Muso: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
eNeniu resumo de redakto |
subgenroj k bredado |
||
Linio 18:
| genus_authority = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758
}}
'''Muso''' (''Mus'') estas genro el familio de [[musedoj]]. La plej konata estas la [[hejma muso]] (''Mus musculus''), tre malgranda [[ronĝuloj|ronĝulo]] kiu vivas kutime en domoj. Tiu ĉi [[ronĝuloj|ronĝulo]] estas ofte manĝata per grandaj birdoj, ekzemple agloj kaj akcipitroj.
Ili invadas domojn por nutraĵo kaj porokaze por ŝirmo. La peromisko blankpieda (''Peromyscus leucopus'') kaj la peromisko longvosta (''Peromyscus maniculatus''), kiel kelkaj aliaj oftaj specioj de musecaj ronĝuloj tra la tuta mondo, faras nestojn interne de domoj, sed ili apartenas al aliaj genroj. [[Kato]]j, sovaĝaj [[hundo]]j, [[vulpo]]j, [[rabobirdo]]j, [[serpento]]j, kaj eĉ kelkaj [[artropodo]]j predas multe musojn. Tamen, la muso estas unu el la plej sukcesaj genroj mamulaj sur la tero nuntempa.
Linio 27:
Musoj kaj ratoj estas la plej uzitaj bestoj por laboratoriaj eksperimentoj.
[[Dosiero:Apodemus sylvaticus bosmuis.jpg|left|300px]]▼
==Subgenroj==
Ĉiuj anoj de la genro estas musoj. Tamen, la vorto ''muso'' ankaŭ estas uzata por specioj ekstere de tiu genro.
*Genro ''Mus''
**Subgenro ''Coelomys'' (Orientazio)
**Subgenro ''Mus'' (Eŭrazio kaj Nordafriko, kvankam la hejma muso tutmondas.)
**Subgenro ''Nannomys'' (Subsahara Afriko)
**Subgenro ''Pyromys'' (Orientazio)
**Subgenro kaj specio ''Mus lepidoides''
Musoj estas ordinaraj eksperimentbestoj en [[biologio]] kaj [[psikologio]], ĉefe ĉar ili estas mamuloj kiuj similas homojn je [[homologio (biologio)|homologio]], kaj ĉar ili estas malgrandaj, ĉipaj, facile konservitaj, kaj povas reprodukti rapide. Oni povas observi plurajn generaciojn de musoj en mallonga tempodaŭro.
Bredado komencas je aĝo de proksimume 50 tagoj, kaj femaloj kaj maskloj, kvankam inoj povas havi sian unuan [[oestro]]n je 25-40 tagoj. Musoj estas poliestrozaj kaj bredas tutjare; la ovulado estas spontanea. La oestra ciklo daŭras 4-5 tagojn; la oestro mem daŭras proksimume 12 horojn, kaj okazas vespere. Vaginaj ŝmirtestoj utilas, rilate kronometritajn sekskunigojn, por determini la etapon de la ciklo. La sekskuniĝo estas kutime nokta kaj povas esti konfirmita per la ĉeesto de kopulacia ŝtopilo en la vagino ĝis 24 horoj poste. La ĉeesto de spermo en vagina ŝmiro ankaŭ estas fidinda indikilo de sekspariĝo.
Musinoj enkaĝigitaj sen maskloj tendencas eniri ne-oestran staton. Post la malŝirmo je maskla muso aŭ la feromonoj de maskla muso, la plejparto de la inoj eniros oestron en la daŭro de proksimume 72 horoj. Tiu sinkroniĝado de la oestra ciklo estas konata kiel la Whitten-efiko. La malŝirmo de ĵus bredita musino je la [[feromono]]j de fremda maskla muso povas malhelpi enplanton (aŭ pseŭdogravedeco), fenomeno konata kiel la Bruce-efiko.
La meza gravedecperiodo estas 20 tagoj. Fekunda oestro rekomencas 14-24 horojn post naskon, kaj samtempa laktado plilongigas la gravedecon 3-10 tagojn, pro malfrua enplanto. La meznombra idaro enhavas 10-12 idojn dum plejbona produktivo. La idoj pezas 0,5-1,5 g ĉe naskiĝo, kaj estas senharaj, kun fermaj palpebroj kaj oreloj. Kanibalismo ne ordinaras, sed oni devas eviti ĝeni la inojn dum nasko aŭ almenaŭ 2 tagoj poste. Musidoj demamas je aĝo de 3 semajnoj, kun pezo de 10-12 g. Se la postnaska oestro ne uziĝis, la musino rekomencas sian ciklon 2-5 tagojn post la demamigo.
<br clear=all>
== Proverboj ==
Ekzistas pluraj [[proverbo]]j pri
* {{citaĵo|''Malriĉa kiel muso preĝeja.''}} ▼
* {{citaĵo|''Kie pano estas, tie musoj ne mankas.''}} ▼
* {{citaĵo|''Por li eĉ la muso ne estas sen felo.''}}▼
==Vidu ankaŭ==
Linio 36 ⟶ 61:
* [[Mickey Mouse]], Miĉjo Muso
* [[Kato]]
▲== Proverbo ==
▲Ekzistas pluraj [[proverbo]]j pri muso en la [[Proverbaro Esperanta]] de [[L. L. Zamenhof]], inter ili<ref>[http://eo.lernu.net/biblioteko/proverboj/listo.php Lernu]</ref>:
▲* {{citaĵo|''Malriĉa kiel muso preĝeja.''}}
▲* {{citaĵo|''Kie pano estas, tie musoj ne mankas.''}}
▲* {{citaĵo|''Por li eĉ la muso ne estas sen felo.''}}
== Referencoj ==
| |||