Dogmemo: Malsamoj inter versioj

'''Dogmemo''' estas tiu filozofia flanko kontraŭstaranta la [[kritikismo]]n kaj [[ideismo]]n, kiu devenigas la [[penso]]n el la [[Esto]] kaj tial supozas la superegon de la [[objekto (filozofio)|objekto]], kompare kun la [[subjekto (filozofio)|subjekto]], nome de la realo super la [[ideo]], kaj foje de la naturo super la [[Spirito (filozofio)|spirito]]. [[Dio]] mem estas konceptata imanenta en la [[Naturo]], kaj eĉ tute (''in toto'') identigita kun tiu lasta adherante tiel al ([[panteismo]]).

La unua elstarulo de dogmeno estas onie kondieratakonsiderata [[Baruch Spinoza|Spinoza]] (1632-1677).<ref>La esprimo de Spinoza kiu plejbone sintezas lian koncepton pri dogmeno estas: «''Ordo et connexio idearum idem est ac ordo et connexio rerum''», nome «La ordo kaj la kunekso de la ideoj estas identa al tiu kiu pluestas en la realo.» (Spinoza, ''Ethica'', II, pr. VII).</ref> Tiu koncepto jam troviĝis inter la stoikuloj. En la [[19-a jarcento]] al ĝi adheris [[Albert Einstein|Einstein]].<ref> Einstein subtenis interalie: «Min allogas Spinoza, sed mi plej admiras lian kontribuon al la moderna penso, ĉar li estas la unua filozofo kiu pripraktas la korpon kaj la animon kiel unuo kaj ne kiel du realoj disigeblaj”. (citita en. Brian, ''Einstein a life'', 1996, pag. 127).</ref>

La de ideisma filozofo [[Johann Gottlieb Fichte]] (1762–1814), tamen, obĵetis ke la kantana pozicio daŭrigas pluesti “dogmema”, ĉar se la noumeno estus nekonebla, tiam pri ĝi eĉ ĝia ekzisto estus nekonebla. Li tial identigis dogmemon kun [[realismo (filozofio)]] kiu estus filozofia sistemo kiu encentriĝas sur la aĵo en si mem (la noumeno de Kant) kaj en kiu la subjekto restus duaranga en la analizo pri la scio. Postuli aĵon en si mem sendependan de la subjekto estas, laŭ Fichte, aserto senkritika kaj neracia, ĉar ĉiu fakto aŭ ĉiu realo devas esti komprenita je la lumo de la kaŭzoj de ĝia konstituiĝo: ĉiu fakto, do, retrosendas al la ago kiu ĝin konstituigas. Dogmemo, male, konformisme kaj senmotive opinias ke la realo ekzistas aŭtonome kaj sendepende de la [[mi (filozofio)|Mi]]. Laŭ Fichte, dekomence ne troviĝas racia kriterio por preferi dogmemon anstataŭ ideismon.

Sekve ideisma filozofo [[Friedrich Schelling]] (1775-1854), sekvulo de Fichte, juĝos dogmemon kaj ideismon ne plu kontraŭstarantaj, se komplementaj. Ideismo, laŭ Schelling, estas filozofio de la [[senfineco|senfina]] kiu el la subjekto moviĝas al objekto, dum dogmemo estas filozofio de [[fino|fina]] kiu moviĝas el la objekto al subjekto, Ilia renkontopunkto estas la [[Absoluto]], unuiĝo de realismo kaj kritikismo.

Rilate religiajn [[Dogmo]]jn, el kio [[dogmismo]], ili estas, kiel videblas en la kristanaj eklezioj, sintezaĵoj de kredodotrinojkredodoktrinoj tute dependaj de la enhavoj de la konfesiokredo: pro tio ili postevenas la konfesionkredon kaj kiel fundamenton havas la samajn fundamentojn de la konfesiokredo.