Kalmuka lingvo: Malsamoj inter versioj

La '''kalmuka lingvo''' (''Хальмг келн'' ankaŭ konata kiel ''Kalmuck, Qalmaq, Khal:mag'' kaj Okcident-mongola) estas la indiĝena lingvo de la kalmukoj de la [[Kalmukio|Respubliko de Kalmukio]], ano de la [[Rusa Federacio]]. Ĝi estas la plej elstara dialekto de la [[oirata lingvo]], kiu apartenas al la okcidenta brranĉobranĉo de la [[mongola lingva familio]]. La Oiratoj estas dissemitaj ĝenerale en Eŭrazio, kun grandaj grupoj situantaj en okcidenta [[Mongolio]], la nordokcidenta regiono (plejparte [[Ŝinĝjango]]) de la [[Ĉina Popola Respubliko]] kaj la nordokcidenta marbordo de la [[Kaspia Maro]] en Lala Rusa Federacio, kie ili iĝis konataj kiel [[Kalmukoj]].

De 1648 ĝis 1924, la skriba formo de la kalmuka lingvo estis komunikita en ''[[Todo Bichig]]'' ("klara skribo"), vertikale-skribita alfabeto kreita fare de [[Zaya Pandita]], oirata buddhista monaĥo. Ĝi estis prilaborita laŭ la mongola skribsistemo. En 1924, ĝi estis anstataŭigita per Cirilacirila. Sed baldaŭ, en 1930, Cirilacirila estis anstataŭigita per la [[latina alfabeto]]. Tiu reformo estis la sekvo de la progreso de la [[Latinigo]] por la alfabetoj de la Turklingv-parolantoj en Sovet-Unio[[Sovetunio]]. La nova kalmuka alfabeto estis sekve bazita sur la latinigitaj turkaj alfabetoj. Ĝi ne daŭris longe, aliflanke, kaj finfine Cirila[[cirila alfabeto]] estis reenkondukita en 1937.

Kalmuka lingvo nun estas nur parolata kiel gepatra lingvo de malgranda malplimulto de la Kalmukakalmuka populacio. Ĝia forpaso kiel vivanta lingvo komenciĝis post kiam la Kalmukoj estis amase deportitaj de sia patrujo en decembro [[1943]] kiel puno estinte akuzitaj je kunlaborado kun la Naziaj politikistoj. Signifaj faktoroj kontribuantaj al ĝia forpaso inkludas: (1)
* la mortojn de granda procento de la Kalmuka populacio depro malsano kaj subnutrado, kaj dum ilia vojaĝado kaj sur ilia alveno al malproksimaj ekzilejoj en Mezazio, sude de centra Siberio kaj la Sovetia Fora Oriento; (2)
* la vastavastan dismetodismeton de la Kalmuka populacio; (3)
* la tempodaŭrotempodaŭron de ekzilo, kiu finiĝis en [[1957]]; (4)
* la stigmatostigmaton asociitaasociitan estante malĝustabaze akuzitaj je ŝtatperfido, kaj (5)
* asimiladoasimiladon en la pli granda, pli superreganta kulturo. Kune, tiuj faktoroj interrompis la intergeneracian lingvotranssendon.

Al Kalmukoj estis permesite reveni al ilia patrujo en 1957 post 14 jaroj en ekzilo. En konsento kun ilia reveno, la sovetregistaro reinstalis la Kalmukan Sendependan Oblaston kaj poste reestablis la Aŭtonoman Respublikon de Kalmukio. La [[rusa lingvo]], aliflanke, fariĝis la oficiala lingvo de la respubliko, kaj Sovetiigosovetiigo estis trudita al la Kalmukoj, kondukante al drastaj tranĉoj en Kalmuka lingveduko. La cirila alfabeto iĝis firme establita inter la Kalmukoj (kaj ankaŭ ĉe aliaj popoloj, ankaŭ). Ekzemple, libroj, periodaĵoj, gazetoj, ktp., estis publikigitaj uzantaj ĝin. De la malfruaj [[1970-aj jaroj]], la rusa lingvo iĝis la unua instruadlingvo en ĉiuj lernejoj en la respubliko.

La plimulto de kalmukakalmukaj lingvoparolantoj vivas en la [[Respubliko de Kalmukio]], kie ĝi estas oficiala lingvo. Grupeto de kalmukakalmukaj lingvoparolantoj vivas ankaŭ vivas en [[Francio]] kaj [[Usono]], sed la uzo de kalmuka lingvo estas en kruta malkresko. En tiuj tri lokoj, la fakta nombro da parolantoj estas nekonataj. kalmukaKalmuka lingvo estas rigardita kiel endanĝerigita lingvo.

La kalmuka lingvo estas historie la plej elstara dialekto de la oirata lingva familio. Ĝi estas preskaŭ identa al la Oirat-dialektoj trovitaj en Mongolio kaj la Ĉina Popola Respubliko, kaj fonologie kaj morfologie. La diferencoj en dialektoj, aliflanke, koncernas la vortprovizon, tial ke la kalmuka lingvo estis influita kaj adoptis vortojn de la rusa lingvo kaj diversaj tjurkaj lingvoj.

La literatura tradicio de Oiratoj fontas el la 11-a jarcento kiam la Uigura skribsistemo estis ekuzata. La oficiala kalmuka alfabeto nomita ''Todo Bichig'' ("klara skribo") estis kreita en la [[17-a jarcento]] fare de kalmuklingva Buddhista monaĥo nomita Zaya Pandit. En 1924 tiu skribsistemo estis anstataŭigita per Cirilacirila skribsistemo, kiu estis prirezignita en 1930 favore de latina skribsistemo. La latina skribsistemo estis siavice anstataŭigita per alia Cirilacirila skribsistemo en 1938. Tiuj skribreformoj efike interrompis la Oiratan literaturan tradicion.