Jean-Baptiste Lamarck: Malsamoj inter versioj

'''Jean-Baptiste Pierre Antoine de Monet, Chevalier de Lamarck''' (n.naskiĝis la {{daton|1|aŭgusto|1744}} en [[Bazentin]], m.mortis la {{daton|18|decembro|1829}} en [[Parizo]]) estis [[Francio|franca]] [[zoologio|zoologo]]. Li estis franca [[nobelulo]], [[botaniko|botanikisto]] kaj [[biologo]], unu el la gravuloj de la epoko de la sistemigo de la [[Natura Historio]], proksima laŭ influo al [[Linnaeus|Linneo]], [[Georges Louis Leclerc, grafo de Buffon|Grafo de Buffon]] kaj [[Georges Cuvier|Cuvier]]. Lamarko formulis unu de la unuaj teorioj de la biologia evoluo, fakte kreis la terminon «biologio» por la scienco de la vivaj estaĵoj kaj estis la fondinto de la [[paleontologio]] de la [[senvertebrulo]]j.

Lamarck naskiĝis la 1an de {{daton|1|aŭgusto de |1744}} en Bazentin. Li estis la dekunua filo de militista familio. Li studis el [[1755]] al [[1759]]. En [[1761]], pro la morto de la patro, kiam Lamarck estis nur 17jaraĝa17 jaraĝa, li aliĝis al la franca armeo, kiu klopodis fini la [[Sepjara milito|Sepjaran militon]].

Dum ia tempo li laboris por librotenisto kaj poste li dedicas sin al studoj pri [[medicino]] kaj alpasiiĝas pro la [[botaniko]], eble influita de [[Jean-Jacques Rousseau]], en kies herbolaboroj ŝajne li partoprenis. Lia unua verko, ''Franca flaŭro'' ([[1778]]), kie oferas la dikotomiajn ŝlosilojn por identigi vegetalojn, estis publikita kiam li estis nur 34jaraĝa34 jaraĝa. ''Franca flaŭro'' permesis al li gajni la fidon de Buffon kaj malfermis al li la pordojn de la Akademio de Sciencoj, kie li prezentis la memuaron ''Priserĉado pri la kaŭzoj de la ĉefaj fizikaj faktoj'' ([[1780]]), kiu, tamen, ne estos publikita ĝis [[1794]]. Buffon mendis al Lamarck la regadon de scienca misio tra centra [[Eŭropo]] ([[1780]]) kun celo pliriĉigi la kolektojn de plantoj de la Reĝa Ĝardeno, kiu tuje iĝis, je la alveno de la [[Franca revolucio de 1789|revolucio de 1789]], la [[Nacia Muzeo de Natura Historio de Parizo|Nacia Muzeo de Natura Historio]].

Lamarck pritraktas unuafoje la evoluon de la animaloj kaj de la plantoj en 1800, en la inaŭgura lekcio de sia kurso de zoologio de la senvertebruloj (11a de {{dato|11|majo de [[|1800]]}}). Tiu teksto estos publikita en [[1801]] laŭ la titolo ''La sistemo de la senvertebraj animaloj''. En tiu verko jam aperas la esencaj tezoj de lia transformisma doktrino. Ĝis tiam ŝajne Lamarck estis sufiĉe fiksisma.

La lastaj jaroj de la vivo de Lamarck okazis en malriĉeco, tristo mal malgloro. Li estis vidvo kvarfoje. Li mortis la 18an de decembroe de {{daton|18|decembro|1829}} kiam li estis 85jaraĝa85 jaraĝa en sia hejmo de la Muzeo.

En sia libro ''Philosophie zoologique'' ([[1809]]) -tradukita esperanten en 1987- li proponis teorion de [[Biologio|biologia]] [[Evoluismo|evoluo]]. Lamarck estis prava en sia observo, ke organismoj ŝangiĝas kun tempo. Sed la [[ekzegezo]] de la teorio ne estis ĝusta. Li pensis, ke organismoj povas heredigi ecojn, akiritajn dum sia vivo, al la nova generacio. Li pensis, ekzemple, ke [[ĝirafo]]j ricevis longan kolon ĉar ili klopodis atingi arbofoliojn. Laŭ Lamarck ĝirafoj heredigis sian ricevitan kolon al siaj infanoj. Do, la teorio de Lamarck diferencas de la teorio de [[Charles Darwin]], kiu diras, ke ĝirafoj kun longa kolo havas avantaĝon kaj tial transvivas.

La ĉefa ideo resumeblas tiele: "La progresado en la konsisto de la organizo ricevas jen kaj jen, en la ĝenerala serio de la animaloj, malnormalaĵojn kaŭzitajn de la influo de la loĝejo kaj de tiu de la adoptitaj kutimoj." (paĝo 83) Kaj poste: "La ofta uzado de organo ixgintaiĝinta konstanta per la kutimoj pliigas la kapablojn de tiu organo, ĝin mem elvolvas, kaj akirigas al ĝi dimensiojn kaj agoforton, kiujn ĝi ne havas en la animaloj, kiuj ĝin malpli ekzercas." (paĝo 103)

* ''Histoire naturelle des animaŭanimaux sans vertèbres, présentant les caracteres géneraŭgéneraux et particuliers de ces animaŭanimaux, leur distribution, leurs classes, leurs familles, leurs genres, et la citation des principales espèces qui s'y rapportent; précédée d'une introduction offrant la détermination des caracteres essentiels de l'animal, sa distinction du végétal et des autres corps naturels, enfin, l'exposition des principes fondamentaŭfondamentaux de la zoologie'' [HNASV] (1815).