Paranojo: Malsamoj inter versioj

'''Paranojo''' estas pretertaŭga [[anksio]] aŭ [[timo|timego]] koncernanta la propran [[bonfarto]]n, kiun ankcion oni konsideras [[racio|malracia]] kaj troa, eble ĝis la punkto esti [[psikozo|psiĥozo]]. Tio tipe inkluzivas persekutecajn kredojn pri verŝajna minaco, aŭ kredo je ia [[konspira teorio|konspiraĵa teorio]]<!--Ja ne la teorio konspiras!-->. En la originala [[Greka lingvo|greka]], παράνοια (''paranoia'') (4 silaba?) signifas simple frenezo (''para'' = "ekster"; ''nous'' = "menso") kaj estas tiu uzo, kion oni tradicie uzadis en [[psikiatrio|psiĥatrio]] por priskribi ajnan [[iluzio|iluziemailuzieman]]n kondiĉon Tamen, la preciza uzado de la termino ŝanĝiĝis trala tempo en la [[medicino|kuracarto]], kaj pro tio, moderna psiĥiatria uzado povas diversi.

En [[psikiatrio|psiĥiatrio]], la terminon ''paranojo'' uzis [[Emil Kraepelin]] por nomi [[mensa malsano|mensan malsanon]] en kiu [[iluzio|iluzieca]] kredo estas la sola, aŭ plej elstara trajto. En sia originala provo klasifiki diversajn formojn de [[mensa malsano]], [[Emil Kraepelin]] uzis la terminon ''pura paranojo'' por nomi kondiĉon en kiu ĉe-estas iluzio, sed sen anjna perceptebla malpliboniĝado de intelektaj povoj kaj sen ia el la aliaj trajtoj de [[dementia praecox]], la kondiĉo poste renomita [[skizofrenio|sĥizofrenio]].

Notinde, laŭ lia difino, la kredo ne devas esti persekuteca por ke ĝi klasifiĝu paranoja, do senlima nombro da iluziecaj kredoj klasifebla kiel paranojo. Ekzemple, homo kies sola iluzia kredo estas ke li aŭ ŝi estas grava [[religio|religia]] figuro estus klasifita laŭ Kraepelin kiel havanta 'puran paranojon'.

Pli laste, klinika uzo de la termino emas priskribi iluziojn en kiuj la koncerna persono kredas ke ĝi persekutiĝas. Specife, tiu moderna difino entenas du centrajn elementojn:

Paranojo ofte kuniras kun [[psikozo|psiĥozaj]] malsanoj, aparte sĥizofrenio, kvankam atenuitaj trajtoj povas ĉeesti en aliaj ĉefe nepsiĥozaj diagnozoj, kia [[paranojeca malsano de la personeco]] (... personality disorder). Paranojo povas ankaŭ esti flankefiko de medikamento aŭ [[distrumaj drogoj]] (~recreational drugs).

Laŭ nelimigita uzo de la termino, ordinaraj paranojaj iluzioj povas inkluzivi la kredon ke la persono estas persekutata (sekvata), venenata, aŭ amata de malproksimeco (ofte fare de amaskomunikila figuro aŭ eminentulo, iluzio konata kiel [[erotomanio]] aŭ [[sindromo de de Clerambault]]). Aliaj ordinaraj paranojaj iliuzioj inkluzivas la kredon ke la persono havas imagatan malsanon aŭ [[parazito|parazitaparazitan]]n infekton ([[iluzia parazitozo]] ~ delusional parasitosis); ke la personon taskis [[Dio]] al speciala misio; aŭ ke la agojn de la persono [[mensa rego|regas ekstera forto]].

== Paranojo laŭ populara kulturo ==

* Timo de venenado, adulterita manĝaĵo (ekz., [[aspartame]]) aŭ akvo (ekz., [[Disputo pri fluoridizo de akvo|fluoridizado]]) kiel parto de sekreta komploto. En la filmo, ''[[Dr. Strangelove]]'', la karaktero Brig. General Jack D. Ripper suferas de [[impotence]] (?), kion li atribuas al fluoridizado;

* Legi rakonton, spekti [[filmo]]n, aŭ aŭskulti kanton kaj sentadi ke la propra vivo precize similas tiun de la temato de tiu rakonto, filmo, aŭ kanto. La filmo, ''[[The Truman Show]]'', kiu bildigis viron kiu malkovras ke lian tutan vivon oni filmas kiel televidan montraĵon, estas unu el la plej referencataj filmoj;

* {{(en)}} [http://imdb.com/title/tt0317042/ Film site: One Point O (aka [[Paranoia 1.0]]) on IMDB.com]

[[pl:Uporczywe zaburzeniaZaburzenia urojeniowe]]