Reĝlando Francio: Malsamoj inter versioj

[[Dosiero:Henry IV of france by pourbous younger.jpg|thumb|left|[[Henriko la 4-a (Francio)|Henriko la Kvara4-a]].]]

La regno de [[Henriko la 4-a (Francio)|Henriko la Kvara4-a]], kiu forĵuris protestantismon kaj subigis la [[Franca Katolika Ligo|katolikanKatolikan Ligon]], markis la komencon de la dinastio de la burbonojBurbonoj kaj la finon de la religiaj militoj, kies fina punkto estis la [[nanta edikto|edikto de Nantes]], subskribita en la {{dato|30|Aprilo|1598}}. La {{daton|2|Majo|1598}}, Henriko la Kvara4-a subskribis la [[paco de Vervins|pacon de Vervins]], finante la konflikton kun Hispanio. Sin apogante sur la urbaj elitoj kies graveco kreskis kun la heredeco de la vendebleco de la oficoj, Henriko la Kvara4-a restarigis la reĝan aŭtoritatecon kaj reordigis la reĝlandon daŭre afliktitan per jaroj da milito, aparte dank'danke al sia ministro pri financoj [[Maximilien de Béthune|Sully]]. En 1610, Francio reatingis sian nivelon de agrokultura produktado de 1560. Henriko la Kvara4-a favoris ankaŭ la instalojn en AmerikojAmeriko kaj la disvolvon de [[Nova Francio]] : la urbo [[Kebeko]] estis fondita en [[1608]] de [[Samuel de Champlain]].

Kiam Henriko la Kvara4-a estis murdita en la {{dato|14|Majo|1610}}, ties filo [[Ludoviko la 13-a (Francio)|Ludoviko la Dektria13-a]] estis nur naŭjara : la reĝa trezoro estis parte elspezita de marŝalo [[Concino Concini]], favorato de la reĝino-patrino kaj regentino [[Maria de Mediĉo]]. La {{daton|24|Aprilo|1617}}, la reĝo sukcesis puĉon[[puĉo]]n, murdigante Concini kaj ekzilante sian patrinon. La repreno de la reĝlando fare de Ludoviko la Dektria13-a estis sekvata de rebonigo de la ŝtataj aferoj fare de [[Armand Jean du Plessis de Richelieu|kardinalo de Richelieu]], enirinta en la konsilion de la reĝo en [[1624]]. Richelieu zorgis pri submeto de la turbulenta nobelaro kaj malarmado de la protestantoj, kiujn li fine reduktis per la [[sieĝo de La Rochelle (1627-1628)|sieĝo de La Rochelle]]. Sub lia ministrado, Francio engaĝiĝis en la [[tridekjara milito]], longa kaj kosta, sed kiu ebligis al la lando gajni teritoriojn ĉe siaj limoj kaj plifortigi sian politikan pozicion en Eŭropo. Tiu konflikto estis sekvata de la [[franca-hispana milito]], kies konsekvencoj estos granda malfortiĝo de Hispanio kaj starigo de Francio kiel la unua potenco en Eŭropo.

{{Ĉefartikolo|Historio de Francio en la 17-a jcjarcento|Historio de Francio en la 18-a jcjarcento}}

[[Dosiero:PavillonLouisXIV.svg|thumb|Reĝa standardo de Ludoviko la Dekkvara14-aa]]

Je la morto de [[Ludoviko la 13-a (Francio)|Ludoviko la Dektria13-a]], ties filo [[Ludoviko la 14-a (Francio)|Ludoviko la Dekkvara14-a]] estis nur kvarjara : la regenteco iris al la reĝino-patrino [[Anna de Aŭstrio]], kaj la regado estis farata de [[Jules Mazarin|kardinalo Mazarin]]. Dum la neplenaĝeco de la reĝo, partioj revekiĝis : la [[Frondo]] grave minacis la monarkian povon, sed la reĝa partio fine venkis. Per la [[traktato de la Pireneoj]] en [[1659]], Francio finis sian konflikton kun Hispanio kaj manifestiĝis kiel supera potenco en Eŭropo : en la 17-a jcjarcento estis la apogeo de la franca politika supereco, pro tio tiu ĉi estas nomata per la nomo ''Granda Jarcento''. En [[1661]], post la morto de Mazarin, Ludoviko la Dekkvara14-a komencis sian propran reĝadon kaj faris de la franca reĝado la plej disvolvitan tipon de absoluta monarkio. [[Jean-Baptiste Colbert]] kontribuis al la rebonigo de la financoj de la reĝlando. La reĝo tenis la nobelegaron sub strikta regado kaj estis absoluta mastro en sia reĝlando, koncentrante inter siaj manoj ĉiujn povojn. La centra registaro estis disigita inter la [[konsilio de la reĝo]], la [[kanceliero de Francio]], kaj kvar ŝtataj sekretarioj. La ĝenerala Asembleo ne plu estis kunvenigita. Ekde 1673, la parlamentoj nur registris la reĝajn decidojn. En 1667, la [[polico]] estis reorganizita sub la regado de generalleŭtenanto de polico. La [[absolutismo]] estis ankaŭ pri [[Katolika Eklezio]], kaj la [[deklaro de la kvar artikoloj]] konsistigis la oficialan ĉarton de [[galikanismo]]. La konstruado de la [[kastelo de Versailles]], konstanta rezidejo de la reĝo kaj de la kortego ekde [[1682]], markis la simbolan apogeon de propra prestiĝo de Ludoviko la Dekkvara14-a.

La eksterlanda politiko restis propraĵo de la reĝo kiu kondukis Francion en vicon da kostaj militoj, komence venkaj kaj ebligantaj pligrandigi la teritorion de la reĝlando. La [[franca-Nederlandanederlanda milito|franca-nederlanda milito]] ([[1672]]-[[1678]]) donis al Francio [[Franĉ-Konteo|Franĉkonteo]]n per la [[traktato de NimègueNimego]]. La [[edikto de Fontainebleau|nuligo de la edikto de Nantes]] en [[1685]] ankoraŭ pli malbonigisplimalbonigis la rilatojn inter Francio kaj la germanaj Ŝtatojŝtatoj, samtempe kondukante multajn kalvinanojn al ekziliĝo. La [[milito de la ligo de AugsbourgAŭgsburgo]] ([[1688]]-[[1697]]) ebligis al Francio, per la [[traktato de Ryswick]], aneksi la departementon [[Saaro (departemento)|Saaro]] kaj kvar kvinonojn de [[Alzaco]].

La [[milito de hispana sukcedo|milito pri hispana heredo]] ([[1701]]-[[1714]]), ruiniga, fine ĉesigis la hegemonian politikon de Francio en Eŭropo : se unu el la nepoj de Ludoviko la Dekkvara14-a fine estis agnoskita kiel reĝo de Hispanio sub la nomo [[Filipo la 5-a (Hispanio)|Filipo la Kvina5-a]], la [[traktato de Utrecht]] en 1713 devigis lin forcedi siajn rajtojn al la trono de Francio. Plie, en nur kelkaj jaroj, la reĝa familio, en kiu la posta reĝado aspektis certigita, estis frapita : la [[Ludoviko de Francio (1661-1711)|Granda Daŭfeno]], filo de Ludoviko la Dekkvara14-a, mortis en 1711, sekvata en 1712 kaj 1714 de ties filoj la [[Ludoviko de Francio (1682-1712)|duko de Bourgonjo]] kaj la [[Karlo de Francio (1686-1714)|duko de Berry]].

Je la morto de Ludoviko la Dekkvara14-a, lia pranepo [[Ludoviko la 15-a (Francio)|Ludoviko la Dekkvina15-a]], kvinjara, reĝis post li. Dum la [[Regentado (1715-1723)|regentado]], sub la duko [[Filipo de Orléans|Filipo de Orléans]], Francio travivis politikan malstreĉiĝon, sed samtempe gravan ekonomian krizon kun la bankroto de la [[sistemo de Law]]. La krizo sub la regentado estis ankaŭ diplomatia : Francio estis izolita en Eŭropo fronte al maraj potencoj, kaj al la dispartiĝo de la [[burbonoBurbono]]j kaj de la [[Habsburgo]]j, samtempe la mizero de parto de la kamparanoj kaj la agitado de la kalvinanoj kontribuis al la sociala kaj spirita flanko de la malfacilaĵoj de la lando<ref>Daniel Roche, ''La France des Lumières'', Fayard, 1993, paĝoj 407-408</ref>.

Post la morto de [[André Hercule de Fleury|kardinalo Fleury]], Ludoviko la Dekkvina15-a deziris mem regi, sed rapide laciĝis kaj fakte forlasis la povon al rivalaj partioj. La reĝa prestiĝo estis trafita, sed la reĝado de Ludoviko la Dekkvina15-a estis markita ankaŭ per la plifortigo de la regiona kaj reĝa administracio, kaj per la plibeligo de la urboj dank'danke al politiko de grandaj laboroj. Tamen la institucioj de la reĝlando postrestis pri la ekonomiaj realaĵoj, kaj la socio spertis streĉojn pro la rivaleco inter la sociaj klasoj. La ideoj de la [[lumoj (filozofio)|Lumoj]] emis diskrediti la tradiciajn instituciojn kaj la reĝan aŭtoritatecon. Post la [[sepjara milito]], Francio perdis, per la [[Traktato de Parizo (1763)|traktato de Parizo]], la profiton de granda parto de la [[unua franca kolonia spaco]] : la [[Nova Francio]] devis esti cedata porĉe ĝia esenca parto al la [[Reĝlando de Britio]] kaj al la [[Hispanio|Reĝlando de Hispanio]].