Paseroformaj birdoj: Malsamoj inter versioj

| specioj de subdivizio = Subordoj

| subdivizio2 =

}}

La '''Paserino''' (krom la ino de pasero) kiel teknika termino (simila al tiu de aliaj lingvoj) estas [[birdo]] de la [[ordo (biologio)|ordo]] de '''Paseroformaj''', kiu inkludas pli ol la duono de ĉiuj birdospecioj. Foje konataj kiel '''ripozbirdoj''' aŭ, eĉ, malpli taŭge, kiel '''kantobirdoj''', la paserinoj formas unu el la plej diversaj teraj ordoj de [[vertebrulo]]j: kun ĉirkaŭ 5,093 [[specio]]j<ref>[http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v063n01/p0064-p0069.pdf Ernst Mayr, "The Number of Species of Birds", ''The Auk,'' Volumo 63, Numero 1 (Januaro, 1946), p.67]</ref>, ĝi estas preskaŭ duoble tiom diversa kiom la plej granda ordo de [[mamulo]]j, la [[Ronĝulo]]j.

La nomoj "paserino" kaj "Paseroformaj" devenas el ''Passer domesticus'', la [[scienca nomo]] de la [[tipa specio]] – la [[Pasero]] – kaj el la [[latina]] termino ''passer'' por la [[Paseroj]] kaj similaj etaj birdoj.

 

La evolua historio kaj rilatoj inter la paserinaj familioj restis sufiĉe misteraj ĝis ĉirkaŭ la fino de la [[20-a jarcento]]. Multaj paserinaj familioj estis grupitaj kune surbaze de morfologiaj similaĵoj kiuj, kiel oni supoxas lastatempe, estas la rezulto de [[konverĝa evoluo]], kaj ne de proksima genetika rilato. Ekzemple, la [[trogloditedoj]] de norda hemisfero, tiuj de [[Aŭstralio]], kaj tiuj de [[Novzelando]] aspektas tre similaj kaj kondutas ankaŭ simile, kaj tamen apartenas al separataj tri stupojn branĉoj de la familiarbo de la paserinoj; ili estas tiom nerilataj kiom eblas ene de la Paseroformaj.

 

Iom poste, granda radiado de formoj okazis for de la [[Aŭstralia kontinento]]: la [[Passeri]] aŭ kantobirdoj. Plej granda branĉo de la Passeri, "[[Passerida]]", aperis ĉu kiel frata grupo de la bazaj stirpoj kaj korvedoj ("[[Corvida]]"), aŭ pli verŝajne kiel subgrupo de tiu, kaj profunde etendiĝis al [[Eŭrazio]] kaj [[Afriko]], kie estis pli posta eksploda radiado de novaj stirpoj. Tio verŝajne okazigis la ekziston de tri plej grandaj stirpoj de paserinoj enhavantaj ĉirkaŭ 4,000 speciojn, kiuj aldone al la klado de korvedoj kaj al multnombraj malgrandaj stirpoj formas la nuntempan diversecon de kantobirdoj. Estis ekstensiva [[biogeografio]] miksado, kun nordaj formoj reveninte suden, sudaj formoj translokiĝinte norden ktp.

 

[[Osteologio]] de ripozbirdoj, ĉefe de ostoj de membroj, estas tre diagnoza.<ref>Vidu ekzemple. Boles (1997), Manegold ''et al.'' (2004), Mayr & Manegold (2006)</ref> Tamen, la informo pri fruaj fosilioj estas malgranda, ĉar la unuaj Paseroformaj estis ŝajne de la eta grando de nuntempo kaj ties delikataj ostoj ne konserviĝis bone. Estas specimenoj F20688 kaj F24685 de la Kvinslanda Muzeo el [[Murgon]], [[Kvinslando]] klare rekoneblaj kiel paseroformaj; ili reprezentas du speciojn de ĉirkaŭ 10 kaj 20 cm longaj kaj de ĉirkaŭ 55 mdj, ĉe [[Frua Eoceno]].<ref>Boles (1997)</ref> Tre simila grupo, la [[Zigodaktiledoj]] (nomitaj tiele pro sia [[daktilio|zigodaktila]] alproksimiĝo al ripozbirdoj) sendepende disvolviĝis je la sama tempo – kaj eble el tre rilataj prauloj –en teritorioj borde de [[Norda Atlantiko]], kiu tiam estis nur du trionoj de la nuna amplekso.

 

El [[Bathans]] ĉe la rivero [[Manuherikia]] en [[Otago]], [[Novzelando]], [[MNZ]] S42815 [[tarsometatarsus]] de birdo similgranda al [[Tuio]] kaj kelkaj ostoj de almenaŭ unu specio de birdo similgranda al [[Tiekeo]] estis ĵus priskribita. Tiuj datiĝas el Frua al [[Meza Mioceno]] (19-16 [[milionoj da jaroj]]).<ref>Worthy ''et al.'' (2007)</ref>

 

Moderna kono pri la interrilatoj inter vivantaj paserinoj (vidu la [[#Taksonomia listo de familioj de Paseroformaj|listo de familioj]] sube) sugestas, ke la lasta komuna praulo de ĉiuj vivantaj Paseroformaj estis eta arbarbirdo, probable kun fortika vosto<ref>La lasta komuna praulo de ĉiuj kantobirdoj havis tre verŝajne tre longan voston. Vidu del Hoyo ''et al.'' (2003, 2004).</ref> kaj ĝeneralan grizecan koloron, sed eble kun markita [[seksa dimorfismo]]. La lasta trajto ŝajne perdiĝis kaj reevoluis multfoje ĉe kantobirda evoluado sole, se konsideri ties distribuon inter la nunaj stirpoj: la komuna praulo de la Passerida ekzemple estis preskaŭ certe ne markite dimorfa se konsideri ke tiu trajto estas tre rara inter la stirpoj en baza evoluo de tiuj, sed tre komuna inter la plej junaj kladoj de paseredoj, la [[Passeroidea]]; aliflanke inter la plej bazaj Passeri estas konsiderinda nombro de stirpoj forte dimorfaj kiel la tre antikvaj [[Menuredoj]] kiel ĉe multaj inter la [[Meliphagoidea]] kaj [[Corvoidea]]. Seksa dimorfismo estas ankaŭ nekomuna en la [[Akantisitedoj]] kaj elstara ĉe kelkaj suboscinoj kiel la [[Pipredoj]] kaj la [[Kotingedoj]].

 

'''Fruaj eŭropaj paserinoj'''<br />

En Eŭropo, ripozbirdoj ne estas tro nekomunaj en la fosiliaj trovaĵoj de la [[Oligoceno]] antaŭen, sed plej parto estas tro fragmentecaj por pli certa klasigo:

 

''Wieslochia'' estis eble ne membro de iu nuna subordo. La fakto ke ne nur la Passeri etendiĝis multe pli trans la regiono de origino pruviĝas de nedeterminita [[Eŭrilaimedoj]] el Frua [[Mioceno]] (apenaŭ 20 mdj) de [[Wintershof]], [[Germanio]], kaj la subsocino nedeterminita de Malfrua Oligoceno el Francio listita supre. La moderna diverseco de la genroj de Passerida estas konata ĉefe el la Malfrua Mioceno antaŭen kaj eĉ en la [[Plioceno]] (ĉirkaŭ 10–2 mdj).

En [[Ameriko]], la informo pri fosilioj estas eĉ pli malmulta antaŭ la Pleistoceno, el kiuj kelkaj ankoraŭ vivantaj familioj de suboscinoj estas dokumentitaj. Krom la nedeterminebla MACN-SC-1411 (Frua/Meza Mioceno de Santa Cruz Provinco, [[Argentino]]),<ref>Dekstra [[humero]], eble suboscina: Noriega & Chiappe (1991, 1993)</ref> formortintaj stirpon de ripozbirdoj oni priskribis el la Malfrua Mioceno de Kalifornio, Usono: la [[Palaeoscinedoj]] kun la ununura genro ''Paleoscinis''. ''"Palaeostruthus" eurius'' (Plioceno de Florido)<!-- Condor84:240 --> probable apartenas al nuna familio, plej verŝajne kiel [[paseroidea]].

 

 

Tiun aranĝon oni konsideris ege simpligita de multe pli ĵusa reserĉado. Ekde la mezaj 2000-aj jaroj, laŭlitere dekduoj de studoj estis publikitaj kiuj klopodas sukcese solvi la [[filogenio]]n de la [[radiado (biologio)|radiadon]] de la paseroformaj. Ekzemple, la ''Corvida'' en la tradicia senso estis tre hazarda kunigo de fruaj aŭ malgrandaj stirpoj de paseroformaj birdoj de la malnova Mondo, ĝenerale el la regiono de [[Aŭstralio]], [[Novzelando]] kaj [[Wallacea]]. La Passeri aliflanke povas iĝi monofiletika per movo de kelkaj ĉirkaŭaj familioj, sed la "puraj" tri-superfamilia-arangzo iĝis pli kompleksa kaj necerta ĉu futuraj aŭtoroj subtenos ĝin.

Tiu procezo daŭras kaj la aranĝo povas ankoraŭ ŝanĝiĝi. Tamen, estus precedenco ĉe nereferencitaj konfliktaj traktadoj en artikoloj pri familioj, genroj kaj specioj.

 

Tiu listo estas en taksonomia ordo, lokigante rilatajn speciojn aŭ grupojn apude unu de alia. La subdividoj de Passerida ankoraŭ bezonas aktualigon de la libro ''Handbook of the Birds of the World'',<ref>del Hoyo ''et al.'' (2003-)</ref> bazita sur plej modernaj kaj komprenigaj studoj.<ref>Lovette & Bermingham (2000), Cibois ''et al.'' (2001), Barker ''et al.'' (2002, 2004), Ericson & Johansson (2003), Beresford ''et al.'' (2005), Alström ''et al.'' (2006), Jønsson & Fjeldså (2006)</ref> Oni faru aktualigon se necese.

 

La familioj estas lokitaj laŭ nekutima sekvenco. Ĉar multaj relokigoj okazis ekde ĉirkaŭ 2005 kaj ankoraŭ ne okazis definitiva aranĝo. La nuna sekvenco estas klopodo konservi multe de la tradicia sekvenco dum oni donas prioritaton al taŭgaj rilatoj inter la diversaj familioj.

 

* [[Akantisitedoj]]: Novzelandaj "trogloditoj"

 

 

''Suboscines''

* '''Infraordo Eurylaimides''' – Malnovmondaj ''suboscines'' (aŭ Larĝbekaj ''suboscines''). Probable separata subordo.

*** [[Pitedoj]]: pitoj

 

* '''Infraordo ''Tyrannides''''' - Novmondaj ''suboscines''

** Superfamilio N.N. – "bronchophones"

*** [[Konopofagedoj]]:

*** N.N.: [[Rinokriptedoj]] (netipaj ''tapaculo'' kaj aliaj)

 

Kantobirdoj aŭ ''oscines''

** [[Menuredoj]]: lirbirdoj

** [[Atrikornitedoj]]: atrikornoj

 

 

 

** [[Maluredoj]]: fetrogloditoj, emutrogloditoj kaj herbotrogloditoj

*** ''[[Acanthorhynchus]]'': . Kutime inkluditaj en Melifagedoj; povus esti konsiderataj kiel [[monotipa]] familio se ankaŭ Pardalotedoj estas konsiderataj validaj.

 

** [[Melanokaritedoj]]: berplukuloj kaj longbekuloj. Provizore lokitaj ĉi tie.

** [[Kaleedoj]]: Novzelandaj bridobirdoj. Provizore lokitaj ĉi tie.

*** ''[[Melampitta]]'': melampitoj. Du tre strangaj birdoj de neklara sistematiko; la monofilio de la genro estis longe disputita. Eble baza posteulo de la Monarkedoj, eble propra familio.

 

 

* '''Passeri (ĉefe "[[Corvida]]") ''incertae sedis'' (necerte)'''

** Eble superfamilio "Ptilonorhynchoidea" – serikuloj kaj aŭstraliaj arbogrimpuloj

*** [[Klimakteredoj]]: aŭstraliaj arbogrimpuloj

** [[Kloropseedoj]]: kloropseoj. Reguloidea? Bazaj al Passeroidea?

 

** [[Alaŭdedoj]]: alaŭdoj

** [[Hirundedoj]]: hirundoj kaj murhirundoj

*** ''[[Donacobius]]'': [[Nigrakapa donakobio]]. [[Monotipa]] familio? Provizore lokitaj ĉi tie. Eble pli proksima al Megaluredoj. Iam en Trogloditedoj kaj Mimedoj.

*** ''[[Nicator]]'': Rilato nesolvita, monotipa familio? Provizore lokitaj ĉi tie. Iam en Piknonotedoj.

 

* Superfamilio [[Muscicapoidea]] – ĉefe insektovoroj, preskaŭ tutmonda distribuo centrita en Malnovmondaj tropikoj. Unu familio estas [[endemio|endemia]] de Ameriko. Preskaŭ malesta (escepte enmetoj) el la aŭstralia mondoregiono. Kutime sufiĉe fortika konsiderinte sian grandon, estas tre malhelaj kaj senkoloraj, kvankam [[Sturnedoj]] estas komune irizaj aŭ koloraj. Seksa dimorfismo ofte malesta, foje tre markita.

 

* Superfamilio [[Certhioidea]] - trogloditoj kaj aliaj. Foje inkluditaj en Muscicapoidea.

** [[Sitedoj]]: sitoj

** [[Tikodromedoj]]: Tikodromo: Tradicie lokitaj kiel subfamilio de la sitoj kaj pli rare de la certioj, sen certiga studo ĝis nun. Plej bone konsiderata monotipa familio, almenaŭ por tuje.

 

* Superfamilio [[Passeroidea]] – ĉefe herbomanĝantoj, inkludante multajn semomanĝantojn, kun preskaŭ tutmonda distribuo centrita en la [[Palearkto]] kaj Ameriko. Tre alta proporcio de koloraj kaj tre alte posedantoj de seksa dimorfismo.

** [[Paseredoj]]: veraj paseroj

** [[Proneledoj]]: proneloj

* Passerida ''incertae sedis'' (necerte) - Sufiĉe bazaj Passerida, plej ol kiuj ŝajne konsistigas kelkajn etajn sed distingajn stirpojn kiuj povus esti konsiderataj superfamilioj. Plej partoj loĝas en Azio, Afriko kaj [[Nordameriko]].

** ''[[Panurus]]'': Barboparuo. Rilato enigma. Iam en "[[Paradoksornitedoj]]", povus esti inkludita en Sylvioidea kiel monotipa familio Panuredoj aŭ eĉ konsistigi la plej etan superfamilion de paserinoj.

*** [[Paruedoj]]: paruoj kaj beolofoj (unuigi kun [[parida familio]])

*** [[Remizedoj]]: remizoj. Foje inkluditaj en Paruedoj.

* Boles, Walter E. (1997): Fossil Songbirds (Passeriformes) from the Early Eocene of Australia. ''Emu'' '''97'''(1): 43-50. <small>{{doi|10.1071/MU97004}}</small>

* Cibois, Alice; Slikas, Beth; Schulenberg, Thomas S. & Pasquet, Eric (2001): An endemic radiation of Malagasy songbirds is revealed by mitochondrial DNA sequence data. ''Evolution'' '''55'''(6): 1198-1206. <small>[[Digital Object Identifier|DOI]]:10.1554/0014-3820(2001)055[1198:AEROMS]2.0.CO;2</small> [http://www.molecularevolution.org/resources/references/files/cibois_et_al_2001.pdf PDF plena teksto]

* Ericson, Per G.P. & Johansson, Ulf S. (2003): Phylogeny of Passerida (Aves: Passeriformes) based on nuclear and mitochondrial sequence data. ''Molecular Phylogenetics and Evolution'' '''29'''(1): 126–138 <small>{{doi|10.1016/S1055-7903(03)00067-8}}</small> [http://www.nrm.se/download/18.4e32c81078a8d9249800021319/mail%20to:%20per.ericson@nrm.se PDF plena teksto]

* Gál, Erika; Hír, János; Kessler, Eugén & Kókay, József (1998-99): Középsõ-miocén õsmaradványok, a Mátraszõlõs, Rákóczi-kápolna alatti útbevágásból. I. A Mátraszõlõs 1. lelõhely [Middle Miocene fossils from the sections at the Rákóczi chapel at Mátraszőlős. Locality Mátraszõlõs I.]. ''Folia Historico Naturalia Musei Matraensis'' '''23''': 33-78. [Hungara kun angla resumo] [http://www.matramuzeum.hu/Personal/folia/23/03MATSZOLOS.PDF PDF plena teksto]

* Trevor H. Worthy; Tennyson, A.J.D.; Jones, C.; McNamara, J.A. & Douglas, B.J. (2007): Miocene waterfowl and other birds from central Otago, New Zealand. ''Journal of Systematic Palaeontology'' '''5'''(1): 1-39. <small>{{doi|10.1017/S1477201906001957}}</small> (HTML resumo)

 

<table width="60%"><tr valign=top><td>

* [[Akantisitedoj]] (''Acanthisittidae'')

<br clear=all>

 

<references/>

 

[[Kategorio:Paseroformaj| ]]

[[az:Sərçəkimilər]]

[[be:Вераб'інападобныя]]

[[bg:Врабчоподобни]]

[[br:Golvaneg]]