|
La '''akanaj lingvoj''' estas lingvogrupo parolata en [[Ganao]], [[Surinamo]] kaj orienta [[Ebur-Bordo]] de 19 milionoj da parolantoj. Ĝia [[ISO 639|ISO-kodo]] estas ''<code>ak</code>''. Ekzistas [[:tw:|Vikipedio]] en la tvia dialekto de akana lingvo.
== Akanaj dialektoj ==
Ĉiuj dialektoj de akanaj lingvoj estas reciproke kompreneblaj . Ĉeflingvoj inkluzivas:
* [[Akana lingvo|Akana]] aŭ [[Tvia lingvo|Tvia]] - La plej granda grupo, parolita ĉefe en Ganao. Inkludas la Akuapemann, Asanta (Aŝantian) Bonon, kaj Akjeman dialektojn
* [[Fantea lingvo|Fantea]] (Fanteoj, Mfantsoj) - Parolita en orienta marborda Ganao.
* [[Bronga lingvo|Bronga]] - Parolita en okcidente centra Ganao kaj laŭ la limo de Ebur-Bordo
* [[Baŭla lingvo|Baŭla]] - Plejparte parolita en centra Ebur-Bordo, rilata al [[Nzema lingvo|nzema]].
* [[Nzema lingvo|Nzema]] - Parolita plejparte en okcidente centra Ganao kaj orienta Ebur-Bordo
* [[Anjia lingvo|Anjia]] - Parolita en orienta Ebur-Bordo
{| class="wikitable"
|-
! [[ISO 639-1]] !! [[ISO 639-2]] !! [[ISO 639-3]] !! Lingvo !! Angle !! France
|-
! ak !! aka !! {{ISO639-3 ligilo|aka}} !! Akanaj lingvoj !! [[:en:Akan languages|Akan languages]] !! [[:fr:Langues akan|Langues akan]]
|-
| tw || twi || {{ISO639-3 ligilo|twi}} || [[Tvia lingvo|Tvia]] || [[:en:Twi dialect|Twi dialect]] || [[:fr:Twi|Twi]]
|-
| || fat || {{ISO639-3 ligilo|fat}} || [[Fantea lingvo|Fantea]] || [[:en:Fante language|Fante language]] || [[:fr:Fanti|Fanti]]
|-
| || || {{ISO639-3 ligilo|abr}} || [[Abrona lingvo|Abron]] || [[:en:Abron language|Abron language]] || [[:fr:Abron_(langue)|Abron]]
|-
| || || {{ISO639-3 ligilo|bci}} || [[Baŭla lingvo|Baŭla]] || [[:en:Baoulé language|Baoulé language]] || [[:fr:Baoulé_(langue)|Baoulé]]
|-
| || || {{ISO639-3 ligilo|nzi}} || [[Nzema lingvo|Nzema]] || [[:en:Nzema language|Nzema language]] || [[:fr:Nzema|Nzema]]
|-
| || || {{ISO639-3 ligilo|any}} || [[Anjia lingvo|Anjia]] || [[:en:Anyin language|Anyin language]] || [[:fr:Agni_(langue)|Agni]]
|}
La ''Bureau of Ghana Languages'' (Agentejo de Ganao-Lingvoj) kompilis unuigitan ortografion de 20 000 vortoj.
[[Dosiero:Gye nyame adinkra.png|thumb|"''Gye nyame''", [[adinkraj simboloj|Adinkra simbolo]] signifante "krom se Dio permesas ke tio okazu"]]
La [[adinkraj simboloj]]{{#ifexist:adinkraj simboloj||<ref>{{WT|adinkraj_simboloj|Adinkra_symbols|
ligo=http://gramtrans.com/gt/url/result-style.php?pair=eng2epo&url=http%3A%2F%2Fen.wikipedia.org%2Fwiki%2FAdinkra}}</ref>}} estas malnovaj ideogramoj.
La lingvo venis al [[Karibio]] kaj [[Sudameriko]], precipe en [[Surinamo]] parolita de la [[Ndjukoj]]{{#ifexist:Ndjukoj||<ref>Ndjukoj ''(Ndyuka)'' estas fuĝintaj sklavoj de Surinamo</ref>}} kaj en [[Jamajko]] de la Jamajkaj [[fuĝintaj sklavoj]]{{#ifexist:fuĝintaj sklavoj||<ref>{{WT|Fuĝintaj_sklavoj|Maroons|ligo=http://gramtrans.com/gt/url/result-style.php?pair=eng2epo&url=http%3A%2F%2Fen.wikipedia.org%2Fwiki%2FMaroons}}</ref>}} konataj kiel Kromantoj, kun la sklavoj. La posteuloj de eskapintaj sklavoj en la interno de Surinamo kaj la fuĝintaj sklavoj en Jamajko daŭre utiligas formon de tiu lingvo, inkluzive de Akan nomi kongreson, en kiuj infanoj estas nomitaj post la semajnotago en kiu ili estas naskitaj, ekz. Akwasi (por knabo) aŭ Akosuan (knabino) naskita dimanĉe. En Jamajko kaj Surinamo la araneorakontoj pri [[Anansi]]{{#ifexist:Anansi||<ref>{{WT|Anansi|Anansi|ligo=http://gramtrans.com/gt/url/result-style.php?pair=eng2epo&url=http%3A%2F%2Fen.wikipedia.org%2Fwiki%2FAnansi}}</ref>}} estas konataj.
Laŭ laboro farita de [[P K Agbedor]] el CASAS, Fanta ''(Mfantse)'' kaj Akana lingvoj (kune konataj kiel Akanaj) apartenas al Areto 1 el la paroladoformoj de Ganao. Aretoj estas difinitaj laŭ la nivelo de reciproka kompreneblo. La Abronoj (Bono) kaj Wasa dialektoj estas konsideritaj parto de tiu areto.
Areto 1 inkluzivas:
* Akan (Niĝerio-Kongo - atlantika-Kongo - Volta Kongo - Kŭa - Nyo - Potou-Tano - Tano - Centra)
* Abronoj (Niĝerio-Kongo - atlantika-Kongo - Volta Kongo - Kŭa - Nyo - Potou-Tano - Tano - Centra - Akan)
* Wasa (Niĝerio-Kongo - atlantika-Kongo - Volta Kongo - Kŭa - Nyo - Potou-Tano - Tano - Centra - Akan).
Areto 1 povas pli bone esti nomita r-Akana (precipe Akuapem, Akyem, Fanteoj, Wasa, Bono, Asen, Akwamu, Akana lingvo, Kwahu parolita plejparte en Ganao kaj partoj de Togo) kiu ne eksplicite havas la literon "l" en ilia origina bonorda uzo. Aliflanke l-Akana, plusendas al la Akana areto konsistante el Nzema, Baŭla, kaj el aliaj dialektoj parolitaj plejparte en la Ebura Bordo, kies uzo de la litero "r" en bonorda uzokutimo estas tre malofta.
== Notoj ==
| 