Kiel registrite je 05:00, 7 jun. 2010 redakti Xqbot (diskuto \| kontribuoj) Robotoj 151 713 redaktoj e roboto aldono de: so:Maado ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 22:02, 27 jan. 2011 redakti malfari Tonyo (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 8 020 redaktoj Modifas aspekton kaj kopias tekston de la antaŭa artikolo ecoj de la materio Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 1: ~~[[Filozofio\|Filozofie]],~~ '''~~materio~~Materio''' estas kategorio signifanta objektan realon, kies ekzistadon ni konas per la sensoj, kaj el kio konsistas la [[universo]];, senliman aron da la objektoj kaj sistemoj ekzistantaj en la mondo. ~~Materio~~[[Filozofio\|Filozofie]], materio estas eterna kaj senlima. Ĝia neforprenebla atributo estas [[movo]]. Materion karakterizas memevoluo, transformo de unu stato al alia. Ĝeneralaj objektaj formoj de la ekzistado de materio estas [[spaco]] kaj [[tempo]]. ~~----~~ [[Scienco\|Science]], '''materio''' estas ĉiuj substancoj de la universo, kaj vivantaj kaj nevivantaj, havantaj [[maso]]n kaj okupantaj [[spaco]]n. Substanco ne devas esti nud-okule videbla por ke ĝi estu konsiderata kiel materio. Sufiĉas nur, ke ĝi plenumu la du kondiĉojn, nome kaj mas-havon kaj spac-okupon. Linio 8: Historio de [[scienco]] kaj [[filozofio]] plejparte konsistas el konkludoj de diversiaj teorioj pri materio, komencante de la teorio de "Solidaj Atomoj" ([[Demokrito]]) kaj finante de Onda Teorio de kvantuma fiziko. ==Ecoj de la materio== Ni diferencigas inter substancoj uzante la (propr)ecojn aŭ distingajn karakterizaĵojn de la [[materio]]. Ekzemple, la substanco bromo povas esti priskribita kiel malhel-ruĝa likvo, bolanta je 58,8°C, frostiĝanta je -7,3°C, kaj facile vaporiĝanta por formi brunan vaporon. La ecoj de la substancoj povas esti uzataj por diversaj praktikaj celoj, kiel: ''Identigado de nekonata substanco.'' Kriminal-laboratorioj, laborantaj por administracioj de publika sekureco, komparas la ecojn de nekonataj drogoj kun tiuj de konataj substancoj kiel maniero identigi ilin. ''Distingado inter malsamaj substancoj.'' Kemiisto povas facile ektrovi la diferencon inter reala oro kaj falsa oro (pirito). ''Karakterizado de ĵus malkovrita substanco.'' Antaŭ ol sciencistoj povas ĝuste paroli pri identigita substanco neniam antaŭe izolita, ili devas determini ĝiajn proprecojn kaj poste kompari ilin kun tiuj de ĉiuj konataj similaj substancoj. La substanco estas nova se ĝi havas unikan aron da proprecoj. ''Antaŭdirado de la utilo de substanco por specifaj aplikoj.'' Gaso konata kiel venena, kia estas karbona monoksido, mem-kompreneble ne taŭgos kiel atmosfero por spaca veturilo. Proprecoj de substancoj estas klasitaj laŭ du ĉefaj grupoj, nome: fizikaj kaj kemiaj. ''fizika eco'': La fizikaj ecoj estas karakterizaĵoj de la materio kiuj povas esti observataj aŭ mezurataj sen ŝanĝi la kemian konsiston kaj identecon de la substanco. La proprecoj de bromo donitaj en la komenco estas fizikaj -- bolpunkto, fandopunkto, koloro, ktp. La fizika aspekto de substanco povas ŝanĝiĝi dum la determinado de fizika eco, sed ĝia kemia identeco ne aliiĝas. Ekzemple, la determinado de la fandopunkto de solido ŝanĝas ĝin en likvon. La aspekto de la likvo estas tre malsama, sed la kemia konsisto kaj de la likvo kaj de la solido estas la sama. Tiel, oni konsideras fandopunkton fizika eco. ''kemia eco'': Kemiaj ecoj povas esti observataj, kondiĉe ke okazas iu ŝanĝiĝo en la kemia konsisto kaj identeco de substanco. La kemiaj ecoj priskribas la manierojn laŭ kiuj substanco povas ŝanĝiĝi, ĉu sola, ĉu per interagado kun aliaj substancoj. Ekzemple, unu el la kemiaj proprecoj de bromo estas, ke ĝi reakcias spontanee (sen ekstera influo) kun solida fosforo por formi senkoloran likvon nomatan fosfora tribromido. Du aliaj kemiaj proprecoj de bromo estas, ke ĝi kaŭzas gravajn vundojn kontaktiĝinte kun la haŭto, kaj ke ĝi kombiniĝas kun hidrogeno en ĉeesto de asbesto je 200°C. Priskribante kemiajn ecojn, oni ofte specifas tiajn kondiĉojn kiel temperaturon aŭ premon, ĉar ili povas influi la interagon inter substancoj. Ekzemple, du substancoj povas eksplode reakcii je 1000°C, sed tute ne reakcii je 100°C. Aldone, plejparto el la kemiaj ecoj de substanco ne povas esti priskribataj sen rilato al aliaj substancoj. Ne havas sencon diri nur, ke bromo kombiniĝas spontanee. La substanco kun kiu ĝi kombiniĝas devas esti specifata, ĉar povas esti multaj substancoj kun kiuj povas okazi interagoj. Termika malkombiniĝo estas tamen grava escepto al ĉi tio. En ĉi tiu procezo kelkaj substancoj, kiam varmigataj, ŝanĝiĝas (disrompiĝas aŭ malkombiniĝas) al novaj substancoj. Kiam tio ĉi okazas, oni diras simple, ke okazas termika malkombiniĝo; ne estas necese aludi interagojn kun aliaj substancoj. La neebleco por substanco ŝanĝi sian konsiston je determinitaj kondiĉoj ~~----~~ ankaŭ estas konsiderata kemia eco. Ekzemple, la provoj bruligi substancon Vidu ankaŭ: <br />▼ en aero povas aŭ ne povas rezultigi bruladon. Se ĝi ekflamos, unu el ĝiaj ~~'''[S]:''' [[Vikiarbo]] > [[Universo]] > Materio<br />~~ kemiaj ecoj estas brulemo en la aero; se ĝi ne ekflamos, la kemia eco '''[M]:''' [[Mikromondo]] ~ [[Substanco]] ~ [[Kemiaj Elementoj]] ~ [[Neorganikaj Substancoj]] ~ [[Organikaj Substancoj]] ~ [[Fiziko-Kemiaj Konceptoj]]▼ estos nebrulemo en la aero. ~~== Vidu ankaŭ jenon: ==~~ ▲==Vidu ankaŭ: ~~<br />~~== [[Universo]] [[Mikromondo]] [[Substanco]] ▲~~'''[M]:''' [[Mikromondo]] ~ [[Substanco]] ~~~ [[Kemiaj Elementoj]] ~ [[Neorganikaj Substancoj]] ~ [[Organikaj Substancoj]] ~ [[Fiziko-Kemiaj Konceptoj]] * [[Partikla fiziko]] * [[Antimaterio]] Linio 20 ⟶ 61: * [[Kemia kombinaĵo]] * [[Listo de partikloj]] * [[Ecoj de la materio]]~~<!-- ĉu kuniginda? -->~~ == Eksteraj ligiloj ==

Materio: Malsamoj inter versioj