Malaltaj Landoj: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
poluroj
Linio 1:
[[Dosiero:Benelux satellite image.PNG|200px|thumb|left|La Malaltaj Landoj geografie.]]
[[Dosiero:Map Low Countries 14th century-Nl.svg|thumb|300pxright|250px|La Malaltaj Landoj en la 14-a jarcento.]]
La '''Malaltaj Landoj''' aŭ la '''Nederlandoj''' estas la nomo de malalta teritorio en Okcident-Eŭropo uzata en la tempo kiam [[Nederlando]] kaj [[Belgio]] ankoraŭ ne ekzistis kiel apartaj ŝtatoj. Fojfoje ankaŭ [[Luksemburgo]] estas konsiderata parto de la Malaltaj Landoj. La termino estas uzata ĉefe en historia kunteksto, sed ankaŭ nun oni fojfoje uzas ĝin por la du (aŭ tri) ŝtatoj kune.
 
<br clear="all"/>
[[Dosiero:Benelux satellite image.PNG|200px|thumb|left|La Malaltaj Landoj geografie.]]
 
[[Dosiero:Map Low Countries 14th century-Nl.svg|thumb|300px|La Malaltaj Landoj en la 14-a jarcento.]]
==Etimologio==
La nomo ''Nederlandoj'' signifas ''malaltaj landoj''. Ĝi rilatas al la malalta tereno kiu ekestis en la delto de kelkaj grandaj riveroj, nome tie, kie [[Rejno]], [[Mozo]], [[IJssel]], [[Skeldo]] kaj [[Eems]] fluas en la [[Norda Maro|Nordan Maron]].
Linio 10 ⟶ 12:
 
==Historio de la Malaltaj Landoj==
===Diseco ĝis en la [[15-a jc.jarcento]]===
Dum la romia erao la postaj Malaltaj Landoj sude de Rejno estis parto de la [[Romia Imperio]]. La regiono estis dividita en la romiaj provincoj [[Gallia Belgica]] kaj [[Germania Inferior]]. Norde de Rejno estis [[Germania]], kiu nur dum longa tempo estis parto de la imperio. Post la falo de la [[Okcident-Romia Imperio]] la Malaltaj Landoj iĝis parto de la [[Frankonia Regno]] aŭ de la [[Karolinga Regno]] kaj poste de la [[Sankta Romia Regno]]. [[Gelderlando]] restis sendependa ĝis en [[1543]]. La dukejo [[Lotaringo]] disfalis en plurajn partojn, kiujn oni ekde tiam nomis dukejo aŭ grafejo.
 
Dum la [[Mezepoko]] la dukoj de [[Brabanto (dukejo)|Brabanto]] kaj de [[Gelre]], kaj la grafoj de [[Holando]] kaj de [[Graflando Flandrio|Flandrio]] regis pri la malgrandaj teritorioj de la Malaltaj Landoj. Pro militoj, sed precipe pro geedziĝoj ekestis pli grandaj unuoj. Holando venis sub influo de la grafoj de [[Henegovio]] kaj ambaŭ kune sub la influo de la familio [[Wittelsbach]] en [[Bavario]].
 
===[[15-a jc.jarcento]]: Unuiĝemo dum la Burgunda periodo===
[[Dosiero:Flag - Low Countries - XVth Century.png|La flago de la Malaltaj Landoj|thumb|leftright|100px]]
En la 15a15-a jarcento la plimulto de la partoj de la Malaltaj Landoj venis en la manojmanojn de la dukoj de [[Burgundio (dukejo)|Burgundio]].
 
<br clear="all"/>
===15-a - 16-a jc.: Unuiĝo de Nordo kaj Sudo===
 
===[[15-a jarcento|15-a]] ĝis [[16-a jc.jarcento]]: Unuiĝo de Nordo kaj Sudo===
====Habsburgaj Malaltaj Landoj====
Post la morto en [[1482]] de [[Maria de Burgundio]], la edzino de [[Maksimiliano la 1-a (Sankta Romia Imperio)|Maksimiliano de Aŭstrio]], la teritorioj transiris el la influo de la franca [[Domo de Valois|dinastio de Valois]] al tiu de la [[Habsburgoj|dinastio de Habsburgo]]. La teritorioj oficiale restis disaj, sed formis "[[persona unio|personan union]]".
 
En [[1549]] [[Karlo la 5-a (Sankta Romia Imperio)|imperiestro Karlo la 5-a]] en la [[Pragmata sankcio]] de 1549 ke [[Burgundio]] ekde nun estos nedisigebla kaj transiros al liaj posteuloj, ĉu viraj, ĉu inaj. Per tio li disigis la Malaltajn Landojn (estis li, kiu enkondukis la nocion) de [[Francio]] kaj de la [[Sankta Romia Imperio|Germana Imperio]] kaj igis ilin propraĵo de sia familio.<ref>[http://fr.wikisource.org/wiki/Pragmatique_sanction_de_1549 IntegraPlena teksto de la pragmata sankcio]</ref>
 
====Hispanaj Malaltaj Landoj====
Linio 30 ⟶ 34:
La disigo de la Malaltaj Landoj en norda kaj suda partoj datumas de la hispana sieĝo. Filipo la 2-a deziris konverti la intertempe [[kalvinismo|kalvinismajn]] nordajn Malaltajn Landojn denove al la [[Katolikismo|katolika]] kredo, kio gvidis al multe da rezisto. Tiu ĉi rezisto daŭris 80 jarojn (de [[1568]] ĝis [[1648]]) kaj pro tio estas fojfoje nomata ankaŭ la [[Okdekjara milito]]. Ĝi finiĝis per la [[Vestfalia Paco]] en [[1648]].
 
===[[16-a jarcento|15-a]] ĝis [[18-a jc.jarcento]]: Nordo kaj Sudo disigitaj===
Ekde la 16-a jarcento la historio de la Malaltaj Landoj denove estas alia en la Nordo kaj en la Sudo.
 
Linio 43 ⟶ 47:
 
<br clear="all"/>
 
====Sudo====
{| style="float: right"
Linio 55 ⟶ 60:
<br clear="all"/>
 
===[[19-a jc.jarcento]]: Nordo kaj Sudo reunuigitaj, disigitaj kaj denove reunuigitaj===
En la periodo [[1810]]-[[1813]] la Malaltaj Landoj denove mallonge estis unu, sed kiel nordaj departementoj de la [[Unua Franca Imperio]]. Ankaŭ la [[Princ-Episkopujo Lieĝo]] ekapartenis al ili.
 
====Nordo====
En [[1813]] la norda parto estis liberigita de la franca dominado kaj ekestis la Unuigita Reĝlando de la Malaltaj landoj, persona unio inter la Nordaj Malaltaj Landoj kaj la Granddukejo [[Luksemburgo (lando)|Luksemburgo]].
 
{| style="float: right"
|-
|[[Dosiero:Flag of France.svg|<br />Flago de la Unua Franca Imperio|thumb|none|100px]]
|[[Dosiero:Flag of the Netherlands.svg|Flago de la Unuigita Reĝlando de la Malaltaj Landoj|thumb|none|100px]]
|[[Dosiero:Flag of Belgium (1830).svg|<br />Flago de la ''Belga revolucio''|thumb|none|100px]]
|}
 
====Nordo====
En [[1813]] la norda parto estis liberigita de la franca dominado kaj ekestis la Unuigita Reĝlando de la Malaltaj landoj, [[persona unio]] inter la Nordaj Malaltaj Landoj kaj la Granddukejo[[Grandduklando]] [[Luksemburgo (lando)|Luksemburgo]].
 
<br clear="all"/>
 
====Sudo====
Post la malvenko de [[Napoléon Bonaparte]] en [[1815]] dum la [[Kongreso de Vieno]] oni decidis aldoni la sudajn Malaltajn Landojn denove al la nordaj, kun la celo tiel krei [[bufro-ŝtato]]n norde de Francio.
 
Pro revolucio en la sudo en [[1830]] nordo kaj sudo denove disiĝis kaj kreiĝis du apartaj reĝlandoj, la reĝlando [[Nederlando]] kaj la reĝlando [[Belgio]].
 
{| style="float: right"
Linio 82 ⟶ 84:
|}
 
Post la malvenko de [[Napoléon Bonaparte]] en [[1815]] dum la [[Kongreso de Vieno]] oni decidis aldoni la sudajn Malaltajn Landojn denove al la nordaj, kun la celo tiel krei [[bufro-ŝtato]]n norde de Francio.
===19-a - 21-a jc.: Nordo kaj sudo definitive disigitaj===
 
Ekde tiam [[Belgio]] kaj [[Nederlando]] estas du sendependaj ŝtatoj. En [[1839]] la Granddukejo Luksemburgo devis transdoni tre grandan parton de sia teritorio al Belgio. En [[1890]] la persona unio inter Belgio kaj Luksemburgio estis nuligita kaj per tio la Granddukejo Luksemburgo ankaŭ iĝis sendependa.<ref>Dr A. Smits O.S.B., ''Scheuring in de Nederlanden'' partoj I, II, III en IV, UGA, Kortrijk-Heule, 1983-1999</ref><ref>Prof. Dr P. Geyl, ''Geschiedenis van de Nederlandse Stam'' partoj I-VI, Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1961</ref><ref>E.H. Kossmann, ''De Lage Landen 1780-1980'' partoj I en II, Uitgeverij De Prom, Baarn, 2002</ref>
Pro revolucio en la sudo en [[1830]] nordo kaj sudo denove disiĝis kaj kreiĝis du apartaj reĝlandoj, la reĝlando [[Nederlando]] kaj la reĝlando [[Belgio]].
 
<br clear="all"/>
 
=== [[19-a jarcento|19-a]] ĝis [[21-a jc.jarcento]]: Nordo kaj sudo definitive disigitaj===
Ekde tiam [[Belgio]] kaj [[Nederlando]] estas du sendependaj ŝtatoj. En [[1839]] la GranddukejoGrandduklando Luksemburgo devis transdoni tre grandan parton de sia teritorio al Belgio. En [[1890]] la [[persona unio]] inter Belgio kaj LuksemburgioLuksemburgo estis nuligita kaj per tio la GranddukejoGrandduklando Luksemburgo ankaŭ iĝis sendependa.<ref>Dr A. Smits O.S.B., ''Scheuring in de Nederlanden'' partoj I, II, III en IV, UGA, Kortrijk-Heule, 1983-1999</ref><ref>Prof. Dr P. Geyl, ''Geschiedenis van de Nederlandse Stam'' partoj I-VI, Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1961</ref><ref>E.H. Kossmann, ''De Lage Landen 1780-1980'' partoj I en II, Uitgeverij De Prom, Baarn, 2002</ref>
 
==Vidu ankaŭ==