Kiel registrite je 13:16, 15 okt. 2009 redakti UNiesert (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 3 354 redaktoj e ligilo ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 10:09, 8 nov. 2009 redakti malfari Xqbot (diskuto \| kontribuoj) Robotoj 151 716 redaktoj e roboto modifo de: ga:Edmond Halley; cosmetic changes Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 10: \|nacio = Britio \|kampo = [[Astronomio]], [[geofiziko]], [[matematiko]], [[meteorologio]] \|laboro_institucioj = [[University of Oxford]]<br />[[Royal Observatory, Greenwich]] \|alma_mater = [[Universitato de Oxford]] \|doktoreca_konsilisto = Linio 16: \|fama_pro = [[Haleja kometo]] }} '''Edmond Halley''' [[Royal Society\|FRS]] (prononcu: ˈɛdmənd ˈhɔːliː; 8-a de novembro 1656 ~~–~~– 14-a de januaro 1742) estis brita [[astronomiisto]], [[geofiziko\|geofizikisto]], [[matematikisto]], [[meteorologio\|meteorologiisto]], kaj [[fizikisto]]. Li plej famiĝis pro la kalkulado de la [[orbito]] de la [[Haleja kometo]], nomita laŭ li. Sed ankaŭ en aliaj sciencaj kampoj li havas grandajn meritojn: Li grave kontribuis al scio pri la tera magnetkampo kaj pri [[musono]]j. Li malkovris la [[propra moviĝo\|propran moviĝon]]<!-- [[:de:Eigenbewegung (Astronomie)]], [[:en:Proper motion]], ... --> de [[fiksstelo\|"fiksaj" steloj]] ([[Siriuso]], [[Arkturo]] kaj [[Aldebarano]]). Li plibonigis la [[subakvokloŝo]]n<!-- [[:de:Taucherglocke]] [[:fr:cloche de plongée]] ou cloche à plongeur, [[:en:Diving bell]]--> kaj la [[oktanto]]n (el kiu evoluis la [[sekstanto]]). Plie li kreis la matematikan bazon por la [[Asekura matematiko\|matematiko de ~~vivasekuro~~vivasekuroj]]j<!-- [[:de:Lebensversicherung]] -->. == Biografio, kariero == Halley naskiĝis en [[Hackney]], centra kvartalo de Londono, kiel filo de riĉa [[sapo~~\|sapofabrikisto~~]]fabrikisto. Li ĉiam interesiĝis pri matematiko. Li lernis en ''St Paul's School'' kaj - de 1673 - en [[Universitato de Oksfordo\|Queen's College, Oxford]]. Jam kiel juna studento li publikigis sciencajn verkojn pri la [[sunsistemo]] kaj pri [[sunmakulo]]j. En 1676, post la universitataj studoj, li vojaĝis al [[Sankta Heleno\|St. Helena]] en la Suda Atlantiko, kie li starigis 24-futan [[teleskopo]]n por esplori la stelojn de la [[suda hemisfero]]. <ref>[http://www.g4g4.com/pMyCD5/HISTORY/GAZ2.DOC Gazetteer - p. 7. MONUMENTS IN FRANCE - page 338]</ref> Linio 30: Li edziĝis en 1682 kaj havis tri gefilojn. [[~~Image~~Dosiero:Halley compass variations 1702.jpg\|thumb\|right\|upright\|Mapo de Halley, 1702]] Li estis agnoskita kiel gvida sciencisto en pluraj kampoj, disputis kun [[Isaac Newton]] kaj konvinkis lin finverki ''[[Principia Mathematica Philosophiae Naturalis]]'' (1687) Linio 41: En 1705 li publikigis ''Synopsis Astronomia Cometicae'', en kiu li opiniis, ke la kometo vidita en 1456, 1531, 1607 kaj 1682 revenos en 1758. Li ne vivis sufiĉe longe por mem vidi ĝin reveni, sed kiam ĝi aperis, oni nomis ĝin [[Haleja kometo]] (hodiaŭ: ''1P/Halley''). [[~~Image~~Dosiero:Stonehenge, Salisbury retouched.jpg\|thumb\|200px\|Stonehenge, julie 2008]] En 1716 Halley proponis metodon por mezuri la distancon inter tero kaj suno kun alta precizeco mezurante la tempon de [[trapaso de Venuso]]<!-- [[:en:Transit of Venus]], --> antaŭ la suna disko. Kaj en 1718 li malkovris la [[propra moviĝo\|propran moviĝon]] de "fiksaj" steloj<!-- [[:de:Eigenbewegung (Astronomie)]], [[:en:Proper motion]], ... -->. <ref>{{cite book \|last=Holberg\|first=JB\|title=Sirius:Brightest Diamond in the Night Sky\|pages=41–42\|year=2007\|publisher=Praxis Publishing\|location=Chichester, UK\|isbn=0-387-48941-X}}</ref> Linio 50: == Hipotezo pri la kava tero == [[~~Image~~Dosiero:Halleold.jpg\|thumb\|Maljuna Halley kun bildo pri la ''[[kava tero]]'']] En 1692, Halley proponis la '''hipotezon pri la kava tero''', ideo kiu fascinis multajn aŭtorojn al sciencfikciaj verkoj. Hodiaŭ - post pli bona kompreno de gravito, kaj kono de tertremoscienco kaj la disvastiĝo de sismaj ondoj - la hipotezo estas komplete rifutata. Kaj ŝajnas absurde, ke altrangaj sciencistoj kiel Newton kaj Halley entute okupiĝis pri ĝi. Laŭ kalkulo de [[Isaac Newton\|Newton]] la luno havas pli grandan [[denseco]]n ol la tero. Laŭ la ĝenerala supozo, ke ĉiuj planedoj kaj lunoj havu la saman denson, Halley konkludas, ke la tero ne estas kompakta. Krome li observis, ke la magneta kampo de la tero havas kvar polusojn kaj varias laŭ la tempo (vidu pli detale —> [[Arkta magnetpoluso#La migranta poluso\|Migranta poluso]]). Halley supozis, ke la tero konsistas el centra globo ĉirkaŭata de tri koncentraj malplenaj globoj en proksimume la grandeco de diametro de la planedoj [[Merkuro (planedo)\|Merkuro]], [[Marso (planedo)\|Marso]] kaj [[Venuso (planedo)\|Venuso]]. <ref>{{cite journal \| author = Halley, E. \| title = An account of the cause of the change of the variation of the magnetic needle; with an hyphothesis of the structure of the internal parts of the earth \| journal = Philosophical Transactions of [[Royal Society of London]] \| year = 1692 \| volume = 16 \| pages = 563 ~~–~~– 578 \| url = http://www.archive.org/details/philosophicaltra03royarich \| doi = 10.1098/rstl.1686.0107}}</ref> Halley imagis ĉiun internan sferon kun atmosfero kaj estanta luma (kaj eble loĝata), kaj konjektis ke ellasata gaso kaŭzis la polusan brilon [[Aurora borealis]]. <ref>{{cite web\|last=Carroll\|first=Robert Todd\|author=Robert Todd Carroll\|year=2006-02-13\|url=http://skepdic.com/hollowearth.html\|title=Hollow Earth\|work=[[Skeptic's Dictionary\|The Skeptic's Dictionary]]\|accessdate=2006-07-23}}</ref> Linio 63: Ĉi-teorio pri kava tero estas la unua dedukto de la [[Neŭtono\|Neŭtona]] [[gravito\|leĝo de universala gravito]] (publikigita en ''[[Philosophiae Naturalis Principia Mathematica\|Principia]]''). Alia dedukto, sed nur posta, estis la anonco de kometo en la jaro 1695. == Vidu ankaŭ == * [[Scienca revolucio]] == Nomitaj laŭ Halley == [[~~Image~~Dosiero:Edmond Halley plaque in Westminster Abbey.jpg\|right\|thumb\|Plakedo en [[Westminster Abbey]], suda klostro]] (Prononcu Halley kiel ˈhæli aŭ kiel ˈheɪli ''"Hailey"). * '''Halley''' - kratero sur Luno Linio 77: * '''[[Haleja kometo]]''' == Notoj, referencoj == [[~~Image~~Dosiero:Edmond Halley Royal Greenwich Observatory Museum.jpg\|thumb\|right\|upright\|Busto ([[Greenwich\|Royal Observatory, Greenwich]])]] <references/> == Plua legado == * {{cite book \| author = Armitage, Angus \| title = Edmond Halley \| year = 1966 \| publisher = Nelson \| location = London}} * {{cite journal \| author = Coley, Noel \| title = Halley and Post-Restoration Science \| journal = History Today \| year = 1986 \| volume = 36 \| issue = September \| pages = 10 ~~–~~– 16 \| url = http://www.historytoday.com/MainArticle.aspx?m=12983&amid=12983}} * {{cite book \| author = Cook, Alan H. \| title = Edmond Halley: Charting the Heavens and the Seas \| year = 1998 \| publisher = Clarendon Press \| location = Oxford}} Linio 90: * {{cite book \| author = Ronan, Colin A. \| title = Edmond Halley, Genius in Eclipse \| year = 1969 \| publisher = Doubleday and Company \| location = Garden City, New York}} * {{cite journal \| author = Seyour, Ian \| title = Edmond Halley - explorer \| journal = History Today \| year = 1996 \| issue = June \| volume = 46 \|pages = 39 ~~–~~– 44 \| url = http://www.questia.com/googleScholar.qst?docId=5000361197 }} == Eksteraj ligiloj == Linio 117: [[ar:إدموند هالي]] [[bg:Едмънд Халей]]▼ [[bn:এডমান্ড হ্যালি]] [[bs:Edmond Halley]]▼ [[br:Edmond Halley]] ▲[[bs:Edmond Halley]] ▲[[bg:Едмънд Халей]] [[ca:Edmond Halley]] [[cs:Edmund Halley]] [[da:Edmond Halley]] [[et:Edmond Halley]]▼ [[de:Edmond Halley]] [[el:Έντμουντ Χάλλεϋ]]▼ [[en:Edmond Halley]] [[es:Edmund Halley]]▼ [[et:Edmond Halley]] ▲[[el:Έντμουντ Χάλλεϋ]] ▲[[es:Edmund Halley]] [[fa:ادموند هالی]] ▲[[etfi:Edmond Halley]] [[fr:Edmond Halley]] [[fy:Edmond Halley]] [[ga:~~Edmund~~Edmond Halley]] [[gl:Edmund Halley]] [[kohe:~~에드먼드~~אדמונד 핼리האלי]] [[hr:Edmond Halley]] [[hu:Edmond Halley]]▼ [[id:Edmond Halley]] [[it:Edmond Halley]] [[ja:エドモンド・ハレー]]▼ ~~[[he:אדמונד האלי]]~~ [[ka:ედმუნდ ჰალეი]] [[ko:에드먼드 핼리]] [[la:Edmundus Halley]] [[lb:Edmond Halley]]▼ [[lv:Edmonds Halejs]] ▲[[lb:Edmond Halley]] ▲[[hu:Edmond Halley]] [[mk:Едмонд Халеј]] [[mr:एडमंड हॅली]] [[nl:Edmond Halley]] [[nn:Edmond Halley]]▼ ▲[[ja:エドモンド・ハレー]] [[no:Edmond Halley]] ▲[[nn:Edmond Halley]] [[pl:Edmund Halley]] [[pt:Edmond Halley]] Linio 159: [[sl:Edmond Halley]] [[sr:Едмунд Халеј]] ~~[[fi:Edmond Halley]]~~ [[sv:Edmond Halley]] [[th:เอ็ดมันด์ ฮัลเลย์]]

Edmond Halley: Malsamoj inter versioj