Armena Revolucia Federacio: Malsamoj inter versioj

La ARF subtenas [[socialismo]]n kaj membras en la [[Socialista Internacio]]<ref name="ARF news 'Yerkir'">{{cite web | url= http://www.yerkir.am/eng/index.php?sub=newspaper_arm&exp=policy&month=12&year=2006&number=15&id=7786| title=ARF news 'Yerkir', Hrant Markarian Speech|accessdate=2006-12-25}} {{Dead link|date=September 2010|bot=H3llBot}}</ref>. Ĝi havas la plej grandan membronombron inter la partioj reprezentitaj en la [[Armena diasporo]], kun filioj en pli ol 200 landoj kaj teritorioj<ref name="AZG Armenian Daily">{{cite web | url= http://www.azg.am/?lang=EN&num=2006122302 | title=U.S. Embassy releases study on Armenian-Americans | accessdate=2006-12-27}}</ref>. Kompare kun aliaj armenaj partioj kiuj tendencas unuavice al edukaj aŭ humanitaraj projektoj, Daŝnako estas la plej politike orientita el tiuj organizoj kaj tradicie estis unu el la plej fervoraj subtenantoj de armena naciismo<ref name="AZG Armenian Daily"/>. La partio kampanjas por la agnoskado de la [[Armena genocido]] kaj la rajto al ĝia riparado. Ĝi ankaŭ pledas por la establado de [[Granda Armenio]] bazita sur la [[Traktato de Sèvres]].

 

 

En [[1917]], la partio estis fundamenta en la kreado de la mallongdaŭra [[Armena Demokratia Respubliko]], kiu falis sub la premo de [[Sovetunio|sovetiaj]] komunistoj en [[1920]]<ref name="ARF.am">{{cite web | url= http://arf.am/English| title=ARF.am Home|accessdate=2006-12-27}}</ref>. Post kiam ĝia gvidantaro estis ekziligita de la komunistoj, la ARF establiĝis ene de armenaj komunumoj en la diasporo, kie ĝi helpis al la armenoj konservi la armenan kulturan identecon<ref name="ARF Shant Student Association"/>. Post la falo de [[Sovetunio]], ĝi revenis al Armenio, kie ĝi nun denove havas signifan ĉeeston kiel la gvida opozicia partio en la parlamento de Armenio. Antaŭ la elekto de [[Serĵ Sargsjan]] kiel prezidento de Armenio kaj por mallonga tempo poste, la ARF estis membro de la reganta koalicio, eĉ se ĝi nomumis sian propran kandidaton en la prezidant-elektoj.<ref name="gov.am">{{cite web|url=http://www.gov.am/en/speeches/1/item/2589/|title=RA Prime Minister Tigran Sargsyan's Speech at General Meeting of ARF "Dashnaktsutyun"|date=May 21, 2008|publisher=Government of Armenia|accessdate=19 June 2011}}</ref>.

==Historio==

===Frua historio===

En la frua [[19-a jarcento]], [[Orienta Eŭropo]] kaj [[Rusia Imperio]] iĝis la agadcentro de grupetoj subtenantaj reformon en armenaj areoj en la [[Otomana Imperio]]. En [[1890]], rekonante la bezonon unuigi tiujn grupojn por plia efiko, Kristapor Mikaeljan, Simon Zavarjan kaj Stepan Zorjan kreis novan partion nomata "Federacio de Armenaj Revoluciuloj" (Հայ Յեղափոխականներու Դաշնակցութիւն), kiu poste estus nomata "Armena Revolucia Federacio", "Daŝnako" aŭ "Daŝnakcutjun" en 1890.<ref name="Origins of the ARF">{{cite book |first = Gerard J. | last = Libaridian | title = Modern Armenia: People, Nation, State | publisher = Transaction Publishers | pages = 103, p. 106 | year = 2004 | isbn = 978-0-7658-0205-7}}</ref>

 

====Konstitucia Revolucio====

Daŝnakcutjun aranĝis renkontiĝon la 26-an de aprilo [[1907]], konata kie la Kvara Ĝenerala Kongreso, en kiu la ARF-gvidantoj kiel ekzemple Aram Manugjan, Hamo Ohanjanjan kaj Stepan Stepanjan diskutis ilian eblan engaĝiĝon en la [[Persa Konstitucia Revolucio]]<ref name="Early Dashnaktsutiun role in Iranian Constitutional Revolution">{{cite book |first = Houri | last = Berberian | title = Armenians and the Iranian Constitutional Revolution of 1905–1911 | publisher = Westview Press | pages = 116–117 | year = 2001 | isbn=978-0-8133-3817-0 }}</ref>. Ili decidis ke tiu movado havis politikajn, ideologiajn kaj ekonomiajn komunaĵojn kun ARF kaj ke ĝiaj celoj estis la establado de jura protekto, la homaj rajtoj kaj la interesoj de ĉiuj laboristoj. Ili ankaŭ sentis ke ĝi laborus por la avantaĝo kaj bonfarto de [[armenoj en Irano|iranaj armenoj]]. La fina voĉdono rezultiĝis je 25 voĉoj favore kaj unu detenis sin.<ref name="Early Dashnaktsutiun role in Iranian Constitutional Revolution">{{cite book | last = Berberian | first = Houri| title = Armenians and the Iranian Constitutional Revolution of 1905–1911 | publisher = Westview Press | year = 2001 | pages = 116–117 | isbn=978-0-8133-3817-0 }}</ref>

De 1907 ĝis [[1908]], dum la tempo kiam la [[Junaj Turkoj]] atingis la povon en la Otomana Imperio, la armenoj de Kaŭkazio, [[Okcidenta Armenio]], kaj Irano komencis kunlabori kun iranaj konstituciistoj kaj revoluciuloj<ref name="Early Dashnaktsutiun role in Iranian Constitutional Revolution">{{cite book | last = Berberian | first = Houri | title = Armenians and the Iranian Constitutional Revolution of 1905–1911 | publisher = Westview Press | year = 2001 | pages = 116–117 | isbn=978-0-8133-3817-0 }}</ref>. La partioj, precipe la Daŝnakcutjun, volis influi en la direkto de la revolucio por pli granda demokratio kaj protekti la atingitaĵojn. La Daŝnak-kontribuo al la batalo estis plejparte armea, kiam ĝi sendis kelkajn el siaj konataj fidajoj al Irano post la gerilkampanjo en la Otomana Imperio finita kun la ascendo de la Junaj Turkoj<ref name="Early Dashnaktsutiun role in Iranian Constitutional Revolution"/>. Rimarkinda daŝnakano en Irano estis Jeprem Ĥan, kiu establis filion de la partio en la lando. Jeprem Ĥano estis tre grava en la Konstitucia Revolucio de Irano. Post kiam la persa nacia parlamento estis bombardita de la ruso Vladimir Liaĥov, Jeprem Ĥan kuniĝis kun Satar Ĥan kaj aliaj revoluciaj gvidantoj de la Konstitucia Revolucio de Irano kontraŭ [[Mohammad Ali Ŝaho Kaĝaro]]<ref name="Yeprem Khan role in Iranian Constitutional Revolution">{{cite book | last = Berberian |first = Houri | title = Armenians and the Iranian Constitutional Revolution of 1905–1911 | publisher = Westview Press | year = 2001 | pages = 132–134 | isbn=978-0-8133-3817-0 }}</ref>. Rilatoj inter Satar Ĥan kaj la ARF variis inter amikeco kaj suspektemo. Foje li estis rigardita kiel ignoranto, dum en aliaj tempoj li estis konata kiel bonega heroo<ref name="Yeprem Khan role in Iranian Constitutional Revolution"/>. Tamen, la ARF venis por kunlabori kun li kaj laŭ Jeprem Ĥan ili havis multajn venkojn inkluzive de la kapto de Raŝto en februaro [[1909]]. Ĉe la fino de junio 1909, la batalantoj alvenis al [[Teherano]] kaj post pluraj bataloj, ili okupiĝis pri la Konsulta Asembleo de Irano kaj pri konstruado de la moskeo Sepahsalar. Jeprem Ĥano tiam estis nomumita ĉefo de la teherana polico. Tio kaŭzis streĉitecojn inter la daŝnakanoj kaj Jeprem Ĥan<ref name="Yeprem Khan role in Iranian Constitutional Revolution"/>.

 

 

Por konsciencigi pri la masakroj de 1895-1896, membroj de Daŝnako, gviditaj de Papken Siuni, prenis la [[preno de la Otomana Banko en 1896|Otomanan Bankon]] la [[26-an de aŭgusto]] [[1896]]<ref name="Bank Ottoman">{{cite book |first = Richard G. | last = Hovannisian | title = The Armenian People from Ancient to Modern Times | publisher = Palgrave Macmillan | pages = 224–225 | year = 1997 | isbn = 978-0-312-10168-8 }}</ref>. La celo de la atako estis dikti la postulojn de la reformoj de ARF en la armenaj regionoj de la Otomana Imperio kaj altiri eŭropan atenton al ilia afero ĉar la eŭropanoj havis multajn aktivaĵojn en la banko. La operacio kaptis eŭropan atenton sed ankaŭ ĝi okazigis pli da masakroj de la sultano [[Abd-ul-Hamid la 2-a]]<ref name="Modern Armenian history">{{cite book |first = Richard G. | last = Hovannisian | title = The Armenian People from Ancient to Modern Times | publisher = Palgrave Macmillan | pages = 418 | year = 1997 | isbn = 978-0-312-10168-8 }}</ref>.

La [[ekspedicio Hanazoro]] estis farita de la [[armena milico]] kontraŭ la kurda tribo Mazriko la [[25-an de julio]] [[1897]]. Dum la Defendo de Van, la tribo Mazriko embuskis taĉmenton de armenaj defendantoj kaj masakris ilin. La Ekspedicio Ĥanazoro estis la reprezalio de la ARF<ref name="Hayots p.42–48"/><ref>{{cite web | url= http://www.littlearmenia.com/html/history/detail.asp?id=223| title=Khanasor Expedition, Armenian history timeline|accessdate=2006-12-26}}</ref>. Kelkaj el la armenoj konsideras tion kiel ilia unua venko super la Otomana Imperio kaj festas ĝin ĉiujare<ref>{{cite book |first = Varoujan | last = Karentz | title = Mitchnapert the Citadel: A History of Armenians in Rhode Island | publisher = iUniverse | pages = 166 | year = 2004 | isbn = 978-0-595-30662-6 }}</ref><ref>{{cite book |first = Arpena S. | last = Mesrobian | title = Like One Family: The Armenians of Syracuse | publisher = Gomidas Institute | pages = 222 | year = 2000 | isbn = 978-0-9535191-1-8 }}</ref>.

 

La [[30-an de marto]] [[1904]], la ARF ludis la plej gravan rolon en la Dua Sasuna Rezisto. La ARF sendis armilojn kaj fidajojn por defendi la regionon por la dua fojo<ref name="Hayots p.42–48"/>. Inter la 500 fidajoj partoprenintaj la rezistan batalon estis elstaruloj kiel ekzemple Kevork Ĉavuŝ, Sepasdaci Murad kaj Hrajr Djoghk. Ili sukcesis bremi kaj forigi la otomanan armeon dum pluraj monatoj, malgraŭ ilia manko de batalantoj kaj pafforto<ref name="Hayots p.42–48"/>.

 

 

====Revolucio de la Junaj Turkoj (1908-1914)====

Du el la plej grandaj revoluciaj grupoj provantaj faligi la sultanon Abd-ul-Hamid la 2-a estis la ARF kaj la [[Komitato Unio kaj Progreso]], grupo de plejparte eŭrop-kleraj turkoj<ref name="Dashnaktsutiun and Committee of Union and Progress">{{cite book |first = Aykut | last = Kansu | title = The Revolution of 1908 in Turkey | publisher = Brill Academic Publishers | pages = 78 | year = 1997 | isbn = 978-90-04-10283-5 }}</ref>. En plenkunsido en 1907, la ARF agnoskis ke la armenaj kaj turkaj revoluciuloj havis la samajn celojn. Kvankam la reformoj [[Tanzimat]] donis al la armenoj pli da rajtoj kaj sidlokoj en la parlamento, la ARF esperis akiri aŭtonomion por regi armenajn loĝitajn areojn de la Otomana Imperio kiel "ŝtato ene de la ŝtato". La "Dua Kongreso de la otomana opozicio" okazis en [[Parizo]] ([[Francio]]), en 1907. En ĉi tiu kongreso partoprenis opoziciaj gvidantoj kiel [[Ahmed Riza]] (liberala), [[Sabahheddin Bej]], kaj daŝnakano [[Ĥaĉatur Malumjan]]. Dum la kunveno, alianco inter la du partioj estis oficiale deklarita<ref name="Dashnaktsutiun and Committee of Union and Progress"/><ref name="ARF and Young Turks">{{hy icon}} {{cite book |first = Mihran | last = Kurdoghlian | title = Hayots Badmoutioun (Armenian History) | publisher = Hradaragutiun Azkayin Oosoomnagan Khorhoortee, Athens Greece | pages = 52–53 | year = 1996 }}</ref>. La ARF decidis kunlabori kun la Komitato Unio kaj Progreso, esperante ke se la Junaj Turkoj prenus la potencon, aŭtonomio estus koncedita al la armenoj.

 

 

===Unua Mondmilito kaj la Armena genocido===

En 1915, la Daŝnak-gvidantoj estis deportitaj kaj mortigitaj kune kun aliaj armenaj intelektuloj dum elpurigo fare de otomanaj regantoj kontraŭ la gvidantoj de la armenaj komunumoj de la imperio<ref name="Dashnak leaders killed during Armenian Genocide">{{cite web | url= http://www.armenianreporteronline.com/old/21042001/c-khachig.htm | title= Eyewitness account of the start of the Armenian Genocide|accessdate=2007-01-03}}</ref>. La ARF, kiu konservis sian ideologian moton "Libera, Sendependa, kaj Unuiĝinta Armenio", gvidis la defendon de la armenoj dum la [[Armena genocido]], inkluzive de la sukcesa [[rezistado de Van]]. [[Jevdet Bej]], la otomana administranto de Van, provis subpremi la reziston per mortigado de du armenaj gvidantoj (Iŝĥan kaj Vramjan) kaj provo malliberigi Aram Manugjan, kies famo pliiĝis kaj akiris la nomon "Aram de Van"<ref name="Van Resistance">{{hy icon}} {{cite book |first = Mihran | last = Kurdoghlian | title = Hayots Badmoutioun (Armenian History) | publisher = Hradaragutiun Azkayin Oosoomnagan Khorhoortee, Athens Greece | pages = 92–93 | year = 1996 }}</ref>. Cetere, la [[19-an de aprilo]], li diskongis ordonon ekstermi ĉiujn armenojn, kaj minacis mortigi ĉiujn islamanojn kiuj helpus ilin<ref>{{cite book |first = Clarence D | last = Ussher | title = An American Physician in Turkey | publisher = Boston | pages = 244 | year = 1917 }}</ref>.

 

 

===Armena Demokratia Respubliko===

Kiel rezulto de la kolapso da la Rusia Imperio en [[1917]], la armenaj, kartvelaj, kaj islamaj gvidantoj de Kaŭkazio kuniĝis por krei la [[Transkaŭkaza Federacia Demokratia Respubliko|Transkaŭkazan Federacion]] en la vintro de [[1918]]. La [[Traktato de Brest-Litovsk]] havis drastajn sekvojn por la armenoj: Turkaj fortoj reokupis Okcidentan Armenion. La federacio daŭris dum nur tri monatoj, ĉar tuj poste estis proklamitaj la demokratiaj respublikoj [[Armena Demokratia Respubliko]], [[Kartvela Demokratia Respubliko]] kaj [[Azerbajĝana Demokratia Respubliko]]. La intertraktantoj por Armenio estis de la Armena Revolucia Federacio<ref>{{cite web | url= http://www.hayastan.com/armenia/history/armenia/index10.php | title= Transcaucasian Federation|accessdate=2007-01-03}}</ref>.

 

 

==Ekzilo==

Post kiam la komunistoj prenis la kontrolon de la mallongdaŭra Armena Demokratia Respubliko kaj la gvidantoj de la Armena Revolucia Federacio estis ekzilitaj, la daŝnakanoj movis la bazon por operacioj tien kie la [[armena diasporo]] ekloĝis. Kun la granda enfluo de armenaj rifuĝintoj en la Oriento, la ARF establis fortan politikan strukturon en [[Libano]] kaj laŭ pli malgranda mezuro, en [[Sirio]]. De [[1921]] ĝis [[1990]], la Daŝnakcutjun establis politikajn strukturojn en pli ol 200 ŝtatoj inkluzive de [[Usono]], kie alia granda enfluo de armenoj enloĝiĝis.

 

 

==Libano==

De [[1923]] ĝis [[1958]], konfliktoj estiĝis inter armenaj partioj luktantaj por la ĉefregado kaj organizado de la diasporo. En [[1926]], lukto inter komisionoj de la ARF kaj Hunĉako por la kontrolo super la establita ladvilaĝo [[Burĵ Hammud]] en [[Libano]] kondukis al la atenco kontraŭ la daŝnakano Vahan Vartabedjan. Kiel reprezalio pro la murdo, hunĉakoj Mihran Aghazarjan kaj S. Deĥruhi estis murditaj en [[1929]] kaj [[1931]] respektive<ref>{{cite book |first = Leonard | last = Weinberg | title = Political parties and terrorist groups | publisher = Routledge (UK) | pages = 19 | isbn = 978-978-0-7146-3491-3 }}</ref>. En [[1956]], kiam la episkopo Zareh estis konsekrita Katolikoso de Kilikio, la Katolikoso de Eĉmiadzin rifuzis rekoni lian aŭtoritaton. Tiu polemiko dividis la [[armenoj en Libano|armenan komunumon de Libano]]. Kiel rezulto, en la kunteksto de la [[libana enlanda milito]] de [[1958]], armita konflikto erupciis inter subtenantoj (daŝnakanoj) kaj kontraŭuloj (ĥunĉakoj, ramgavaroj) de Zareh<ref name="Modern Armenian history"/>.

 

==Postsoveta epoko==

===Armenio===

La ARF ĉiam konservis sian ideologian devizon "Libera, Sendependa, kaj Unuiĝinta Armenio"<ref>{{cite web | url= http://www.arfshant.org/index.aspx?PAGEACTION=Home | title=ARF Shant Student Association|accessdate=2007-01-07}}</ref>. La esprimo ''Unuiĝinta Armenio'' rilatas al limoj de Armenio rekonitaj de la usona prezidento [[Woodrow Wilson]] kaj skizita en la [[Traktato de Sèvres]]<ref>{{cite web | url= http://net.lib.byu.edu/~rdh7/wwi/versa/sevindex.html | title=Treaty of Sèvres|accessdate=2007-01-07}}</ref>. Post kiam Armenio okazis esti sub soveta kontrolo en 1920, la ARF ene de la [[armena diasporo]] kontraŭis la sovetian regadon super Armenio kaj amasiĝis en subteno de la armena sendependeco. Ĝi kontribuis al organizado de socia kaj kultura kadro direktita por la konservado de la armena identeco<ref>{{cite web | url= http://www.arf.am/English/ | title= Armenian Revolutionary Federation - Dashnaktsutiun |accessdate=2007-02-03}}</ref>. Tamen, pro fera komunisma kontrolo, la ARF ne povis funkcii en la [[Armena Soveta Socialisma Respubliko]] kaj la partio restis malpermesita ĝis [[1991]].

 

 

===Montara Karabaĥo===

Post kiam [[Sovetunio]] etendiĝis en la [[Suda Kaŭkazio]], ĝi establis la [[Aŭtonoma Provinco Montara Karabaĥo|Aŭtonoman Provincon Montara Karabaĥo]] ene de la [[Azerbajĝana Socialisma Soveta Respubliko]] en [[1923]]<ref name="karabagh">{{cite web | url= https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/am.html |title= CIA - The World Factbook -- Armenia |accessdate=2007-01-27}}</ref><ref>{{hy icon}} {{lang|hy|Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ (ԼՂԻՄ)}} (''Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast'') [[Armenian Soviet Encyclopedia]], Vol. 4, Yerevan 1978 p. 576</ref><ref name="dewaal">{{cite book | last =de Waal | first = Thomas | title = Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War| publisher = New York University Press| year = 2003 | isbn = 978-0-8147-1945-9}}</ref>. En la lastaj jaroj de Sovetio, la Daŝnako establis filion en Montara Karabaĥo. En januaro [[1991]], ĝi venkis en la parlamenta elekto kaj estis reganta partio dum la tuta tempo de la [[milito en Montara Karabaĥo]]<ref name="ARF Karabakh">{{cite web | url= http://www.karabakh-open.com/src/index.php?lang=en&id=2&nid=1865 |title= Electioral history of Karabakh |accessdate=2007-02-04}}</ref>. La daŝnakanoj aktive apogis la sendependecon de [[Montara Karabaĥo]] (aŭ [[Arcaĥo]] kiel armenoj nomas ĝin). Ĝi helpis la karabaĥan armeon per sendado de armitaj volontuloj al la militado kaj provizado de la armeo per armiloj, manĝaĵoj, kuraciloj kaj morala subteno<ref>{{cite book |first = Division | last = Federal Research | title = Armenia a Country Study | publisher = Kessinger Publishing | pages = 141 | year = 2004 | isbn = 978-1-4191-0751-1 }}</ref>. [[Ŝamil Basajev]], komandanto de la [[Ĉeĉenoj|ĉeĉenaj]] volontultrupoj en la milito, asertis ke li kaj lia bataliono malgajnis nur unufoje kaj tio estis en Karabaĥo, kie ili batalis kontraŭ la "Daŝnak-bataliono"<ref name=TERROR-IN-KARABAKH>{{cite news |title=Terror in Karabakh: Chechen Warlord Shamil Basayev's Tenure in Azerbaijan |url=http://ermeni.org/english/chechen-terrorists-azerbaijan.htm |accessdate=2007-02-15 |publisher=The Armenian Weekly On-Line: AWOL }}</ref>. Post decido ne konkuri en la duaj parlamentaj elektoj, la Daŝnako konkuris en la elektoj de 1999 kaj gajnis 9 el la 33 sidlokoj en la [[Nacia Asembleo de Montara Karabaĥo]]<ref name=TERROR-IN-KARABAKH>{{cite news |title=Terror in Karabakh: Chechen Warlord Shamil Basayev's Tenure in Azerbaijan |url=http://ermeni.org/english/chechen-terrorists-azerbaijan.htm |accessdate=2007-02-15 |publisher=The Armenian Weekly On-Line: AWOL }}</ref>. Dum la elektoj de junio 2005, Daŝnakcutjun estis parto de balotalianco kun [[Movado 88]] kiu atingis 3 el 33 sidlokoj.

 

 

*La plifortigado de la ŝtatiĝo de Armenio, instituciigo de demokratio kaj la jurŝateco, sekurigante la ekonomian bonfarton de la homoj, kaj establado de socia justeco, kaj demokratia kaj socialisma memstara respubliko en Armenio<ref name="ARF Shant Student Association"/>.

La ARF estas ofte kritikata pro tio ke ĝia nuna strategio estas tiu same uzata el la epoko de la Otomana Imperio. Ĝiaj taktikoj estas rigarditaj kvazaŭ ili rigardus la [[okcidenta civilizo|okcidentajn registarojn]] kaj diplomatiajn cirklojn por ke ili sponsoru la postulojn de la partio<ref>{{cite book |first = Monte | last = Melkonian | title = The Right to Struggle: Selected Writings of Monte Melkonian on the Armenian National Question | publisher = San Francisco, Sardarabad Collective | pages = 55–57 | year = 1990 | isbn = 978-0-9641569-1-3 }}</ref>.

 

 

{{elstara}}

[[Kategorio:Politiko de Armenio]]

[[Kategorio:Politikaj partioj]]

 

[[ar:حزب الطاشناق]]