Blankkapa maraglo: Malsamoj inter versioj

== Priskribo ==

 

La Blankkapa maraglo estas unu el la plej grandaj [[rabobirdo]]j de [[Nordameriko]]. Ĝia korpolongo sumas 70-102 cm, la etenditaj flugiloj 1,80 - 2,44 m (ina enverguro 2'10 kaj vira 2 m) kaj ĝi pezas el 2,5 ĝis 7 kg (inoj ĉ. 5'8 kaj viroj ĉ. 4'1). Proporcioj kaj la plumkoloro similas tre al aliaj maragloj, sed la koloroj de la Blankkapa maraglo estas pli fortaj, kontrastaj.

 

==Taksonomio==

 

Ĝi estas specio situa en la genro ''Haliaeetus'' ([[maragloj]]) kies nomoj kaj komuna kaj scienca devenas el distinga aspekto de la kapo de plenkreskuloj.<ref>{{cite book|last=Dudley|first=Karen |title=Bald Eagles|publisher=Raintree Steck-Vaughn Publishers|year=1998|page=7|isbn=0-8172-4571-5}}</ref> La scienca nomo devenas el ''Haliaeetus'', nova [[latino]] por "maraglo" (el [[antikva greka]] ''haliaetos''), kaj ''leucocephalus'', latinigita antikva greka por "blanka kapo," el λευκος ''leukos'' ("blanka") kaj κεφαλη ''kefale'' ("kapo").<ref name="Georgia">{{cite web|url=http://nationalzoo.si.edu/Animals/Whats_in_a_name/default.cfm?id=19|author=Joshua Dietz|title=What's in a Name|publisher=Smithsonian National Zoological Park|accessdate=August 19, 2007}}</ref><ref name="Liddell 1980">{{cite book | author = Henry George Liddell kaj Robert Scott | year = 1980 | title = A Greek-English Lexicon (Abridged Edition) | publisher = Oxford University Press | location = United Kingdom | isbn = 0-19-910207-4}}</ref>

 

 

Blankkapa maraglo kutime trumpetas kaj grakas laŭte. Tamen televide tre ofte oni montras alian birdokrion nome de [[Ruĝavosta buteo]], ''Buteo ventralis'', kaj tiele estas konata de multaj usonanoj.

La Blankakapa maraglo estas povega fluganto, kaj ŝvebas sur [[termiko|varmaj konvektofluoj]]. Ĝi atingas rapidojn de 56 – 70 km/h dum glitado kaj flugilfrapado, kaj ĉirkaŭ 48 km/h dum fiŝoportado.<ref name="Terres"/> Ties plonĝorapido estas inter 120 – 160 km/h, kvankam ĝi apenaŭ plonĝas vertikale.<ref>{{cite web|url=http://www.eagles.org/moreabout.html |title=Bald Eagle Facts and Information |publisher=Eagles.org |date=2007-06-28 |accessdate=2009-03-03| archiveurl = http://web.archive.org/web/20080730055210/http://www.eagles.org/moreabout.html| archivedate = 30an de julio, 2008}}</ref> Ĝi estas parte migranta, depende de la loko. Se ties teritorio havas aliron al malferma akvo, ĝi restas tie la tutan jaron, sed se la akvejo frostas dumvintre, tio malebligas akiri manĝon kaj ĝi migras suden aŭ al la marbordo. La Blankakapa maraglo selektas migrovojojn kiuj ĝuas avantaĝon de [[termiko]], ascendoj kaj manĝoresursoj. Dum migrado, ĝi povas ascendi en termika aerfluo kaj poste glitadi suben, aŭ povas ascendi en subigoj kreataj de la vento kontraŭ klifo aŭ alia tereno. Migrado ĝenerale okazas dumtage, kiam la termiko estas produktata de la suno.<ref name="ADW"/>

 

La Blankkapa maraglo nutras sin ĉefe per [[fiŝoj]] (ĉefe [[truto]]j kaj [[salmo]]j)<ref name="Alaska">{{cite web | last =Daum | first = David W. | title = Bald Eagle | publisher =Alaska Department of Fish & Game | date = | url =http://www.adfg.state.ak.us/pubs/notebook/bird/eagles.php | accessdate = 2007-08-15}}</ref> kaj akvobirdoj. Ĝi nur malofte kaptas mamulojn. Sed ties dieto estas diversa (oportunema) kaj inkludas [[kadavraĵo]]jn (ĝis grando de [[baleno]], sed prefere de hufuloj kaj grandaj fiŝoj) en kelkaj lokoj kaj ĉefe vintre, [[fiŝoj]]n, etajn [[birdoj]]n, [[ronĝuloj]]n, kaj eĉ foje forrabitan manĝaĵon aŭ rubaĵon el kampadejoj. Mamulaj predoj inkludas [[kuniklo]]jn, [[leporo]]jn, [[lavurso]]jn, [[ondatro]]jn, [[kastoro]]jn, kaj [[cervo|cervidojn]]. Preferataj birdopredoj inkludas [[grebo]]jn, [[aŭkedoj]]n, [[anaso]]jn, [[mevo]]jn, [[fuliko]]jn, [[ardeo]]jn kaj [[ansero]]jn. Plej parto de vivaj predoj estas iom pli malgrandaj ol la maraglo, sed ankaŭ estas registritaj atakoj al pli grandaj birdoj kiaj [[cigno]]j. [[Reptilio]]j, [[amfibio]]j kaj [[krustulo]]j (ĉefe [[krabo]]j) estas predataj kiam disponeblas.

 

Tiu maraglo predas fiŝojn per superflugo de akva surfaco kaj subita preno de la fiŝo el akvo per ĝiaj krifoj. Ĝi manĝas la fiŝon prenante ĝin per unu krifo kaj disŝirante la fiŝon per la alia. Ili havas en ties piedfingroj strukturojn science nomitaj spirikuloj kiuj permesas ilin akurate kapti fiŝojn. Ankaŭ [[Fiŝaglo]] ĝuas tiun adapton.<ref name="Terres">{{cite book| last =Terres| first =J. K.| title =The Audubon Society Encyclopedia of North American Birds| publisher =Knopf| year =1980| location =New York, NY| pages = 644–646| doi =| isbn =0-394-46651-9}}</ref>

 

 

== Reproduktado ==

Blankakapaj maragloj estas sekse maturaj je 4 aŭ 5 jaroj de aĝo. Kiam ili estas sufiĉe aĝaj por reproduktiĝi, ili ofte revenas al la areo kie ili naskiĝis. Oni supozas, ke la Blankakapa maraglo pariĝas porvive. Tamen, se unu membro de paro mortiĝas aŭ malaperas, la alia elektas novan partneron. Ankaŭ la membroj de paro kiu ripete malsukcesis en reproduktaj klopodoj povas disiĝi kaj serĉi novajn partnerojn.<ref name="Hinterland">{{cite web | title = Bald Eagle | author =R.F. Stocek | publisher =Canadian Wildlife Service | url =http://www.hww.ca/hww2.asp?id=27 | accessdate = 2007-08-19}}</ref> La pariĝado de la Blankakapa maraglo postulas prilaboratajn alvokojn kaj flugajn memmontradojn. La flugo inkludas turnojn, persekutojn kaj ruladon, dum kiuj ili flugas alte, kaptas fingrojn kaj libere falas, separiĝante ĝuste antaŭ frapi la grundon.<ref>{{cite web |url=http://www.michigan.gov/dnr/0,1607,7-153-10370_12145_12202-32581--,00.html|publisher=Michigan Department of Natural Resources|title=Bald Eagle (Haliaeetus leucocephalus) |accessdate=2007-04-24}}</ref>

 

Ili konstruas grandajn nestojn (la plej granda inter nordamerikaj birdoj) el bastonetoj en altaj arboj. La paro unuigita dumvive aldonas novajn bastonetojn ĉiujare. Post kelkaj jaroj la nesto povas esti ĝis 4 m profunde, 2,5 larĝa kaj pezi ĝis 450 kg aŭ eĉ 1 tunon;<ref name=hbw/> unu nesto troviĝis en Florido 6.1 m profunda, 2.9 m larĝa kaj 2,7 tunojn peza.<ref>{{cite web |author=Erickson, L. |year=2007 |publisher=Journey North |url=http://www.learner.org/jnorth/tm/eagle/NestAbout1.html |title=Bald Eagle, About Bald Eagle Nests}}</ref> Tiu nesto havas rekordon kiel la plej granda arbonesto konata.<ref>http://www.trails.com/arts/amazing-bird-records.aspx</ref> La nesto estas konstruita sur branĉoj, kutime en grandaj arboj ĉe akvo. Ĉe senarbaj areoj kaj herbejoj la Blankakapa maraglo povas nesti surgrunde.

 

En ĝi la ino demetas 1-3 ovojn - plej ofte 2 - kaj unu el ambaŭ gepatroj [[Kovado|kovas]] ilin laŭvice -la alia alportas manĝaĵon aŭ nestomaterialon- dum 33 ĝis 36 tagoj. La ovoj averaĝas 73 mm longe kaj havas larĝon de 55 mm.<ref name="Terres">{{cite book | last =Terres | first =John K. | authorlink =John Kenneth Terres | title =The Audubon Society Encyclopedia of North American Birds | publisher =Knopf | year =1980 | location =New York, NY | page =477 | doi = | isbn =0-394-46651-9}}</ref>

La idoj -preskaŭ neniam 3 kaj tiukaze la tria estas forportita de konservistoj por enkonduki la specion en lokoj kie malaperis- forlasas la neston post 10-11 semajnoj. Ili estas sociaj -pli sociaj ol aliaj rabobirdoj-: kiam junuloj maturiĝas (je 4 aŭ 5 jaroj) revenas al sia reproduktejo kaj kiam maturuloj serĉas nestolokon ili preferas lokojn kie estas aliaj Blankkapaj maragloj.

 

La specio estis protektata en Usono kaj en Kanado jam de la [[Traktato de Migrantaj Birdoj de 1918|Migrobirda Traktato]], poste etendata al la tuta Nordameriko. La ''1940 Bald Eagle Protection Act'' de Usono, kiu protektis la Blankakapajn maraglojn kaj la specion de la [[Reĝa aglo]], malpermesis komercajn kaptadon kaj mortigadon de la birdoj. La Blankakapa maraglo estis deklarita endanĝerata specio en Usono en 1967, kaj korektojn al leĝo de 1940 faritaj inter 1962 kaj 1972 plue limigis la komercajn uzadojn kaj pliigis la monpunojn al kontraŭantoj. Ankaŭ en 1972, DDT estis malpermesata en Usono.<ref>{{cite news | last =EPA press release | title = DDT Ban Takes Effect | publisher =United States Environmental Protection Agency | date = 1972-12-31 | url =http://www.epa.gov/history/topics/ddt/01.htm | accessdate = 2007-08-22}}</ref> DDT estis komplete malpermesata en Kanado en 1989, kvankam ties uzado estis jam ege limigita el finaj 1970-aj jaroj.<ref>{{cite news | last =Barrera, Jorge | title = Agent Orange has left deadly legacy Fight continues to ban pesticides and herbicides across Canada | date = 2005-07-04 | url =http://www.nben.ca/environews/media/mediaarchives/05/july/legacy.htm | accessdate = 2007-08-22}}</ref>

 

Pro tiaj regularoj kaj malpermeso de DDT, la maragla populacio repliiĝis. La Blankakapa maraglo povas troviĝi en kreskantaj koncentroj tra Usono kaj Kanado, ĉefe ĉe grandaj akvejoj. Komence de la [[1980-aj jaroj]], la ĉirkaŭkalkulita totala populacio estis de 100,000 individuoj, kun 110,000–115,000 ĉirkaŭ 1992;<ref name=hbw/> la [[Usona ŝtato]] kun la plej grandaj populacioj de loĝantaj birdoj estas [[Alasko]], kun ĉirkaŭ 40,000–50,000, kaj la plej proksima alta populacio de la [[Provincoj kaj Teritorioj de Kanado|kanada provinco]] de [[Brita Kolumbio]] kun 20,000–30,000 en 1992.<ref name=hbw/>

 

===En kaptiveco===

Oni postulas permesilojn por havi Blankakapan maraglon en kaptiveco en Usono. Permesiloj estas dekomence liveritaj al publikaj edukaj institucioj, kaj la maragloj kiuj estas montrataj estas porĉiame vunditaj individuoj kiuj ne povas esti liberigitaj al la naturon. Necesas por la kaptivaj maragloj taŭga kaĝaro kaj resursoj, same kiel laboristoj espertaj ĉe manipulado kaj zorgado de maragloj. La Blankakapa maraglo ne povas esti laŭleĝe tenata por [[falkado]] en Usono. Kiel regulo, la Blankakapa maraglo estas maltaŭga elekto por publikaj montradoj, ĉar estas timida, ema al tre alta streĉiĝo, kaj neantaŭvidebla nature. Ankaŭ indiĝenoj de amerikaj nacioj povas akiri permesilon "Native American Religious Use" por havi neliberigotajn maraglojn. Ili uzas ties nature plumoŝanĝitajn plumojn por religiaj kaj kulturaj ceremonioj. La Blankakapa maraglo povas esti longvivula en kaptiveco se bone zorgata, sed ne reproduktiĝas eĉ ĉe la plej bonaj kondiĉoj.<ref>{{cite journal|last=Maestrelli|first=John R.|title=Breeding Bald Eagles in Captivity|journal=The Wilson Bulletin|volume=87|issue=I|pages=|month =March|year=1975|url=http://64.233.169.104/search?q=cache:XHsa26srbBgJ:elibrary.unm.edu/sora/Wilson/v087n01/p0045-p0053.pdf+bald+eagle+%2B+breeding+in+captivity&hl=en&ct=clnk&cd=1&gl=us|accessdate =2007-08-19}}</ref> En Kanado oni postulas permesilon por havi Blankakapan maraglon por [[falkado]].<ref>{{cite journal|title=Fish and Wildlife Conservation Act, 1997|publisher=Ministry of Attorney General|url=http://www.search.e-laws.gov.on.ca/en/isysquery/ca733c6b-d473-44df-952a-203eb9829bcd/4/frame/?search=browseStatutes&context=|accessdate =2007-11-07}}</ref>

 

===La nacia birdo de Usono===

La Blankakapa maraglo estas la nacia birdo de Usono. Ĝi aperas en plej parto de ties oficialaj sigeloj, inklude tiun de la [[Sigelo de la Prezidento de Usono]].<ref>4 U.S.C. § 41; [http://www.greatseal.com/symbols/eagle.html La Blankakapa maraglo en la Granda Sigelo].</ref> La kontinenta kongreso adoptis la nunan desegnon por la [[Granda Sigelo de Usono]] inklude Blankakapan maraglon kroĉokaptante 13 [[sago]]jn kaj 13-folian [[olivarba branĉo|olivarban branĉon]] per siaj ungoj la 20an de junio de 1782.<ref name="seal">{{cite web |url=http://www.ourdocuments.gov/doc.php?flash=true&doc=5|title=Original Design of the Great Seal of the United States (1782)|accessdate= 2007-08-19 |publisher= National Archives}}</ref><ref>La oficiala priskribo estis nur teksta; senbilda. [http://www.greatseal.com/symbols/blazon.html Teksto de la Akto].</ref> La fondintoj de Usono emis kompari sian novan respublikon kun la [[Romia Respubliko]], kie agla bildaro elstaris. Fakte kelkaj usonaj ŝtatoj jam antaŭe adoptis la birdon kiel simbolo; ekzemple [[Novjorkio]] en 1778. La maraglo venkis [[meleagro]]n, kiu same konkuris.

[[Dosiero:Haliaeetus_leucocephalusPoing1.jpg|thumb|left|Blankkapa maraglo]]

[[Dosiero:Great Seal of the US.png|thumb|right|200px|[[Granda Sigelo de Usono]].]]

 

===Rolo en amerikindiĝena kulturo===

La Blankakapa maraglo estas sakrala birdo por kelkaj nordamerikaj kulturoj, kaj ties plumoj, kiel tiuj de la [[Reĝa aglo]], estas centraj al multaj religiaj kaj spiritaj kutimoj inter [[Indianoj]]. Agloj estas konsiderataj spiritaj mesaĝistoj inter dioj kaj homoj fare de kelkaj kulturoj.<ref name="Pequot">{{cite web|url=http://www.pequotmuseum.org/Home/CrossPaths/CrossPathsSpring2003/TheSacredMessengers.htm|author=Julie Collier|title=The Sacred Messengers|publisher=Mashantucket Pequot Museum|accessdate=2007-05-20}}</ref> Multaj indiĝenaj dancistoj uzas la maraglan ungon kiel parto de ties vestaĵaro. La maraglaj plumoj estas ofte uzataj en tradiciaj ceremonioj, ĉefe en la konstruado de ornamaro kaj kiel parto de ventumiloj, brusto- kaj kap-ornamoj. La [[Lakotoj]] ekzemple donas maraglan plumon kiel simbolo de honoro al persono kiu plenumas taskon. Modernepoke ĝi povas esti donata ĉe evento kia promocio en lernejo.<ref name="Melmer">{{cite news|last=Melmer|first=David|title =Bald eagles may come off threatened list|publisher =Indian Country Today|date =2007-06-11|url =http://www.indiancountry.com/content.cfm?id=1096415182|accessdate=2007-08-23| archiveurl = http://web.archive.org/web/20070924211819/http://indiancountry.com/content.cfm?id=1096415182| archivedate = 24an de septembro, 2007}}</ref> La [[Paŭnioj]] konsideris maraglojn kiel simboloj de fekundeco ĉar ties nestoj estas konstruataj alte surgrunde ĉar ili fiere protektas siajn idojn. La [[Kvakiutlanoj]] disigis maraglan [[lanugo]]n por bonvenigi gravajn gastojn.<ref>{{cite news|last=Brown, Steven C; Averill, Lloyd J.|title=Sun Dogs and Eagle Down|publisher=University of Washington Press|url=http://www.washington.edu/uwpress/search/books/BROSUN.html|accessdate=2007-08-23}}</ref> La [[Ĉoktaoj]] klarigis, ke la Blankakapa maraglo, kiu havas rektan kontakton kun la supra mondo de la suno, estas simbolo de paco.<ref name=greg_obrien_eagle>{{cite book|last=O'Brien|first=Greg|title=Choctaws in a Revolutionary Age, 1750-1830|publisher=University of Nebraska Press|chapter=Power Derived from the Outside World|page=58|isbn=0-8032-8622-8|year=2005|origyear=2002, 2005}}</ref>

 

*[http://www.flickr.com/groups/birdguide/pool/tags/Haliaeetus%20leucocephalus Fotaro ĉe Flickr]

*[http://www.baldeagleinfo.com/eagle/eagle12.html 100+ Blankakapaj maragloj]

 

{{birdoj}}

{{Portalo Birdoj}}

 

[[Kategorio:Akcipitroformaj]]

[[Kategorio:Birdoj de Kanado]]

[[Kategorio:Birdoj de Usono]]

{{LigoElstara|en}}

{{LigoElstara|fi}}

{{LigoLeginda|fr}}

{{LigoLeginda|ru}}

{{LigoLeginda|uk}}

{{LigoLeginda|zh}}

{{Link FA|pl}}

 

[[ar:عقاب أصلع]]