Akcento: Malsamoj inter versioj

[nekontrolita versio][nekontrolita versio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
→‎Manieroj marki akcenton en Esperanton: --> "en Esperanto" (superflua akuzativo)
→‎Akcento en diversaj lingvoj: Tona. Laŭta. Fraza. Ortografio
Linio 24:
 
== Akcento en diversaj lingvoj ==
Lingvoj kiel la [[angla lingvo|angla]] aŭ la [[germana lingvo|germana]] havas t.n. dinamikan aŭ elspiran akcenton, t.e. la akcentata silabo elparolate estas kun pli fortalaŭta premo. Sekve ofte la ne akcentitaj silaboj malfortiĝis, komparu malnovgermana "ápful" (pomo) > germana "Apfel" aŭ latina "ágo" "éx-igo".
 
Lingvoj kiel la [[helena lingvo|helena]] aŭ la [[litova lingvo|litova]] havas t.n. muzikan akcenton, t.e. la akcentata silabo estas elparolata je alia (pli alta) sonnivelotono. Ankaŭ la supozita [[hindoeŭropa lingvo]] verŝajne havis sonnivelantonan akcenton.
 
Grave estas, ke nenie en iu lingvo ekzistas nur la unua aŭ la dua maniero de akcentelparolo, oni nur povas diri, ke unu lingvo ĉefe havas tian aŭ tian akcenton.
Linio 32:
Laŭ la pozicio ni konas la sekvantajn kvar specojn, aranĝitaj laŭ rilativa pozicio kaj movebleco:
 
1.# libera kaj movebla: La akcento povas esti ĉie en la vorto, kaj dum la gramatikaj ŝanĝoj ĝi povas ŝoviĝi al alia silabo. Tiaj lingvoj estas ekz. la [[rusa lingvo|rusa]], [[litova lingvo|litova]] aŭ la [[helena lingvo|helena]].
 
2.# libera kaj senmova: La akcento povas esti ĉie en la vorto, sed ĝi neniam ŝanĝas sian pozicion. Tiaj lingvoj estas ekz. la angla aŭ la germana.
 
3.# nelibera kaj movebla: La akcento estas ĉiam sur difinita silabo en la vorto, sed dum flekciadofleksiado kaj similaĵoj (se la vorto estas plilongigata) ĝi povas (devas) ŝovi sin al alia silabo por plenumo de la poziciregulo. Tiaj lingvoj estas ekz. la [[pola lingvo|pola]], [[latino]] aŭ Esperanto.
 
4.# nelibera kaj senmova: La akcento estas ĉiam sur difinita silabo kaj neniam ŝanĝas tiun pozicion. Tiaj lingvoj estas ekz. la [[hungara lingvo|hungara]] aŭ la [[ĉeĥa lingvo|ĉeĥa]], kie ĉiam la unua silabo estas akcentata.
 
Aliaj lingvoj kiel dialektoj de la [[eŭska lingvo|eŭska]] havas frazan akcenton.
La akcento dependas ne de la vorto sed de la silabosituo en la tuta frazo.
 
Aldonindas lingvoj, en kiuj la akcento vagas kaj apenaŭ ludas rolon.
Tiaj lingvoj estas ekzemple la [[kartvela lingvo|kartvela]] aŭ la [[japana lingvo|japana]].
 
[[Ortografio]]j varias, pri kiel noti akcenton, kiam ĝi povas [[signifa paro|distingi sameskribitajn vortojn]]:
* En kelkaj lingvoj, kiel la angla, leganto devas distingi ambaŭ per la apudteksto (''record'' povas esti ''rEcord'', "sondisko", aŭ ''recOrd'', "registri").
* Aliaj notas la akcenton en iuj kazoj sed ne en aliaj. La itala, notas ĝin kiam lastsilaba per '''`''' (''città''), sed neniel en la aliaj kazoj.
* En la hispana, la portugala aŭ la kataluna, kono de ortografiaj reguloj ebligas malambiguan determinon de akcentopozicio. Ekzemple, hispane, ''régulo'', "reĝeto"; ''regulo'', "mi regulas"; ''reguló'', "li regulis", malsamas per supersignoj montrantaj akcenton sur unua, dua (ĉi-kaze sensupersigno) kaj tria silaboj respektive.
 
[[Kategorio:Fonetiko]]