|
== Kaŭzoj kaj komenco ==
En la [[Soveta-germana kooperado|Hitler-Stalin-Pakto]] de [[1939]], Finnlando, [[Estonio]] kaj [[Latvio]] estis alrigardataj konsiderataj kiel landoj apartenantaj al la sovetasovetia influzono. En [[aŭtuno]] de 1939, Sovetunio postulis de Finnlando ĉirkaŭan teritorion ĉe [[Leningrado]] (''[[Karela terkolo]]'') kun la novaj fortikaĵoj de ''[[Mannerheim-linio]]''. Tiun teritorion Sovetunio bezonis laŭdire por defendi Leningradon kaj ofertis por tio kiel ŝanĝon parton de Nord-[[Karelio]]. Finnlando rifuzis la proponon, la [[Ruĝa Armeo]] ekatakis la landon la [[30-a de novembro|30-an de novembro]] [[1939]], sed Finnlando je miraklomirigo de la mondo sukcese defendis sin (per armila helpo de la mondo).
La Sovetunio asertis jam 3 tagojn antaŭ la ekatako, ke la finna [[artilerio]] atakis ties patrolon. La finna [[registaro]] rifuzis, kontestis tion kaj deziris pliajn pritraktojn. La Sovetunio neglektis la pliajn [[diplomatio|diplomatiajn]] klopodojn kaj rompis la [[neagresa pakto|neagresan pakton]]? de [[1932]]. Pli poste montriĝis, ke la soveta intenco estis – kun aprobo de Hitler-Stalin-pakto – la tuta okupo de Finnlando kaj [[Baltiko]] (por fondi sur la tuta teritorio de Finnlando kaj Karelio [[Karela-Finna Soveta Respubliko|Karela-Finnan Sovetan Respublikon]] kadre de Sovetunio, kiu estis fondita "inercie" en 1940 surbaze de nur Karelio).
La finna armeo estis mobilizita, sed tre malbone ekipita per armiloj. La armeo konsistis el 130.000 homoj (pli poste entute 160.000) kun malnova milita tekniko, nesufiĉa [[municio|municiaj]] rezervoj kaj 40 [[tanko]]j, kiuj devis kontraŭbatali la sovetian fortosuperecon. La Ruĝa Armeo havis por la atako 23 [[divizio (armeo)|divizionojndiviziojn]] kun 525.000 homoj kaj pli ol 2.000 tankojn, ĉ. 800 flugmaŝinojn kaj la minacan ''Baltan Floton'' ĉe la suda marbordo de Finnlando. SamtempeAliflanke la granda forto de sovetia armeo estis, kiel evidentiĝis, malbone preparita por milito en severaj vintraj kondiĉoj, grava elcentaĵo de pereintaj soldatoj estis frostiĝintoj.
== La milito ==
[[dosiero:Finn ski troops.jpg|thumb|300px|Finnaj skisoldatoj dum la defendado de Finnlando]]
[[ImageDosiero:Mannerheim-line.png|thumb|right|300px|La [[Mannerheim-linio|Mannerheim-linio]], kie okazis kelkaj el la duraj bataloj dum la Vintra milito.]]
[[Dosiero:Finnish soldiers during the Winter War.jpg|thumb|210px|Grupo de finnaj soldatoj dum la Vintra milito]]
La finna [[feldmarŝalo]] [[Carl Gustaf Emil Mannerheim]] sciis, ke ili ne povas longtempe haltigi la Ruĝan Armeon. Lia taktiko estis, kontraŭstari la sovetojnsovetianojn kiom longe eblas kaj tiel akiri eble akcepteblan [[armistico]]n.
Post kiam la unuaj atakoj komenciĝis la [[30-an de novembro|30-an de novembro]], la finna generalaro faris ĉion por finkonstrui, firmigi la [[Mannerheim-linio|Mannerheim-linion]] ĉe la Karela markolo. La atakoj en nordo de Finnlando estis maleblaj pro la malvarmego kaj grava neĝofalo. La sovetaj soldatoj ne estis tro sukcesaj en la batalo kontraŭ la finnaj patroloj, kvankam la sovetojnsovetianojn apogis la multaj batalaviadiloj kaj tankoj.
La plej grava malvenko de la Ruĝa Armeo okazis ĉe [[Suomussalmi]]. Ĝis fino de [[decembro]], la finnoj pligrandigis siajn trupajn fortojn per 5 aldonaj [[bataliono]]j. La finnoj preferis ne la grandajn batalojn, sed uzis la alpikan taktikon (''Motti-Taktik''), kiam onikiu realigis ĉiam lertajn ataketojn. Tiu taktiko estis tiel sukcesa kun apliko de [[brulbotelo]]j (ang.angle "Molotov-cocktail"), ke oni devigis retiriretiriĝi la sovetajn tankojn. Ĝis la [[8-a de januaro]] de [[1940]] okazis du gravaj bataloj en la areo, kiuj eniris la historion kiel la [[Batalo ĉe Suomussalmi]]. Ĉe tiuj, la sovetasovetia armeo estis tute neniigita kaj la postlasita milita materialo riĉigis la finnojn.
La [[aermilito]] estis komence kontrolitaregata tute de la sovetojsovetianoj. La finnoj havis komence de la milito nek bonajn [[ĉasaviadilo]]jn, nek efikajn [[kontraŭaviadila defendo| kontraŭaviadilajn]]- pafilojn, tiel la ĉefurbo [[Helsinki]] staris antaŭ la bombardado sen defendo. La malmultaj finnaj aerunuoj (150 flugmaŝinoj) faris ĉion por bombardi la rusan apogejojn kiel kia [[Murmansk]] kaj eĉ urbojn kielkia [[Leningrad]].
Kiam januare de 1940 pligraviĝis malkonvena vetero en Nord-Eŭropo, la ''Ruĝa Aerfloto'' venis en embarason kaj la finnoj kaŭzis gravajn damaĝojn ĉe la sovetaj bombardiloj. Menciinde estas, ke la finnan aertrupojn helpis multaj aviadiloj, kiuj venis el landoj kielkiaj [[Francio]], [[Sud-Afriko]], [[Italio]] aŭ [[Britio]].
[[ImageDosiero:Winter-War-Overview.png|thumb|right|Direktoj de la atakoj de la Ruĝa armeo kaj la grandaj batalgrupoj ambaŭflanke.]]
La sovetojsovetianoj uzis unuafoje en la historio de Ruĝa Armeo [[paraŝutisto]]jn en la finna landinterno. Tiuj provoj malsukcesis, la saltantaj soldatoj jam estis pafitaj enaere kaj suferis gravajn perdojn.
Februare la atakantaj fortoj provis denove trabati la Mannerheim-linion, sed la pluraj sovetaj provoj estis malsukcesaj. Kelkajn tagojn poste ([[13-a de februaro]]), sekvis la dua ofensivo, kiu estis jam sukcesa kaj la finnaj fortoj devis retiriĝi al [[Viborg|Viipuri]]. Ĝis la [[7-a de marto]] kreskis la perdoj de la defendantoj ĝis 24.000 mortintoj, tiel oni decidis ekkontrakti pri [[armistico]] kun [[Moskvo]]. La nova rusa komandanto [[Semjon Konstantinoviĉ Timoŝenko]] kuntiris grandegan artilerioanartilerian forton, kiu detruis la defendajn liniojn per 300.000 [[grenatogrenado]]j je tago. La milito finiĝis la [[12-a de marto|12-an de marto]], nelaste pro mismoraliĝo de sovetiaj soldatoj, kiuj nek komprenis la celojn de la milito, nek estis bone preparitaj por ĝi, nek havis senteblajn sukcesojn.
== Apogo el eksterlando ==
Ĉar la sovetia atako estis rigardata ĉie sur la mondo kiel maljusta, Finnlando ricevis nenombreblajn liverojn de armiloj, precipe de flugmaŝinoj (nurnura [[Anglio]] liveris 33 [[biplano]]jn el tipo de [[Gloster Gladiator]], 12 [[Hawker Hurricane|Hurricane-ĉasaviadilojn]], 17 [[batalaviadilo]]jn kaj 24 [[bombardilo]]jn).
La [[Germana Imperio]] estis per la [[Hitler-Stalin-pakto]] katenita porkontraŭ apogo de Finnlando. La helpo de aliaj landoj, kiuj liveris en germanaj teritorioj (ekz. Italio aŭ [[Hungario]]), estis do toleritaj. Krom la flugmaŝinoj, alvenis Finnlanden ankaŭ volontuloj.
== Sekvoj ==
[[Dosiero:Finnish areas ceded in 1940.png|thumb|210px|Ruĝe estas markitaj teritorioj, kiujn Finnlando cedis al Sovetunio rezulte de la Vintra milito]]
La milito kaŭzis morton de 27.000 finnoj (48 243 laŭ sovetiaj datumoj) [http://www.winterwar.com/War%27sEnd/casualti.htm#recent] kaj ĉ. 127.000 sovetiajn mortintojn [http://www.winterwar.com/War%27sEnd/casualti.htm#dead]. Laŭ la armistica kontrakto, Finnlando devis transdoni Karelion kun urboj [[Viborg|Viipuri]], [[Käkisalmi]], [[Sortavala]] kaj [[Petŝenga|fiŝistan duoninsulon]] ĉe la norda maro (ĉ. dekono de la tuta teritorio). La sud-okcidenta duoninsulo [[Hanko]] estis ludonita kaj [[trairo|tranzitrajtojtransitrajtoj]] en suda Finnlando estis certigitaj por Sovetunio.
En Germanio estiĝis dum la Vintra milito fatala mistaksado pri fortoj de la Ruĝa Armeo, kiun oni rigardis ne plu egalranga malamiko.
Aŭguste de [[1940]], Germanio kaptis la okazon de Finnlanda alproksimiĝo, kio kondukis al pli striktaj kontaktoj. Tiel [[Wehrmacht]] (prononcu [vermaĥt]) ricevis tranzitrajtojntransitrajtojn al Nord-[[Norvegio]] kaj donis ŝanĝe armilojn al Finnlando. Printempe de [[1941]], germanaj trupoj certigis la defendon de la norda parto de Finnlando kaj antaŭpreparis la atakon kontraŭ Sovetunio. La finnoj kunmarŝis la militon kontraŭ la Sovetunio por la perditaj teritorioj kaj pliaj partoj de [[Karelio]] (tiu nova milito kontraŭ Sovetunio estas en Finnlando nomata [[Daŭriga milito]]). La provizore reakiritajn dum la rekomenciĝinta milito teritoriojn kaj eĉ pli (terpeco [[Petsamo]] en la nordo) perdis Finnlando fine de la milito.
Sekvoj de Vintra milito estis la jenaj tri aferoj:
*abrupta malaltiĝo de la reputacio de [[Ruĝa Armeo]],
*reorganizo kaj pluraj plibonigoj en Ruĝa Armeo, forigo de Voroŝilov el ties komandado (kelkaj fakuloj opinias, ke sen tiuj rimedoj Ruĝa Armeo estus en la jaro [[1941]] diserigita kaj [[Sovetunio]] estus likvidita fare de nazioj kaj iliaj aliancanoj),
*ĝi sigelis sorton de [[Norvegio]], ĉar ĝi konvinkigiskonvinkis [[Hitler]]on pri malkomplezemo de [[Francio]] kaj [[Britio]] respekti la neŭtralecon de Norvegio kaj do neceseco konkeri [[Danio]]n kaj Norvegion.
==Vidu ankaŭ==
| 