Banano: Malsamoj inter versioj

[nekontrolita versio][nekontrolita versio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Sylvain (diskuto | kontribuoj)
aldono de la loko por referencoj/notoj
Linio 13:
== Historio ==
===Frua kultivado===
Sudorientaj aziaj kultivistoj unue [[Aldomigo|aldomigis]] bananojn. Lastatempa [[arkeologio|arkeologia]] kaj [[Paleoekologio|paleoekologia]] indiko ĉe [[Kuk marĉejo]] en la [[Okcidenta Altlanda Provinco]] de [[Papuo-Nov-Gvineo]] sugestas ke banana kultivado tie okazis tiel frua kiel 5000 [[Komuna Erao|a.K.E.]] kaj eble kiel 8000 a.K.E.<ref name="apscience"/> Estas probable, ke aliaj specioj estis poste kaj sendepende aldomigitaj aliloke en sudorienta Azio. Sudorienta Azio estas la regiono de unuaranga diverseco de la banano. Areoj de duaranga diverseco estas trovata en [[Afriko]], indikante longan historion de banana kultivado en la regiono.
 
[[Dosiero:Bananas Muslim world.JPG|thumb|300px|Reala kaj verŝajna disvastigado de bananoj dum [[Islama Agrikultura Revolucio|islamaj tempoj]] (700–1500 p.K.)<ref name="Watson">Watson, p. 54</ref>|alt=Mapo deklarante ke banana kultivo okazita en antaŭislamaj tempoj en Barato kaj Sudorienta Azio, dum la 700-1500 p.K. "islama periodo" laŭ la [[Nila Rivero]] kaj en [[Mezopotamio]] kaj [[Palestino]] kaj malpli-certe en sub-Sahara Africo dum tiu sama periodo]]
Linio 30:
En la 15-a kaj 16-a jarcento, portugalaj kolonianoj fondis bananajn plantejojn en la Atlantikaj Insuloj, [[Brazilo]] kaj okcidenta Afriko.<ref name="history1">{{Cito|URL=http://www.phora-sotoby.com/history.html |Titolo=Phora Ltd. - History of Banana - Phora Ltd. - Historio de Banano |Eldonejo=Phora-sotoby.com - Phora-sotoby.com |Dato= |Alirdato=2009-04-16}}</ref> Ankoraŭ dum la [[Viktoriana Epoko]], bananoj ne estis vaste konataj en Eŭropo, kvankam ili estis haveblaj.<ref name="history1"/> [[Jules Verne]] enkondukas bananojn al siaj legantoj kun detalaj priskriboj en ''[[Ĉirkaŭ la Mondon en Okdek Tagoj]]'' (1872).
 
En la frua 20-a jarcento, bananoj formis la bazon de grandaj komercaj imperioj; pria ekzemplo estas la [[United Fruit Company|Unueca Frukta Firmao]], kiu kreis grandegajn plantejojn precipe en Centra- kaj [[Sudameriko]]. Ĉi tiuj estis kutime komerce ekspluatadataj kaj la termino "[[Banana respubliko]]" estis elpensita por landoj kiel [[Honduro]] kaj [[Gvatemalo]], reprezentante tion, ke ĉi tiuj firmaoj kaj iliaj politikaj subtenantoj kreis kaj instigis "sklavecajn diktaturojn" kies ĉefa motiviteco estis protekti la firmaojn.<ref name="GREED"/>
 
==Moderna kultivado==
Linio 36:
[[Dosiero:Combs.jpg|thumb|left|Banana [[bulbotubero]], uzita en la disvastigado de aldomigitaj bananoj]]
 
Kvankam la originalaj bananoj enhavis grandajn semojn, [[kulturvario]]j kun etaj semoj estas preferitaj por homa kruda frukto-konsumado.<ref name="Castle2009" /> Ĉi tiuj estas disvastigitaj [[Neseksa reproduktado|nesekse]] de plantetoj. Al la planto estas permesate produkti 2 ŝosojn samtempe; la pli granda por tuja fruktoproduktado kaj la pli malgranda "suĉanto" aŭ "sekvanto" por produkti frukton post 6–8 monatoj. La vivo de banana plantejo estas 25 jarojn aŭ pli longa, dum kiu tempo la individuaj plantantaj ejoj povas movi iomete de iliaj originalaj pozicioj kiel latera [[Rizomo|rizoma]] formado bezonas.
 
Kultivitaj bananoj estas nekapablaj produkti kreskopovajn semojn. Mankante semojn, disvastigado tipe enhavas forigadon kaj transplantadon de parto de la subtera tigo. Kutime tio estas farita per zorgema forigado de suĉanto (vertikala ŝoso kiu evoluigas de la bazo de la banana tigo) kun kelkaj radikoj sendifektaj. Tamen, malgrandaj bulbutuberoj, reprezentante ne ankoraŭ longiĝintajn suĉantojn, estas pli facile transplanteblaj kaj povas esti ellasitaj el la tero dum ĝis 2 semajnoj; ili bezonas minimuman prizorgon kaj povas esti ekspeditaj en grandeco.
Linio 53:
<br clear=all>
{{projektoj|commonscat=Banana}}
 
==Notoj==
<references/>
 
== Eksteraj ligiloj ==