Prahistorio: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e r2.6.4) (robota aldono de: ltg:Pyrmaviesture |
Xqbot (diskuto | kontribuoj) e robota aldono de: bo:ལོ་རྒྱུས་བྱུང་གོང་གི་དུས་མཚམས།; cosmetic changes |
||
Linio 8:
== Difino ==
Ĉar, laŭ difino, ne ekzistas skribaĵoj de la homa prahistorio, la datoj de antaŭhistoriaj materialoj estas precipe decidaj por tia entrepreno. Klaraj teknikoj por datado ne estis tre evoluitaj ĝis la [[19-a jarcento]]. La unuaj esploristoj pri homa prahistorio estas antaŭhistoriaj arkeologoj kaj fizikaj antropologoj kiuj uzis elfosadon, geologiajn kaj geografiajn enketojn, kaj alian sciencan analizon por riveli kaj interpreti la naturon kaj konduton de duon-alfabetigitaj kaj ne-alfabetigitaj homoj. La genetikistoj pri homa loĝantaro kaj historiaj lingvistoj ankaŭ disponigas valoran komprenon pri tiaj demandoj. Kultursociologoj helpas disponigi kuntekston de geedziĝo kaj komerco, kies objektoj el homa origino estas pasitaj inter homoj, tiel enkalkulante riĉan analizon de iu artikolo kiu ekestas en homa antaŭhistoria kunteksto. Tial, datumoj pri antaŭhistorio estas disponigitaj fare de larĝa gamo da naturuloj kaj socia scienco, kiel ekzemple [[
Homa prahistorio deviiĝas de historio ne nur en esprimoj de sia kronologio sed en la maniero kiel ĝi traktas la agadojn de materiaj kulturoj prefere ol nomitaj nacioj aŭ individuoj. Restriktite al materialaj procezoj, restaĵoj kaj artefaktoj prefere ol skribaj diskoj, prahistorio estas anonima. Pro tio, la referencoperiodoj uzitaj fare de prahistoriistoj kiel ekzemple [[Neandertalo]] aŭ [[Ferepoko]] estas modernaj etikedoj, la preciza difino de kiu ofte estas kondiĉigita de diskuto kaj argumento.
Linio 35:
=== Mezolitiko ===
[[
Mezolitiko," aŭ "Meza Ŝtonepoko" (el la greka "mesos" meza, kaj "litos", "ŝtono") estis periodo en la evoluo de homa teknologio inter la Paleolitikaj kaj Neolitikaj periodoj de la Ŝtonepoko.
Linio 41:
Regionoj kiuj travivis pli bonege mediajn efikojn kiam la lasta [[glaciepoko]] finiĝis havas multe pli evidentan ŝtonepokon, kiu daŭras ĝis jarmilo. En [[Norda Eŭropo]], socioj povis vivi bone danke al abundaj manĝaĵprovizadoj de la marskoj kreskitaj per pli varma klimato.
[[
Tiaj kondiĉoj produktis karakterizajn homajn kondutojn kiuj estas konservitaj en la materiala arkivo, kiel ekzemple la Maglemosian kaj Azilian kulturoj. Tiuj kondiĉoj ankaŭ prokrastis la alvenon de la [[Neolitiko]] ĝis same malfrue kiel 4000 a.K. en Norda Eŭropo.
Restaĵoj de tiu periodo estas malmultaj kaj longdistance inter ili, ofte limigitaj al rubujoj. En arbarkovritaj areoj, la unuaj signoj de senarbarigo estis trovitaj, kvankam ĝi serioze ekiĝis dum Neolitiko, kiam multe da spaco estus necesa por la [[agrikulturo]].
La Mezolitiko estas karakterizita en la plej multaj areoj per malgrandaj sintezaj iloj el siliko. Fiŝkaptadilaro, ŝtonaj adzoj kaj lignaj objektoj, ekz. kanuoj kaj arkoj, estis trovitaj en kelkaj lokoj. Tiuj teknologioj unue okazas en [[
Kvankam la kulturo de Mezolitiko kutime estas asociita al la Homo sapiens, samtempe ekzistis aliaj grupoj de homoj kiel neandertaloj, kaj oni ne certas ke ĉiuj restaĵoj de Homo sapiens apartenas al la mezolitiko.
=== Neolitiko ===
[[
Neolitiko aŭ "Nova Ŝtonepoko", estis periodo en la evoluo de homa teknologio, ĝi komenciĝis proksimume en 9500 a.K en Mezoriento. Ĝi estas konsiderata kiel lasta parto de la Ŝtonepoko. La Neolitiko sekvis la kulminan periodon Holoceno Epipaleolitiko, komencante kun la pliiĝo de terkultivado, kiu okazigis la "Neolitikan revolucion" kaj finon kiam iloj el metalo ĝeneraliĝis en la bronzepoko aŭ evoluante rekte en la [[Ferepoko]], dependante de geografia regiono. La Neolitiko ne estas specifa kronologia periodo, sed prefere serio de kondutismaj kaj kulturaj karakterizaĵoj, inkluzive de la uzo de sovaĝaj kaj hejmaj kultivaĵoj kaj la uzo de dombestoj.
Novaj rezulto-ŝovoj la komencon de la Neoolita kulturo-dorso al ĉirkaŭ 10700 to 9400 BCE en Tell Qaramel en pli norda Sirio, 25km nordo de Aleppo. [3 ] Ĝis tiuj rezultoj estas adoptitaj ene de arkeologia komunumo, la komenco de la Neoolita kulturo estas pripensita esti en la Oriento ( Jeriĥo, modern-tago-Cisjordanio) proksimume 9500 BCE. Ĝi evoluis rekte de la Epipaleolitic Natufiana kulturo en la regiono, kies popolo iniciatis la uzon de sovaĝaj muslioj, kiuj tiam evoluis en vera terkultivado. La Natufians povas tiel esti nomata "proto-neoolita" (12,500-9500 BCE aŭ 12,000-9500 BCE ). Ĉar la Natufians fariĝis dependa de sovaĝaj muslioj en ilia dieto, kaj sidema vivmaniero komencis inter ili, la klimatŝanĝoj asociitaj kun la Pli Juna Driaso supozeble devigis homojn evoluigi terkultivadon. Preter 9500-9000 BCE, terkultivado-komunumoj ekestis en la Oriento kaj atingis Malgrandan Azion, Nordafriko kaj Norda Mezopotamio.
[[
Early Neolithic-terkultivado estis limigita al mallarĝa vico da plantoj, kaj sovaĝaj kaj malsovaĝigita, kiuj inkludis spelteton, milio kaj literumis, kaj la konservado de hundoj, ŝafo kaj kaproj. De ĉirkaŭ 8000 BCE, ĝi inkludis malsovaĝigis brutaron kaj porkojn, la establadon de konstante aŭ laŭsezone loĝataj kompromisoj, kaj la uzon de ceramikaĵo.
Ne ĉio el tiu kultura elementokarakterizaĵo de la Neolitiko ekaperis ĉie en la sama sinsekvo: la plej fruaj agrikulturaj socioj en la Proksima Oriento ne uzis ceramikaĵon, kaj, en Britio, ĝi restas neklara al kiuj amplekso-plantoj estis malsovaĝigita en la plej frua Neolitiko, aŭ eĉ ĉu konstante definitivaj komunumoj ekzistis. En aliaj mondopartoj, kiel ekzemple Afriko, Sudazio kaj Sudorienta Azio, sendependaj malsovaĝigo-okazaĵoj kondukis al siaj propraj region-karakterizaj Neoolitaj kulturoj kiuj ekestis kompletely nepartianon de tiuj en Eŭropo kaj Sudokcidento Azio. Early Japanese socioj uzis ceramikaĵon antaŭ evoluigi agrikulturon.
Linio 78:
== Bronzepoko ==
[[
[[
La Bronzepoko de kulturo estas la periodo kiam la plej progresinta metalfunkciado (minimume en sistema kaj ĝeneraligita uzo) en ke kulturo uzis bronzon. Tio povus aŭ estinti bazita sur la loka elfandado de kupro kaj stano de ercoj, aŭ komercantaj por bronzo de produktado-areoj aliloke. Multaj, kvankam ne ĉio, Bronzepoko-kulturoj prosperis en antaŭhistorio.
Linio 85:
== Ferepoko ==
[[
En arkelogio, la Ferepoko estas la antaŭhistoria periodo en iu areo dum kiu akraj iloj kaj armiloj estis plejparte faritaj de fero aŭ ŝtalo. La adopto de tiu materialo koincidis kun aliaj ŝanĝoj en socio, inkluzive de malsamado agrikulturaj praktikoj, religiaj kredoj kaj artaj stiloj.
Linio 161:
* Antaŭ 5 milionoj da jaroj: apero de [[aŭstralopiteko]].
* Antaŭ 3 milionoj da jaroj: apero de [[homo habilis]] ofte rigardata kiel la unua vera homo.
* Antaŭ 400.000 jaroj: [[
* Antaŭ 80.000 jaroj: unuaj entombigoj;
* Antaŭ 30.000 jaroj: ''homo sapiens'' estas la sola homa specio, kiu pluvivas post la malapero de la [[Neandertala Homo|neandertala homo]];
Linio 174:
== Gravaj prahistoriistoj ==
[[
* La kronologio de la prahistorio establiĝis en la [[19-a jarcento]], sekve al la laboro de [[Linnaeus]] kaj [[Georges-Louis Leclerc de Buffon|Buffon]].
* En [[1820]], [[Christian Jürgensen Thomsen]] ordigis la kolektojn de sia muzeo rilate al la materialoj uzataj kaj kreis la klasigadon de la ''tri epokoj'': [[ŝtonepoko]], [[bronzepoko]] kaj [[ferepoko]].<ref>''Ledetraad til Nordisk Oldkyndighed'', 1836.</ref>
* En [[1861]] [[Édouard Lartet]] proponis kronologion fonditan je la specioj de la regantaj mamuloj.
* En [[1869]], [[Gabriel de Mortillet]] proponis novan kronologion de prahistorio, en 14 epokoj nomataj laŭ la trovejoj.
== Problema difino ==
Linio 202:
* Christiane Althoff: ''»Die Ergebnisse der vorgeschichtlichen Forschung sind das alte Testament des deutschen Volkes«. Ur- und Frühgeschichte in den Schulen des Dritten Reiches (La rezultoj de prahistoria esploro estas la malnova testamento de la germana popolo. Pra- kaj fru-historio en la lernejoj de la tria imperio)''. En: Christiane Althoff/Jochen Löher/Rüdiger Wulf (eld.): ''Auch du gehörst dem Führer. „Nationalpolitische Erziehung“ in den Schulen der NS-Diktatur. Ein Buch zur Ausstellung im Westfälischen Schulmuseum Dortmund (Ankaŭ vi apartenas al la gvidisto. Nacipolitika edukado en la lernejoj de la NS-diktatoreco. Libro pri la ekspozicio en la vestfala lernejomuzeo Dortmund)'', Dortmund 2003, ISBN 3-00-005838-9.
== Referencoj ==
{{Referencoj}}
Linio 215:
{{projektoj|commonscat=Prehistory}}
{{LigoElstara|sr}}▼
{{havenda artikolo|Prahistorio}}
[[Kategorio:Prahistorio| ]]
▲{{LigoElstara|sr}}
[[als:Ur- und Frühgeschichte]]
Linio 233:
[[bg:Праистория]]
[[bn:প্রাক-ইতিহাস]]
[[bo:ལོ་རྒྱུས་བྱུང་གོང་གི་དུས་མཚམས།]]
[[br:Ragistor]]
[[bs:Prahistorija]]
| |||