaj malaperigos tiranecon kaj subpremadon" <ref>''Musnad Ah&#803;mad ibn Hanbal'', Vol 1. p 99</ref>
 
===''Qá'im''===
Linio 17:
Kelkaj aludoj de la Imamoj kaj de religiaj eminentuloj atentigis pri la jaro 1260 p.H., kiel ebla dato por la alveno de tiu Promesito :
<blockquote>
"Kiam oni demandis Imamon ''Ja'far'', praido de Mohamedo, pri la jaro, en kiu la ''Qá’im'' estos malkaŝita, li respondis jene : << Vere, en la jaro sesdeka estos Lia Afero revelaciita kaj Lia nomo disvastigita. >> En la verkoj de la klera kaj ĉiekonata ''Muh&#803;yi’d-Dín-i-'Arabí'' troviĝas multaj aludoj kaj pri la jaro de la alveno kaj pri la nomo de la promesita Malkaŝanto. Inter ili estas la jenaj : << La servantoj kaj la subtenantoj de Lia Kredo estos el la homoj de Persujo >> … << En Lia nomo, la nomo de la Gardanto ('' 'Alí'') antaŭas tiun de la Profeto (''Muh&#803;ammad''). >> ...… << La jaro de Lia Revelacio estas egala al duono de tiu numero, kiu estas dividebla per naŭ (2520 > 1260). >> En siaj poemoj pri la jaro de la Malkaŝanto, ''Mírzá Muh&#803;ammad-i-A<u>kh</u>bárí'' skribas la jenan antaŭdiron : << En la jaro ''<u>Gh</u>ars'' (de kies literoj la nombra valoro estas 1260 laŭ la [[Abjad-numeraloj]]) la tero iluminiĝos per Lia lumo, kaj en ''<u>Gh</u>arasih'' (1265) la mondo pleniĝos per ĝia gloro. Se vi ĝisvivos la jaron ''<u>Gh</u>arasí'' (1270), vi vidos, kiel la nacioj, la regantoj, la popoloj, kaj la Kredo de Dio ĉiuj estos renovigitaj. >> En tradicio atribuita al la Imamo '' 'Alí'', la Komandanto de la Kredantoj, estas ankaŭ enskribita : << En ''<u>Gh</u>ars'' estos plantita la Arbo de Dia gvidado.>>" <ref> Kroniko de Nabil, [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro3.html ĉapitroj 3-a]</ref> </blockquote>
 
===Ŝejĥismo===
Linio 25:
Mallonga kronologio klarigas la kontraŭstaron de la ŝijaisma pastraro kaj de la registaro de la Ŝaho :
 
===[[1844]]===
[[Dosiero:Room-bab.jpg|thumb|right|150px|Ĉambro kie ''Báb'' deklaris sian mision]]
La [[23-an de majo]] [[1844]] (5-a de ''Jamádíyu’l-Awwal'' 1260 p.H.) ''Siyyid 'Alí-Muh&#803;ammad'' [[Proklamoj_de_Bab#Privata_Deklaro_en_.C5.9Cirazo|proklamis]] en sia domo en Ŝirazo sian mision al ''Mullá H&#803;usayn'', deklaris sin esti la "Pordo de Dio" (''Bábu'lláh'') kaj donis al li la titolon "Pordon de la Pordo" (''Bábu'l-Báb'') kaj nomis lin la unuan de la "[[Literoj de la Vivanto]]", kiuj estis la diskonigontoj de Babismo tra Persio. <ref name="ĉapitro 3-a">Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro3.html ĉapitro 3-a]</ref>
 
La ''Báb'' pilgrimis al [[Mekko]] kaj [[Medino]] kun [[Quddus|Quddús]] kaj sia [[Etiopio|etiopa]] servisto. Malagrablaj estis la vojaĝo kaj la akcepto de lia mesaĝo…
Linio 36:
 
===[[1845]]===
[[Dosiero:Muhammad-Shah_1850Shah 1850.jpg|thumb|right|150px|''Muh&#803;ammad <u>Sh</u>áh Qájár'']]
[[Dosiero:Haji-Mirza-Aqasi.jpg|thumb|right|150px|''H&#803;ájí Mírzá Áqásí'']]
Mesiismaj atendoj tumultigas popolamason de Ŝirazo responde al la alvoko de la ''Báb''.
Linio 60:
 
===[[1849]]===
[[Dosiero:Amir-Nizam_TaqiNizam Taqi-Khan.jpg|thumb|right|150px|''Amír-Niz&#803;ám Taqí-<u>Kh</u>án'']]
Dum pluraj monatoj la babanoj sieĝataj en sia fortikaĵo de ''<u>Sh</u>ay<u>kh</u> T&#803;abarsí'' sukcese rezistis al la registaraj trupoj komandataj de la princo ''Mihdí Qulí Mirzá''. Je la [[10-a de majo]] finiĝis la batalo post interkonsentita kapitulaco. La venkintoj promesis liberecon al la babanoj sed tuj rompis sian ĵuron kaj mortigis multajn el ili. <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro20.html ĉapitro 20-a]</ref>
 
Linio 68:
Ribelo kaj masakro de la babanoj en ''Nayríz'' en la provinco de ''Fárs'' <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro22.html ĉapitro 22-a]</ref> kaj konflikto en ''Zanján'' <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro24.html ĉapitro 24-a]</ref>
 
Je la tagmezo de la [[9-a de julio]] la ''Báb'' estis publike ekzekutita kun juna disĉiplo en la kazerno de Tabrizo laŭ la ordono de la ''Amír-Niz&#803;ám Taqí-<u>Kh</u>án'' ([[1807]]-[[1852]]) .<ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro23.html ĉapitro 23-a]</ref>.
 
Liaj fizikaj restaĵoj estis ĵetitaj en fosaĵon ekster la urbo, de kie la babanoj dum nokto ŝtelume kolektis ilin por diversloke kaŝe konservi ilin ĝis fine en 1909 eblis daŭre entombigi ilin en [[Ma%C5%ADzoleo_de_la_B%C3%A1bMaŭzoleo de la Báb|maŭzoleo]] sur la [[Monto Karmel]] ([[Israelo]]).
 
===[[1851]]===
Linio 76:
 
===[[1852]]===
[[Dosiero:Nasirid-Din-Shah_1850Shah 1850.jpg|thumb|right|150px|''Nás&#803;iri'd-Dín-<u>Sh</u>áh Qájár'']]
Tri babanoj kolerigitaj de tia persekutado provis mortigi la reĝon ''Nás&#803;iri'd-Dín <u>Sh</u>áh Qájár'' ([[1831]]-[[1896]]) en la [[15-a de aŭgusto]] sed tio fiaskis. Tiu atenco pravigis ĝeneralan persekutadon kontraŭ la baba movado kaj multaj gvidaj babanoj estis mortigataj, inter ili [[Tahirih|''T&#803;áhirih'']] kaj [[Literoj_de_la_Vivanto#Siyyid_H.CC.A3usayn_Yazd.C3.AD|''Siyyid H&#803;usayn-i-Yazdi'']], aŭ enprizonigitaj, kiel ''[[Bahá'u'lláh]]''. <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro26.html ĉapitro 26-a]</ref>
 
Linio 88:
==Instruoj de la Babismo==
La babismo estas revelaciita religio inter la abrahamaj religioj, kiel judismo, kristanismo kaj islamo, sed ĝi estas sendependa de tiuj ĉi kaj havas siajn proprajn profeton, librojn kaj leĝaron.
La ''Báb'' asertis, ke li revelaciis '''kvin cent mil versojn''', sed plejparto de liaj verkoj bedaŭrinde perdiĝis. <ref>Kroniko de Nabil, ĉapitro 13-a, [http://www.freewebs.com/bahaakredo/ĉapitro13.html noto 7-a]</ref> [[Listo de verkoj de Bab]] ankoraŭ haveblaj estas priskribita de ''Denis MacEoin'' en sia verko titolita ''Sources for Early Bab Doctrine and History'' (fontoj por fruaj historio kaj dogmaro de la Bab). La ĉefaj verkoj estas la ''Qayyúmu'l-Asmá' '' ([[1844]], komento de la 12-a korana surao titolita [[Jozef_%28filo_de_Jakob%29Jozef (filo de Jakob)|"Jozefo"]]) kaj la persa ''Bayán'' ([[1847]], ne finverkita), kiu anstataŭis la [[Korano|Koranon]]n por la babanoj.
 
===Apero de la Promesito de Islamo (''Qá'im'')===
[[Dosiero:Manskriba%C4%B5oManskribaĵo de Bab.jpg|thumb|right|130px|Epistolo de ''Báb'' al sia unua disĉiplo ''Mullá H&#803;usayn-i-Bu<u>sh</u>rú'í'']]
Ekde la [[23-a de majo]] [[1844]] (5-a de ''Jamádíyu’l-Awwal'' 1260 p.H.) la ''Báb'' deklaris esti la Promesito atendita de la islamanoj por restarigi sur la Tero justecon kaj malaperigi tiranecon kaj subpremadon antaŭ la "Tago de Juĝo".
 
La unua titolo, kiun alprenis ''Siyyid 'Alí-Muh&#803;ammad-i-<u>Sh</u>írází'', estis ''al-Báb'' ,<ref> Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro3.html name="ĉapitro 3-a]<"/ref>, kies signifo en la araba lingvo estas "la Pordo". Sed tiu titolo estigis miskomprenon de la ŝijaistoj pri liaj pretendoj : pro tio ke la kvar mesaĝistoj de la "Kaŝita Imamo" dum la "Mallonga Kaŝado" tiel titoliĝis kaj ĉar laŭ hadiso <ref>[http://www.al-islam.org/tahrif/cityofknowledge/index.htm al-islam.org]</ref> la Profeto Mohamedo diris "Mi estas la urbo de scio kaj '' 'Alí'' estas ĝia pordo", ili opiniis, ke la ''Báb'' estis peranto inter ili kaj la "Kaŝita Imamo". Tial, kiel rezignon pri liaj pretendoj, la ŝijaistaj religiestroj de Ŝirazo favore akceptis la konfeson de ''Báb'' dum lia pridemandado en [[1845]] :<ref>Táríkh-i-Nabíl [http://www.reference.bahai.org/fa/t/nz/DB/db-164.html#pg132 Táríkh-i-Nabíl]</ref> :
 
<blockquote>" لعنت خدا بر کسی که مرا وکيل امام غايب بداند. لعنت خدا بر کسيکه مرا
Linio 103:
<blockquote>"La kondamno de Dio estu sur tiu, kiu konsideras min aŭ kiel reprezentanton de la Imamo aŭ kiel ties pordon. La kondamno de Dio estu ankaŭ sur tiu, kiu akuzas min pri tio, ke mi neis la unuecon de Dio, ke mi malkonfesis la profetecon de Mohamedo, la Sigelo de la Profetoj, ke mi malakceptis la verecon de iuj el la antikvaj senditoj, aŭ ke mi rifuzis ekkoni la gardantecon de '' 'Alí'', la Komandanto de la kredantoj, aŭ de iuj el la imamoj, kiuj postvenis lin." <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro8.html ĉapitro 8-a]</ref></blockquote>
 
Fakte li asertis esti NE la "pordo" de la ''Qá'im'', sed tiu "Promesito" mem, la "pordo de Dio" (باب الله ''Báb'u'lláh'') ,<ref> Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro3.html name="ĉapitro 3-a]<"/ref>, kiel li proklamis dum sia oficiala proceso en Tabrizo julie de [[1848]] :<ref>Táríkh-i-Nabíl [http://reference.bahai.org/fa/t/nz/DB/db-315.html#pg283 Táríkh-i-Nabíl]</ref> :
 
<blockquote>"من همان قائم موعودی هستم که هزار سال است منتظر
Linio 111:
"Mi estas, Mi estas, Mi estas la Promesito! Mi estas Tiu, kies nomon vi dum mil jaroj alpreĝis, je kies mencio vi leviĝis, kies alvenon vi sopiris vidi, kaj la horon de kies Revelacio vi preĝis al Dio rapidigi. Vere Mi diras, estas devige, ke la popoloj de la Oriento kaj la Okcidento obeu Mian vorton kaj ĵuru lojalecon al Mi." <ref>Kroniko de Nabil [http://www.freewebs.com/bahaakredo/cxapitro18.html ĉapitro 18-a]</ref> </blockquote>
 
Sekve li okupis rangon egalan al tiu de la Profeto Mohamedo, per titoloj kiel "Primara Punkto" (''Nuqt&#803;iy-i-Úlá'') <ref>el Epistolo al ''Muh&#803;ammad <u>Sh</u>áh'' en "Sélection des Écrits du Báb" eldonita de M.E.B. (205 Rue du Trône, 1050 Brukselo, Belgio), 1984 D/1547/1984/1 p.11)</ref>, ĉar el tiu punkto devenas ĉio kreita kaj ĉiuj Literoj de la Libro. Jesuo-Kristo estas por la kristanoj la "enkorpiĝinta Vorto" kaj la Profeto Mohamedo estas por la islamanoj la "marŝanta Korano"...… por siaj disĉiploj la ''Bab'' estas ankaŭ la manifestiĝo de la dia Vorto, la "Punkto de ''Bayán''" (''Nuqt&#803;iy-i-Bayán'') de la sankta Libro por nova epoko, kaj li titolis siajn 18 unuajn disĉiplojn "[[Literoj de la Vivanto]]". Li konsideris sin kiel "Manifestiĝon de Dio" (en la persa lingvo ''Mazhar-i-iláhí'' = manifestiĝo de la diaj kvalitoj en homa "templo") kaj liaj disĉiploj ankaŭ nomis lin per la titoloj ''H&#803;azrat-i-A'lá'' (Plejalta Ĉeesto), ''Jamál-i-Mubárak'' (Benita Belo), ''H&#803;aqq Ta'álá'' (Plejpotenca Vero), ''S&#803;áh&#803;ibu'z-Zamán'' (la Sinjoro de la Erao), ''<u>Dh</u>ikr'u'lláh'' (Rememoro de Dio) kaj ''Qurrat'ul-'Ayn'' (Konsolo de la Okuloj)
 
===Klarigoj de la Profetaĵoj pri la "Tago de Juĝo"===
[[ImageDosiero:Haykal-Bab-2.gif|thumb|240px|right|manskribaĵo de ''Báb'' laŭ formo de stelo kvinpinta (''Haykal'' = templo "homa").]]
Komentoj kaj klarigoj de la religiaj skriboj islamaj multas en la verkoj de ''Báb''. Ekzemple lia unua libro titolita ''Qayyúmu'l-Asmá' '', kiun li verkis en [[1844]] pri de la 12-a korana surao titolita "Jozefo", aŭ lia persa ''Bayán'', kiun li verkis en [[1847]]-[[1848]] kaj kies nomo arabe signifas "klarigo", kiel uzita en la 75-a korana surao titolita ''Al Qiyámah'' (la Reviviĝo) [http://www.usc.edu/dept/MSA/quran/transliteration/075.html 75/16-19] : <blockquote>
لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ
Linio 132:
 
La ''Báb'' instruis, ke simbolaj estas la vortoj "Reviviĝo", "Tago de Juĝo", "Paradizo" kaj "Infero" uzitaj en la ŝijaismaj profetaĵoj pri la "Fino de la Tempoj" :
*La "Reviviĝo" signifas la aperon de nova "Manifestiĝo de Dio" kun nova revelacio. .<ref>"Bayan Persan" [http://www.religare.org/Livres/BA/BA_SBAB.htm?cit=102.1 2/7]</ref>. Kaj kvankam la "Tago de la Reviviĝo" estas tre glora tempo, ĝi estas tago kiel la aliaj por la homoj malatentemaj .<ref>"Bayan Persan" [http://www.religare.org/Livres/BA/BA_SBAB.htm?cit=70.1 8/9]</ref>.
*La "Reviviĝo de la mortintoj" signifas la spiritan revivigon far la dia revelacio de tiuj, kiuj kvazaŭ spirite mortintaj devojiĝis de la "rekta vojo" pro nescio, neglektemo aŭ ribelemo .<ref>"Sélection des écrits du Bab" (Antologio de la skriboj de ''Báb'' ) [http://www.religare.org/Livres/BA/BA_SBAB.htm?cit=129.1 129/32-37]</ref>.
*La "Tago de Juĝo" signas la konsekvencojn de la akcepto aŭ de la malakcepto de la nova "Manifestiĝo de Dio" kaj de lia nova revelacio .<ref>"Bayan Persan" [http://www.religare.org/Livres/BA/BA_SBAB.htm?cit=71.1 5/19]</ref>.
*La "Paradizo" estas ekkoni Dion per Sia "Manifestiĝo" en homa templo kaj observi la diajn leĝojn. La "Infero" estas por homo la seniĝo de la diaj benoj kaj superrego de sia animala parto. Paradizo kaj infero ne estas fizikaj lokoj sed statoj de la spirito, kiujn oni povas jam sperti dum la surtera vivo..<ref>"Bayan Persan" [http://www.religare.org/Livres/BA/BA_SBAB.htm?cit=68.1 2/16] kaj [http://www.religare.org/Livres/BA/BA_SBAB.htm?cit=71.1 5/19]</ref>.
:&nbsp;
 
En sia persa Bajano la ''Báb'' skribis, ke [[Adamo]] ne estis la unua homo kaj ke nenombreblaj generacioj homaj vivis antaŭ li. Adamo estis la unua profeto de spirita ciklo de la homaro, la "Ciklo de la Profetadoj", kiu komenciĝis 12210 lunajn jarojn antaŭ la ''Báb'' <ref>''Bayan Persan'' (Persa Bajano) tradukita el la persa al la franca de A.L.M. Nicolas [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/bayan/bayan-persan2.htm 3/13]</ref> kaj finiĝis per la islama revelacio de Mohamedo, titolita kiel la "Sigelo de la Profetoj" (''<u>Kh</u>átam an-Nabiyyín'') en la korana verso 33/40 .<ref>"Sélection des écrits de Bab" (elektitaj skriboj de Bab), eldonita en la franca lingvo de M.E.B., [http://www.religare.org/Livres/BA/BA_SBAB.htm?cit=129.1 129/61-62]</ref>.
 
Kiel indikas lia nomo mem en la araba lingvo "باب" (b-a-b = pordo), ''Báb'' deklaris sin esti la ĉarniro aŭ la pordo inter du spiritaj cikloj de la homaro: antaŭ li finiĝis kun Mohamedo la "ciklo de la profetadoj" kaj post li komenciĝas kun "Tiu, kiun Dio manifestos" <ref>''Bayan Persan'' (Persa Bajano) tradukita el la persa al la franca de A.L.M. Nicolas [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/bayan/bayan-persan4.htm 7/13]</ref> la "ciklo de la plenumado" de tiuj profetaĵoj.
Linio 147:
 
<blockquote>
"Mi preparas vin por la alveno de grandioza Tago… Neniu jam konas ĝian sekreton. Ĝi estas nek diskonigebla nek imagebla...imagebla… La novnaskito en tiu Tago estos pli evoluinta ol la plej saĝaj kaj respektindaj homoj de nia epoko. La plej simpla, la plej malklera homo de tiu epoko superos per sia scio la teologojn plej erudiciajn kaj plej perfektajn de niaj tagoj. Disiru ĉien tra la lando kaj, per firma piedo, per sanktigita koro, preparu la vojon por ĝia alveno." <ref>"Épître du Bab aux "Lettres du Vivant" (Epistolo de la ''Báb'' al la "Literoj de la Vivanto") tradukita al la [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/epitre-lettre-vivant.htm franca lignvo]</ref></blockquote>
 
===Anonco de la alveno de "Tiu, kiun Dio manifestos"===
En siaj verkoj la ''Báb'' anoncas la alvenon de alia "Manifestiĝo de Dio" titolita "Tiu, kiun Dio manifestos" (''man yuz&#803;hiruhu'lláh'', arabe : من یظهر الله‎ , [[Persa lingvo|perse]]: مظهر کلّیه الهی‎ ). Li estos tiom glora estaĵo, ke la ''Báb'' asertis mem ne povi adekvate priskribi liajn kvalitojn <ref>"The World Order of Bahá'u'lláh" (la mondordo de ''Bahá'u'lláh'') angle verkita en 1929 de ''<u>Sh</u>o<u>gh</u>i Effendi'' (U.S., First pocket-sized edition, 1991) [http://bahai-library.com/writings/shoghieffendi/wob/32.html 32/4]</ref>. La Sankta Libro kaj la leĝaro revelaciitaj de la ''Báb'' estos anstataŭataj de la Sankta Libro kaj de la leĝaro, kiuj estos revelaciitaj de "Tiu, kiun Dio manifestos" en la "Tago de la Reviviĝo". <ref>"Bayan Persan". (Persa Bajano) tradukita el la persa lingvo al la franca de A.L.M. NICOLAS [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/bayan/bayan-persan1.htm#u2p6 2/6] kaj [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/bayan/bayan-persan4.htm 7/13]</ref>
 
En siaj verkoj la ''Báb'' aludis pri la graveco de la jaroj 9-a (1269 p.H.) kaj 19-a (1279 p.H.) post la naskiĝo de la Babismo en [[1844]] (1260 p.H.) ,<ref>"God passes by" (Dio preter pasas) ĉapitro 2-a [http://bahai-library.org/writings/shoghieffendi/gpb/26-30.html paĝoj 29-30] (angle)</ref>, kaj pri limtempoj nomitaj ''<u>Gh</u>iyá<u>th</u>'' ( غیاث ) kaj ''Musta<u>gh</u>á<u>th</u>'' ( مستغاث ), de kies literoj la nombraj valoroj laŭ la [[Abjad-numeraloj]] estas respektive 1511 kaj 2001 .<ref>"Bayan Persan" [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/bayan/bayan-persan1.htm#u2p16 2/16], [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/bayan/bayan-persan1.htm#u2p17 2/17] kaj [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/bayan/bayan-persan2.htm 3/15]</ref>.
 
Li ankaŭ rilatigis la vorton ''Bahá' '' kun "Tiu, kiun Dio manifestos": "Ĉia splendoro (arabe : ''Bahá' '') de la Bajano estas "Tiu, kiun Dio manifestos"; estu plena mizerikordo al tiu kredanta je li kaj plena puno al tiu malkredanta. .<ref>"Bayan Persan" (Persa Bajano) tradukita el la persa al la franca de A.L.M. Nicolas [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/bayan/bayan-persan2.htm bayan persan 3/14]</ref>.
 
===Leĝaro anstataŭanta la Islaman Ŝarion===
Babismo klare distingiĝis de Islamo post la Konferenco de ''Bada<u>sh</u>t''. Ekde tiam por la babanoj la sankta libro ''Bayán'' anstataŭis la Koranon kaj la leĝaro revelaciita en ĝi la islaman ŝarion. .<ref name="h-net.org">"Essays and Notes on Bábí and Bahá'í History" (Disertaĵoj kaj notoj pri baba kaj bahaa historio) de ''John Walbridge'' [http://www.h-net.org/~bahai/bhpapers/vol6/waless/chap3.htm ĉapitro 3-a] en "H-Bahai Digital Library"</ref>.
 
Inter tiuj novaj leĝoj estis la ŝanĝo de la [[Kiblo]] (direkto al kiu la kredanto sin turnu por plenumi la devigajn preĝojn ritajn) de la Kaabo en Mekko al la domo de la ''Báb'' en Ŝirazo, kaj la ŝanĝo de la [[Islama kalendaro|islama kalendaro]] luna al suna [[Bahaa kalendaro|kalendaro]], kiu konsistas el 19 monatoj po 19-tagaj kun 4 aŭ 5 kromaj tagoj kaj kies lasta monato estas [[Fasto|fasta]] periodo.
 
La ''Báb'' ankaŭ revelaciis sufiĉe ampleksan ritaron, ofte ne komplete efektivigitan .<ref>"Deconstructing and Reconstructing the Shari'a: the Bábí and Bahá'í Solutions to the Problem of Immutability (dekonstruo kaj rekonstruo de Ŝario : babaj kaj bahaaj solvoj al la problemo de neŝanĝebleco) verkita de ''Denis MacEoin'' [http://bahai-library.org/unpubl.articles/sharia.html en bahai-library.org]</ref>. Iuj postuloj estis ekzemple :
*porti armilojn nur se necesas,
*sidiĝi sur seĝoj,
Linio 175:
*babanoj nek geedziĝu nek eĉ sidu kune kun ne-babanoj,
*posedaĵoj de ne-babanoj povas esti konfiskataj.
Aliaj ritoj koncernis pilgrimadon, fastadon, funebradon, uzadon de ringoj kaj parfumoj. Pri tio ''Denis MacEoin'' skribas, ke tiu leĝaro ne estis vere intencita al laŭlitera apliko sed ke Báb, konsciante tre mallongan periodon de ilia valideco resp. la tre baldaŭan aperon de "Tiu, kiun Dio manifestos" precipe celis per fortaj signoj aboli la islaman leĝaron kaj revivigi kaj renovigi la persan socion resp. prepari ĝin por la tre baldaŭ aperonta nova erao .<ref>"Essays and Notes on Bábí and Bahá'í Historyname=" (Disertaĵoj kaj notoj pri baba kaj bahaa historio) de ''John Walbridge'' [http://www.h-net.org/~bahai/bhpapers/vol6/waless/chap3.htm ĉapitro 3-a] en "H-Bahai Digital Library"</ref>.
 
== Konflikto pri la Spirita Heredaĵo de la ''Báb''==
===Testamento de la ''Báb''===
[[Dosiero:Mirza_Yahya_1868Mirza Yahya 1868.jpg|thumb|right|150px|''Mírzá Yah&#803;yá-i-Núrí'' titolita ''S&#803;ubh&#803;-i-Azal'']]
La ''Báb'' en [[1849]], nelonge post la martirigo de ''Quddús'', verkis dokumenton kiu verŝajne estas konsiderebla kiel lia testamento. En tiu verko titolita ''Lawh&#803;-i-Vasaya'', li enoficigis sian disĉiplon ''Mírzá Yah&#803;yá Núrí'' ([[Subh-i-Azal|''S&#803;ubh&#803;-i-Azal'']] : Mateno de Eterneco) kiel nominalan estron de la baba komunumo por ke, resume, li :<ref>"The Primal Point’s Will and Testament"] (la Volo kaj Testamento de ''Báb''), tradukita el la persa al la [http://www.h-net.org/~bahai/notes/vol7/BABWILL.htm angla] kaj komentita de ''Sepehr Manuchehri'' (2004)</ref>:
*certigu la sekurecon de si mem, de siaj skriboj kaj de tio revelaciita en la Bajano,
*komunikadu kun la babanoj kaj petu konsilojn de la atestantoj kaj de ''Áqá Siyyid H&#803;usayn Yazdí'',
Linio 188:
*agnosku mem kaj invitu homojn agnoski "Tiun, kiun Dio manifestos", kiam li manifestiĝos.
La [[4-an de aŭgusto]] [[1980]] la [[Universala Domo de Justeco]] skribis al bahaano pri la rango de ''Mírzá Yah&#803;yá'', ke la ''Báb'' ne nomumis plenrajtan posteulon similan al [[Sankta Petro]], al la Imamo '' 'Alí'' aŭ al [[%60Abdu`Abdu'l-Bah%C3%A1Bahá|'' 'Abdu'l-Bahá'']] sed pli ĝuste titularan estron aŭ administranton de la baba komunumo ĝis la apero de "Tiu, kiun Dio manifestos", ĉar li sciis lian alvenon tuja. <ref>Letero de la Universala Domo de Justeco al bahaano je la [http://www.h-net.org/~bahai/docs/vol9/Research_Dept_2004_May_28.pdf 4-a de aŭgusto 1980]</ref>
 
===Skismo pri "Tiu, kiun Dio manifestos"===
Linio 197:
Tion li ne faris, kaj instigite de ''Siyyid Muh&#803;ammad-i-Is&#803;fahání'' ekĵaluzis pro la kreskanta influo de ''Bahá'u'lláh'' ene de la komunumo. Por eviti konflikton kaj disiĝon ene de la babanaro ''Bahá'u'lláh'' foriris el Bagdado kaj [[Ermitiĝo de Baha'u'llah|ermitiĝis]] en la montaroj de la iraka [[Kurdistano]] dum du jaroj de la [[10-a de aprilo]] [[1854]] (12-a de ''Rajab'' 1270 p.H.) ĝis la [[19-a de marto]] [[1856]] (12-a de ''Rajab 1272'' p.H.). <ref>"Dans la Gloire du Père" ("King of Glory" / Reĝo de Gloro) [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/ouvrage/gloire-du-pere/gloire-du-pere-4.htm#c21 ĉapitro 21-a] (france)</ref>
 
Reveninte pro la insista peto de sia familio kaj de la babanoj, li pli kaj pli transprenis la spiritan gvidadon de la baba komunumo. Kaj en [[1863]] (1279 p.H.), dek-naŭ jarojn post la naskiĝo de la Babismo, jus antaŭ sia foriro al [[Konstantinopolo]], kien per registara dekreto li estis ekziligita, li [[Proklamoj_de_Baha%27u%27llah#Privata_Proklamo_en_Bagdado|deklaris]] al la babanoj, ke li estas "Tiu, kiun Dio manifestos" anoncita de la ''Báb'' .<ref>"Dans la Gloire du Père" ("King of Glory" / Reĝo de Gloro) [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/ouvrage/gloire-du-pere/gloire-du-pere-4.htm#c22 ĉapitro 22-a] kaj [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/ouvrage/gloire-du-pere/gloire-du-pere-4.htm#c23 ĉapitro 23-a] (france)</ref>. La plej multaj babanoj rekonis lin tia ĉar ili konsciis la atentigojn de la ''Báb'' pri la jaroj 9-a kaj 19-a post la naskiĝo de Babismo. Kelkaj tamen rifuzis tion pro sia opinio pri la limdatoj ''<u>Gh</u>iyá<u>th</u>'' (1511) kaj ''Musta<u>gh</u>á<u>th</u>'' (2001), kiujn ankaŭ menciis la ''Báb'' rilate al la alveno de "Tiu, kiun Dio manifestos".
 
Rezulte dum la dua jaro de la ekzilo en [[Edirne]] (Adrianopolo), ''Mírzá Yah&#803;yá'' ekribelis kontraŭ la aŭtoritato de sia duonfrato, intrigis ĉe la turkaj aŭtoritatoj, komplotis kaj provis plurfoje mortigi lin, interalie per veneno. Estiĝis fine [[skismo]] ene de la baba komunumo resp. inter la sekvantoj de ''Bahá'u'lláh'' (bahaanoj = ''bahá'í'' ) kaj la sekvantoj de ''Mírzá Yah&#803;ya'' (azalanoj = ''azalí'' ), kiu ankaŭ sin deklaris profeto kaj sin titolis ''S&#803;ubh&#803;-i-Azal'' (Mateno de Eterneco). .<ref>"Dans la Gloire du Père" ("King of Glory" / Reĝo de Gloro) [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/ouvrage/gloire-du-pere/gloire-du-pere-5.htm#c27 ĉapitro 27-a] (france)</ref>. La tiel nomata "Plej Granda Disiĝo" oficialiĝis dum septembro de [[1867]] inter ''S&#803;ubh&#803;-i-Azal'' kaj ''Bahá'u'lláh'', kiu nelonge poste verkis sian libron titolitan ''Kitáb-i-Badí' '' (La Mirinda Libro Nova) por refuti la argumentojn de siaj opoziciantoj nomitaj de li la "Popolo de la ''Bayán''" (''Ahl-i-Bayán'') kaj precipe de ''Siyyid Muh&#803;ammad-i-Is&#803;fahání'' <ref>"Logos and Civilization" verkita de Nader Saiedi kaj eldonita de "University Press of Maryland" (Usono, 2000) ISBN 1883053609, ĉapitro 6-a </ref>
 
La foje eĉ sanga konflikto inter bahaanoj kaj azalanoj forte malkontentigis la turkan registaron, kiu fine ordonis splitigon de ekzilintoj kaj sendon de unu grupo, inter ili ''Mírzá Yah&#803;ya'', al la insulo [[Kipro]] kaj de la alia, inter ili ''Bahá'u'lláh'', al la punkolonio de [[Akko]] ('' 'Akká'') en [[Palestino]]. Ili forlasis Adrianopolon la [[12-an de aŭgusto]] [[1868]] (22-an de ''Rabí'u'<u>th</u>-<u>Th</u>ání'' 1285 p.H.). <ref>"Dans la Gloire du Père" ("King of Glory" / Reĝo de Gloro) [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/ouvrage/gloire-du-pere/gloire-du-pere-5.htm#c28 ĉapitro 28-a] (france)</ref>
Linio 208:
''Bahá'u'lláh'' ŝipe alvenis en Akko, kiun li kvalifikis la "plej grandan prizonon", la [[31-an de aŭgusto]] [[1868]] (12-an de ''Jamádíyu'l-Awwal'' 1285 p.H.) kaj restis tie ekzilita ĝis sia forpaso la [[29-an de majo]] [[1892]] (2-an de ''<u>Dh</u>i'l-Qa'dih'' 1309 p.H.). Dum tiuj jaroj, li daŭre revelaciis sian mesaĝon al la homaro kaj fondis novan religion, la [[Bahaa Kredo]], kiu poste disvastiĝis tra la tuta mondo.
 
''S&#803;ubh&#803;-i-Azal'' [http://bahai-library.com/file.php5?file=ridvan_death_mirza_yahya mortis] en [[Famagusto]] (Kipro) la [[29-an de aprilo]] [[1912]] kaj estis enterigita laŭ la islama rito. Lia eta adeptaro rapide disfalis en la [[20-a jarcento]]. Nuntempe eble estas ankoraŭ kelkmil da neorganizitaj posteuloj liaj precipe en Irano kaj [[Uzbekistano]] .<ref>[http://lexicorient.com/e.o/babism.htm Artikolo] en la angla lingvo de la ''Encyclopaedia of the Orient''</ref> <ref>[http://www.iranica.com/newsite/articles/v3f2/v3f2a070.html Artikolo] en la angla lingvo de ''Denis MacEoin'' en la ''Encyclopaedia Iranica''</ref>. Babanoj tamen ludis iom signifan rolon je la promulgo de la irana konstitucio en [[1905]].
 
==Fotaro pri Historio de Babismo==
Linio 235:
*[[Bahaa Kredo]]
 
==Eksteraj Ligilojligiloj==
{{il}}Artikoloj de Vikipedio en la angla lingvo pri [http://en.wikipedia.org/wiki/Mahdi "Mahdi"]
{{il}}Artikolo de Vikipedio en la angla lingvo pri [http://en.wikipedia.org/wiki/Shaykhism Ŝejĥismo]
Linio 249:
*"Sélection des écrits du Báb" (Elektitaj skribaĵoj de ''Báb'') , eldonita de M.E.B. ( 205 Rue du Trône, 1050 Brukselo, Belgio.), 1984, D/1547/1984/1 ([http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/saint/cp_bab.htm france], ankaŭ en la [http://bahai-library.com/file.php5?file=bab_selections_writings_bab angla lingvo])
*"The Primal Point’s Will and Testament"] (la Volo kaj Testamento de ''Báb''), tradukita el la persa al la [http://www.h-net.org/~bahai/notes/vol7/BABWILL.htm angla] kaj komentita de ''Sepehr Manuchehri'' (2004)
*{{el}} [http://www.bahai-biblio.org/centre-doc/ouvrage/ALM-Nicolas/alm-bab.htm "Le Bab"], biografio verkita de franca orientalisto A.L.M. Nicolas.
*"The Dawn-Breakers: Nabíl’s Narrative" (La Herooj de la Nova Tagiĝo : [[Kroniko de Nabil]]), verkita de ''Nabíl-i-Zarandí'', tradukita el la persa al la [http://reference.bahai.org/en/t/nz/DB/ angla lingvo] de [[Shoghi Effendi Rabb%C3%A1n%C3%ADRabbání|Shoghi Effendi]], eldonita de ''Bahá'í Publishing Trust'' (''Wilmette'', Illinojso, Usono, 1932) ISBN 0900125225, kaj [http://www.freewebs.com/bahaakredo/herooj.html esperantigita] de [[Roan Orloff-Stone]].
*"Resurrection and Renewal - the Making of the Bábí Movement in Iran 1844-1850" (Revivigo kaj Renovigo – la estiĝo de la Baba Movado en Irano 1844-1850), verkita de ''Abbas Amanat'' kaj eldonita de ''Cornell University Press'' (1989) ISBN 0801420989
*"Rituals in Babism and Baha'ism" (Ritaroj en Babismo kaj Bahaismo), verkita de ''Denis MacEoin'' kaj eldonita de ''British Academic Press and Centre of Middle Eastern Studies, University of Cambridge'' Britio (1994) ISBN 1850436541
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Babismo"