Akcento: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Xqbot (diskuto | kontribuoj) e r2.7.2) (robota modifo de: el:Τονισμός |
Talnat (diskuto | kontribuoj) reordigo: Informo pri esperanto prefere sekvu post pli ĝenerala informo |
||
Linio 1:
'''Akcento''' estas fonologia eco kiu igas kelkajn [[silabo]]jn pli elstare aŭdeblaj ol aliaj ene de [[frazo]].
== Akcento en Esperanto ==▼
En [[Esperanto]], la akcento kutime estas sur la antaŭlasta silabo de plursilabaj vortoj: ''En la MONdon VENis NOVa SENto.'' [[Unusilabaĵo]]j havas akcenton laŭ cirkonstanco, ekzemple en la frazoj ''Ho, mia kor', ne batu maltrankvile'' kaj "ho" kaj "kor'" portas akcenton, dum pli senakcentas "ne".▼
Esceptas:▼
* la tielnomataj [[enklitiko]]j (neleksikaj vortetoj): ''Ĉu vi VIDas la HUNdon kiu KURas preter la DOMo?'' Jen kaj "kiu" kaj "preter" emas perdi siajn laŭfundamentajn akcentojn en proza interparolo. Tio ankaŭ ofte validas por la verbo "esti", pro kio atesteblas senakcentaj formoj kiel "'stas": ''Mi ne 'stas ĉi tie!''▼
* emfazitaj vortoj en kelkaj cirkonstancoj: ''Ne, ne tien! Iru MALdekstren, mi diris!"▼
* plursilabaj radikoj kiuj perdis finaĵon pro [[elizio]]: ''Skribi "anst'''at''''" anstataŭ "anstataŭ" estas neoficiala Esper'''ant''''''▼
* kelkaj [[akronimo]]j en la elparolo de kelkaj, ekzemple TEJO [tejo] ''sed'' UEA [U E A] aŭ [ueA] aŭ [Uea] sed malofte [uEa].▼
* la nomo "Zamenhof" (tiel [[L. L. Zamenhof|Zamenhof]] esperantigis sian germanan nomon ''Samenhof'') kiu plejofte prononcatas ''ZAMenhof'' anstataŭ laŭfundamente kiel ''zamENhof''.▼
== Manieroj marki akcenton en Esperanto ==▼
Ekzistas diversaj manieroj montri akcenton en skriba Esperanto. Pro tio, ke en Esperantaj vortoj akcento estas fiksita, komuna tradicio ankoraŭ ne estas ellaborita, kvankam ĝi estas bezonata por la okazoj, kiam necesas montri akcenton en prononcindikoj.▼
Uzatas la sekvaj sistemoj:▼
* ne marki akcenton sur la antaŭlasta silabo kaj marki ĝin sur la lasta per apostrofo fine de la vorto: /Oĝalan'/. En tiu ĉi sistemo ne klaras, kiel marki aliajn situaciojn. Tiun sistemon rekomendas kelkaj lernolibroj de Esperanto.▼
* marki akcenton per majuskligo de la akcentita silabo: /OĝaLAN/. Tiun sistemon plej ofte uzas Esperanta Vikipedio (ankaŭ tiu ĉi artikolo).▼
* simila sistemo kun majuskligo nur de la akcentita vokalo: /OĝalAn/ aŭ pli ofte /oĝalAn/. Tiu sistemo tamen povas esti misgvida, kiam la unua silabo estas akcentita kaj kiam du vokaloj (kiel diftongo) estas akcentitaj.▼
* marki akcenton per dekstra korno super la akcentita vokalo: /Oĝalán/. Tiun sistemon uzas kelkaj E-periodaĵoj kaj E-lernolibroj (i. a. la renoma [[Vojaĝo en Esperanto-lando]] de [[Boris Kolker]]). La sistemo estas sufiĉe belaspekta por uzi ĝin en presita teksto, sed oni foje akuzas ĝin pri malneŭtraleco (la dekstra korno markas akcenton en la lingvoj [[hispana]], [[rusa]] kaj kelkaj aliaj, dum en la [[ĉeĥa]], ekz., ĝi signifas alian kvaliton de la vokalo, ne la akcenton).▼
* marki akcenton per stilo (oblikva, substrekita, grasa aŭ kolore alia) de akcentita litero aŭ silabo: /Oĝal''a''n/, /Oĝal'''a'''n/ aŭ /Oĝal<u>a</u>n/.▼
== Akcento en diversaj lingvoj ==
Linio 45 ⟶ 25:
* Aliaj notas la akcenton en iuj kazoj sed ne en aliaj. La itala, notas ĝin kiam lastsilaba per '''`''' (''città''), sed neniel en la aliaj kazoj.
* En la hispana, la portugala aŭ la kataluna, kono de ortografiaj reguloj ebligas malambiguan determinon de akcentopozicio. Ekzemple, hispane, ''régulo'', "reĝeto"; ''regulo'', "mi regulas"; ''reguló'', "li regulis", malsamas per supersignoj montrantaj akcenton sur unua, dua (ĉi-kaze sensupersigno) kaj tria silaboj respektive.
▲== Akcento en Esperanto ==
▲En [[Esperanto]], la akcento kutime estas sur la antaŭlasta silabo de plursilabaj vortoj: ''En la MONdon VENis NOVa SENto.'' [[Unusilabaĵo]]j havas akcenton laŭ cirkonstanco, ekzemple en la frazoj ''Ho, mia kor', ne batu maltrankvile'' kaj "ho" kaj "kor'" portas akcenton, dum pli senakcentas "ne".
▲Esceptas:
▲* la tielnomataj [[enklitiko]]j (neleksikaj vortetoj): ''Ĉu vi VIDas la HUNdon kiu KURas preter la DOMo?'' Jen kaj "kiu" kaj "preter" emas perdi siajn laŭfundamentajn akcentojn en proza interparolo. Tio ankaŭ ofte validas por la verbo "esti", pro kio atesteblas senakcentaj formoj kiel "'stas": ''Mi ne 'stas ĉi tie!''
▲* emfazitaj vortoj en kelkaj cirkonstancoj: ''Ne, ne tien! Iru MALdekstren, mi diris!"
▲* plursilabaj radikoj kiuj perdis finaĵon pro [[elizio]]: ''Skribi "anst'''at''''" anstataŭ "anstataŭ" estas neoficiala Esper'''ant''''''
▲* kelkaj [[akronimo]]j en la elparolo de kelkaj, ekzemple TEJO [tejo] ''sed'' UEA [U E A] aŭ [ueA] aŭ [Uea] sed malofte [uEa].
▲* la nomo "Zamenhof" (tiel [[L. L. Zamenhof|Zamenhof]] esperantigis sian germanan nomon ''Samenhof'') kiu plejofte prononcatas ''ZAMenhof'' anstataŭ laŭfundamente kiel ''zamENhof''.
▲== Manieroj marki akcenton en Esperanto ==
▲Ekzistas diversaj manieroj montri akcenton en skriba Esperanto. Pro tio, ke en Esperantaj vortoj akcento estas fiksita, komuna tradicio ankoraŭ ne estas ellaborita, kvankam ĝi estas bezonata por la okazoj, kiam necesas montri akcenton en prononcindikoj.
▲Uzatas la sekvaj sistemoj:
▲* ne marki akcenton sur la antaŭlasta silabo kaj marki ĝin sur la lasta per apostrofo fine de la vorto: /Oĝalan'/. En tiu ĉi sistemo ne klaras, kiel marki aliajn situaciojn. Tiun sistemon rekomendas kelkaj lernolibroj de Esperanto.
▲* marki akcenton per majuskligo de la akcentita silabo: /OĝaLAN/. Tiun sistemon plej ofte uzas Esperanta Vikipedio (ankaŭ tiu ĉi artikolo).
▲* simila sistemo kun majuskligo nur de la akcentita vokalo: /OĝalAn/ aŭ pli ofte /oĝalAn/. Tiu sistemo tamen povas esti misgvida, kiam la unua silabo estas akcentita kaj kiam du vokaloj (kiel diftongo) estas akcentitaj.
▲* marki akcenton per dekstra korno super la akcentita vokalo: /Oĝalán/. Tiun sistemon uzas kelkaj E-periodaĵoj kaj E-lernolibroj (i. a. la renoma [[Vojaĝo en Esperanto-lando]] de [[Boris Kolker]]). La sistemo estas sufiĉe belaspekta por uzi ĝin en presita teksto, sed oni foje akuzas ĝin pri malneŭtraleco (la dekstra korno markas akcenton en la lingvoj [[hispana]], [[rusa]] kaj kelkaj aliaj, dum en la [[ĉeĥa]], ekz., ĝi signifas alian kvaliton de la vokalo, ne la akcenton).
▲* marki akcenton per stilo (oblikva, substrekita, grasa aŭ kolore alia) de akcentita litero aŭ silabo: /Oĝal''a''n/, /Oĝal'''a'''n/ aŭ /Oĝal<u>a</u>n/.
== Vidu ankaŭ
* [[Prozodio]]
* [[Fonologio]]
| |||