Sankt-Gotardo (montpasejo): Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
TXiKiBoT (diskuto | kontribuoj)
e roboto aldono de: da:Skt. Gotthard-passet
Xqbot (diskuto | kontribuoj)
e roboto modifo de: la:Mons Sancti Gothardi; cosmetic changes
Linio 13:
'''Sankt-Gotardo''' (germane: '''Sankt-Gotthard''', kutime simple '''Gotthardpass'''; itale: '''San Gottardo''') estas unu el la plej gravaj montpasejoj de [[Svislando]]. Ĝi situas sur la akvo-dislimo inter la [[Norda Maro]] kaj [[Mediteraneo]] inter la [[Kantono Urio]] kaj la [[Kantono Tiĉino]].
 
== Historio ==
=== La Diabla Ponto ===
[[ImageDosiero:Teufelsbrücke UR.jpg|thumb|100px|left|Diabla Ponto]]
La Sankt-Gotardo kun certeco estas historie la plej signifa montpasejo de Svislando kaj en iu senco la kialo, ke Svislando povis naskiĝi kaj en ĝia hodiaŭa formo ekzistas.
Kvankam la [[Romio|romianoj]] konis la Sankt-Gotard-Pasejon sub la nomo ''Adula Mons'' ili apenaŭ utiligis ĝin, ĉar la ''Schöllenen-Abismo'' de la rivero [[Reuss]] formis preskaŭ ne trapasebla obstaklon. Nur kiam en [[mezepoko]] en la jaro [[1230]] estis konstruita la tiel nomita ''Diabla Ponto'' (germane ''Teufelsbrücke'') la pasejo akiris strategian kaj ekonomian signifon.
 
=== Imperia libereco por Urio ===
La rapida transirvojo tra la Sankta Gotardo estis tre utila por la germana imperiestro [[Frederiko la 2-a]] de la [[Ŝtaŭfoj]]. La ebleco sendi kurierojn kaj soldatojn rapide tra la [[Alpoj]] por li kaj lia filo [[Henriko la 7-a]], kiu regis kiel reĝo en [[Germanio]], estis tiom grava, ke li koncedis la [[Urio]] en la jaro [[1231]] kontraŭ solviĝsumo kaj pando la statuson de imperia liberco, kio signifis, ke Urio devis obei nur ankoraŭ rekte al la [[imperiestro]]. Iom poste ankaŭ la kantonoj [[Kantono Ŝvico|Ŝvico]] kaj [[Untervaldo]] ricevis la statuson de imperia libereco.
 
=== Habsburga monfonto ===
Jam 50 jarojn post la konstruado de la Diabla Ponto la transirfrekvenoj tra la Gotardpasejo estis tiom grandaj, ke la doganenspezoj en [[Lucerno]] fariĝis unu el la ĉefaj enspezfontoj de la [[Habsburgoj]], kiuj nun komencis iom post iom plibonigi la vojon. Kvereloj inter la Habsburgoj kaj Urio, Ŝvico kaj Untervaldo en la jaro [[1291]] kondukis al la kreo de la [[Svisa Ĵurkomunumo]], kiu fakte unue estis ĉefe militalianco por defendi la ekonomiajn interesojn de siaj membroj kontraŭ la Habsburgoj.
 
=== La konstruo de la vojo kaj la epoko de la poŝkaleŝoj ===
[[ImageDosiero:Koller_Gotthardpost_1873.jpg|thumb|100px|left|Gotardpoŝtkaleŝo]]
En la 18-a jarcento la malnova mezepoka piedvojo estis iom post iom anstataŭigita per veturebla vojo, tiel ke fine de la 18-a jarcento povis esti malfermita [[kaleŝo|poŝtkaleŝlinio]] tra la Gotardo. Tamen la vojo tra la Gotardo ankoraŭ estis malfacila. En la jaro [[1818]] la registaro de [[Urio]] rekonis ankaŭ pro konkurenco de aliaj montpasejoj, ke la konstruo de bona vojo tra la Sankt-Gotardo estis grava. En junio 1820 oni komencis per la konstrulaboroj, kiuj finiĝis en la jaro 1826. Ŝtonfalo detruis parton de la vojo en la jaro 1826 kaj la rekonstrulaboroj daŭris ĝis [[1830]]. Nun sekvis nun la epoko de la poŝtkaleŝoj. En la jaro [[1902]] veturis la unuan fojon [[aŭtomobilo]] tra la Gotardo. La trafikvojo trans la Gotardo estis por Eŭropo strategie kaj ekonomie tiom signifa, ke la eŭropaj grandpotencoj garantiis la neŭtralecon de Svislando, kiam ĝi sia-flanke pretis sekurigi la Gotardvojon por ĉiuj partioj. Dum la dua mondmilito la svisoj minacis al Hitlero detrui kaj Gotardvojon kaj Gotardtunelon, se Germanio invadus Svislandon.
 
=== Fervojtunelo ===
En la jaro [[1882]] estis malfermita la [[Gotard-tunelo|Gotardfervojtunelo]], kiu signifis la finon de la poŝtkaleŝepoko por la Sankt-Gotardo. Post la dua mondmilito la Gotardpasejo tamen akiris novan signifon pro la kreskanta aŭtomobiltrafiko. La malnova vojo baldaŭ montriĝis ne plu taŭga por la nun aperanta aŭtomobilturismo de la postmilita [[Eŭropo]].
 
=== La nova vojo ===
En la jaro [[1953]] la [[Kantono Urio]] komencis la plenkonstruon de la Gotardvojo. Oni konstruis novan diablan ponton. En somero [[1967]] oni povis malfermi la unuan parton de la tiel nomita Tremolavojo, la kompleta Tremolavojo estis tamen pasebla nur ek de 1977. Kun la malfermo de la [[Gotard-vojtunelo]] tamen nur malmultajn jarojn post la finkonstruo la Sankt-Gotard-Pasejvojo perdis sian signifon por la trafiko. Hodiaŭ la vojo havas nur ankoraŭ turisman signifon kaj servas en kazo de akcidentoj en la vojtunelo kiel rezervovojo.
 
Linio 38:
La pasejo kaj la suba tunelo estas temo de la poemo "La tunelo de S-ta Gotardo" de [[Reto Rossetti]], kiu komparas la facilec-diferencon inter pasejo kaj tunelo al tiu inter aliaj lingvoj kaj Esperanto.
 
== Eksteraj Ligiloj ==
{{projekto|commons=Category:St. Gotthard Pass|markilo=Sankt-Gotardo-Pasejo}}
{{el}} [http://www.1st-hotel-schweiz.de/schweiz-reisen/schweizer-alpenpaesse/sankt-gotthard-pass.html Turisma paĝo pri la Sankt-Gotard-Pasejo en la germana lingvo]
Linio 44:
 
{{Montpasejoj de Svislando}}
 
 
[[Kategorio:Montpasejoj de Svislando]]
Linio 62 ⟶ 61:
[[it:Passo del San Gottardo]]
[[ja:ゴッタルド峠]]
[[la:SanctusMons GothardusSancti (transitus)Gothardi]]
[[nl:Gotthardpas]]
[[no:St. Gotthard-passet]]