Kiel registrite je 20:21, 13 jun. 2012 redakti EmausBot (diskuto \| kontribuoj) Robotoj 289 607 redaktoj e r2.7.3) (robota modifo de: lmo:Lengua greca antiga ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 02:52, 4 jul. 2012 redakti malfari Xqbot (diskuto \| kontribuoj) Robotoj 151 713 redaktoj e r2.7.3) (robota aldono de: xmf:ჯვეში ბერძენული ნინა; cosmetic changes Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 5: \|Fam2=Helena \|Fam3='''Antikva greka''' \|Regiono=orienta [[~~Mediteraneo\|~~Mediteraneo]] \|Morto=evoluis en [[Kojnea greka\|Kojnean Grekan]] antaŭ la [[4-a jarcento a.K.]] \|Koloro=Hindeŭropa Linio 25: La invadoj ne estus "dorianaj" se la invadintoj ne havis ian kulturan interrilaton kun la historiaj dorianoj; estas sciate, ke la invado dislokigis loĝantaron al la postaj Atik-Ionaj regionoj, kiu konsideris sin kiel posteulojn de la loĝantaro dislokigita de aŭ konkuranta al la dorianoj. La antikvaj grekoj mem opiniis, ke estas tri gravaj dividoj de la Greka popolo, en [[Dorio\|~~doriano~~dorianojn]]jn, [[Aeolio\|aeoleanojn]], kaj [[Ionio\|ionianojn]] (inkluzivantajn la Atenanojn), ĉiu kun siaj propraj difinaj kaj distingaj dialektoj. Se permesi ilian pretervidon de la [[Arkadio\|Arkadia]], obskura monta dialekto, kaj la [[Kipro\|Kipra]], malproksima de la centro de greka klereco, ĉi tiu disdivido de popolo kaj lingvo sufiĉe similas la rezultojn de moderna arĥeologia-lingva esploro. Iu norma formulaĵo por la dialektoj estas:<ref>Trovebla en ĵusaj versioj de la ''Enciklopedia Britannica'', kiu ankaŭ listas la gravajn verkojn difinantajn la subjekton.</ref> Linio 68: == Fonologio == La prononco de la [[Kojnea greka\|post-klasika greka]] ŝanĝiĝis konsiderinde de tiu de la antikva greka, kvankam la ortografio ankoraŭ reflektas esprimilojn de la pli malnova lingvo.<ref>W. Sidney Allen, ''Vox Graeca ~~–~~– gvidilo al la prononco de la Klasika Greka''</ref> Por detala priskribo pri la [[fonologio\|fonologiaj]] ŝanĝiĝoj de la antikva al la hellenisma periodoj de la [[greka lingvo]], vidu la artikolon pri la [[Kojnea greka lingvo\|Kojnea]]. La ekzemploj pli sube estas intencitaj prezenti la atikan grekan en la [[5-a jarcento a.K.]]. Kvankam antikva prononco neniam povas esti rekonstruita kun certeco, la greka aparte estas bonege dokumentita de tiu periodo, kaj estas malmulta malkonsento inter lingvistoj rilate la generalan naturon de la sonoj, kiujn prezentis la literoj. === Vokaloj === ==== Mallongaj vokaloj ==== <table border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" align="center"> Linio 108: </table> ==== Longaj vokaloj ==== <table border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" align="center"> Linio 156: Estas diversaj skemoj por kompensa plilongigo, dependantaj de tio kie ĝi okazas. La diferencoj troviĝas en tio, ĉu {{IFA3\|a}} iĝas {{IFA3\|aː}} aŭ {{IFA3\|eː}}, kaj ĉu {{IFA3\|e}} kaj {{IFA3\|o}} iĝas la fermaj valoroj {{IFA3\|eː}} kaj {{IFA3\|oː}} aŭ la malfermaj {{IFA3\|ɛː}} kaj {{IFA3\|ɔː}}. === Konsonantoj === <table border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" align="center"> Linio 168: ! [[Bilabialo]]j ! [[Dentalo]]j ! [[Velaro (fonetiko)\|~~Velaro~~Velaroj]]j ! [[Glotalo]]j \|- \| [[Plozivo~~\|Plozivoj~~]]j \| align="center"\| {{IFA3\|p b}} \| align="center"\| {{IFA3\|t̪ d̪}} Linio 189: \| align="center"\|   \|- \| [[Frikativo~~\|Frikativoj~~]]j \| align="center"\|   \| align="center"\| {{IFA3\|s z}} Linio 195: \| align="center"\| {{IFA3\|h}} \|- \| [[Trilo~~\|Triloj~~]]j \| align="center"\|   \| align="center"\| {{IFA3\|r̥}} {{IFA3\|r}} Linio 211: {{IFA3\|z}} estis [[alofono]] de {{IFA3\|s}}, uzata antaŭ voĉaj konsonantoj; {{IFA3\|ŋ}} estis alofono de {{IFA3\|n}} uzata antaŭ velaroj, dumke {{IFA3\|r̥}}, skribita <!--({{polytonic\|ῥ}})--> ῥ, estis verŝajne nevoĉa alofono de {{IFA3\|r}} uzata vorto-komence. ==== Konsonantaj klasoj ==== Estas tri ĉefaj klasoj de [[konsonanto]]j: Linio 218: [[Frikativo]]j estas {{IFA3\|s, h}}. ==== Konsonantaj kuntiroj ==== En verba konjugacio, unu konsonanto ofte trovas sin tuj apud alia. Diversaj [[sandhi\|sandhi-aj]] reguloj aplikiĝas. Linio 240: Perdo de /h/ de originala /s/ (krom komencloke) kaj perdo de /j/. Ekzemploj: ''treis'' "tri" de treyes; doria ''nikaas'' "estanta konkerita" por ''nikahas'' de ''nikasas''. Perdo de /w/ en multaj dialektoj (post la perdo de /h/ kaj /j/). Ekzemple: ''etos'' "jaro" de ''wetos''. Perdo de [[labiovelaro~~\|labiovelaroj~~]]j, kiuj estis konvertitaj (plejparte) en [[labialo]]jn, fojfoje en [[dentalo]]jn aŭ [[velaro (fonetiko)\|~~velaro~~velarojn]]jn. Kuntiriĝo de najbaraj [[vokalo]]j rezultanta de la perdo de /h/ kaj /j/ (kaj, ĝis malpli granda amplekso, de la perdo de /w/); pli en la [[atika greka]] ol aliloke. Estiĝo de distinga [[Cirkumfleksa akcento\|ĉapelita akcento]], rezultanta de kuntiriĝo kaj certaj aliaj ŝanĝiĝoj. Linio 250: La perdo de /h/ kaj /w/ post [[konsonanto]] estis ofte akompanita per [[kompensa plilongigo]] de antaŭvenanta vokalo. La perdo de /j/ post konsonanto estis akompanita de granda nombro da kompleksaj ŝanĝoj, inkluzivantaj diftongigon de antaŭvenanta vokalo aŭ [[palatigon]] aŭ alian ŝanĝon al tuje antaŭvenanta konsonanto. Iuj ekzemploj: /pj/, /bj/, /phj/ ~~→~~→ /pt/ /lj/ ~~→~~→ /ll/ /tj/, /thj/, /kj/, /khj/ ~~→~~→ /s/ sekvante konsonanton; alie /ss/ aŭ /tt/ (atika) /gj/, /dj/ ~~→~~→ /zd/ /mj/, /nj/, /rj/ ~~→~~→ /j/ estas transponitaj antaŭ konsonanto kaj formas diftongon kun la antaŭvenanta vokalo /wj/, /sj/ ~~→~~→ /j/, formante diftongon kun la antaŭvenanta vokalo La rezultoj de vokala kuntiriĝo estis kompleksaj de dialekto al dialekto. Tiaj kuntiriĝoj okazas en la fleksiado de nombro da diversaj substantivaj kaj verbaj klasoj kaj estas inter la plej malfacilaj aspektoj de la antikva greka gramatiko. Ili estis aparte gravaj en la granda klaso de ''[[kontraktitaj verboj]]'', [[desubstantivaj verboj]] formitaj el substantivoj kaj adjektivoj finiĝantaj per vokalo. (Fakte, la [[Reflekso (lingvistiko)\|reflekso]] de kontraktitaj verboj en la [[ demotika]] ~~—~~— tio estas, la aro de verboj devenintaj de la antikvaj grekaj kontraktitaj verboj ~~—~~— prezentas iun el la du ĉefaj klasoj de verboj en tiu lingvo. == Morfologio (Morfemscienco) == Linio 270: Estas du specoj de aŭgmento en la greka, silaba kaj kvanteca. La silaba aŭgmento estas aldonita al [[stamo]]j komenciĝantaj per konsonanto, kaj simple prefiksas iun ''e'' (stamoj komenciĝantaj per ''r'', tamen, aldonas iun ''er''). La kvanteca aŭgmento estas aldonita al stamoj komenciĝantaj per vokalo, kaj engaĝas plilongigon de la vokalo: a, ā, e, ē ~~→~~→ ē mi, ī ~~→~~→ ī o, ō ~~→~~→ ō u, ū ~~→~~→ ū ai ~~→~~→ ēi ei ~~→~~→ ēi aŭ ei oi ~~→~~→ ōi au ~~→~~→ ēu aŭ au eu ~~→~~→ ēu aŭ eu ou ~~→~~→ ou Iuj verboj aŭgmentiĝas malregule; la plej komuna variado estas ''e'' ~~→~~→ ''ei''. Tiu neregulaĵo povas esti eksplikita [[Diaĥrona lingvistiko\|diaĥrone]] per la perdo de ''s'' inter vokaloj. Sekvante [[Homero\|Homeran]] praktikon, la aŭgmento estas fojfoje ne farita en poezio, aparte [[~~Epopea greka\|~~epopea greka]] eposo. La aŭgmento fojfoje anstataŭas duobligon; vidu pli sube. Linio 295: ''Aŭgmento'': Verboj komenciĝantaj per vokalo, aŭ per akumuliĝo alia ol tiuj indikitaj antaŭe (kaj foje por kelkaj aliaj verboj) duobligas en la sama maniero kiel la aŭgmento. Tio restas en ĉiuj formoj de la perfekto, ne nur la indikativo. ''Atika duobligo'': Iuj verboj komenciĝantaj per ''a'', ''e'' aŭ ''o'', sekvata de sonoranto (aŭ fojfoje ''d'' aŭ ''g''), duobligas per aldono de silabo konsistanta el la komenca vokalo kaj sekva konsonanto, kaj plilongigo de la sekvanta vokalo. Do, ''er'' ~~→~~→ ''erēr'', ''an'' ~~→~~→ ''anēn'', ''ol'' ~~→~~→ ''olōl'', ''ed'' ~~→~~→ ''edēd''. Ĉi tio estas ne fakte specifa al la [[atika greka]], malgraŭ ĝia nomo; sed ĝi estis ĝeneraligita en la atika. Ĝi originale koncernis duobligon de akumuliĝo konsistanta el [[laringalo]] kaj sonoranto; do ''h₃l'' ~~→~~→ ''h₃leh₃l'' ~~→~~→ ''olōl'' kun normala greka evoluo de laringaloj. (Formoj kun halto estis analogaj.) Malregula duobligo povas esti komprenata diaĥrone. Ekzemple, ''lambanō'' (radiko ''lab'') havas la perfektan stamon ''eilēpha'' (ne ''lelēpha''), ĉar ĝi estis originale ''slambanō'', kun perfekta ''seslēpha'', iĝante ''eilēpha'' tra (duone-)regula ŝanĝiĝo. Linio 305: La greka, simile al ĉiuj el la pli malnovaj [[Hindeŭropa lingvaro\|hindeŭropaj lingvoj]], estas alte fleksia. Ĝi estas alte arkaika en sia konservo de [[Hindeŭropa pralingvo\|Proto-Hindeŭropaj]] formoj. [[Substantivo~~\|Substantivoj~~]]j (inkluzivantaj proprajn nomojn) en la antikvaj grekaj havas kvin [[Kazo\|kazojn]] ([[nominativo]], [[genitivo]], [[dativo]], [[akuzativo]] kaj [[vokativo]]), tri [[Genro\|genrojn]] ([[Genro\|vira]], [[Genro\|ina]] kaj [[neŭtra]]), kaj tri [[Gramatika nombro\|nombrojn]] (singulara, [[duala gramatika nombro\|duala]] kaj [[pluralo\|plurala]]). [[Verbo~~\|Verboj~~]]j havas kvar [[Gramatika modo\|modojn]] ([[indikativo]], [[imperativo (modo)\|imperativo]], [[subjunktivo]] kaj [[optativo (modo)\|optativo]]), tri [[Gramatika voĉo\|voĉojn]] ([[~~aktivo\|~~aktivo]], [[meza voĉo\|medialo]] kaj [[pasiva voĉo\|pasivo]]), kaj ankaŭ tri [[Gramatika persono\|personojn]] (unua, dua, kaj tria) kaj diversajn aliajn formojn. Verboj estas konjugaciitaj trans tri [[Gramatika aspekto\|aspektoj]], [[imperfektivo\|imperfektivaj]] formoj inkluzivantaj [[prezenco~~\|prezencon~~]]n, [[futuro]]n kaj [[neperfekta tenso\|neperfekta]] tensoj, [[perfektivo\|perfektivaj]] formoj, limigitaj al la [[aorista tenso\|aoristo]], kiu en la [[indikativo]], kaj *[[perfekta aspekto\|perfekta]] formoj, kiuj inkluzivas la [[perfekta tenso\|prezenc-perfekta]] kaj [[pluskvamperfekto]]. Estas plena komplemento de modoj por ĉiu aspekto, kvankam estas neniu estonta subjunktivo ne imperativo; aldone, infinitivoj kaj participoj por ĉiuj respektivaj finiaj kombinaĵoj de tenso, aspekto kaj voĉo, malinkluzivante la neperfektan kaj pluskvamperfekton, estas trovitaj. == Skribsistemo == {{Grekaj literoj}} La antikva greka estis skribata per la [[greka alfabeto]], kun iom da variado inter dialektoj. Fruaj tekstoj estas skribitaj en [[boustrefedono\|boustrefedona]] stilo, sed maldekstro-al-dekstro iĝis normo dum la klasika periodo. Modernaj redakcioj de antikvaj grekaj tekstoj estas kutime skribitaj uzante [[politona ortografio\|akcentojn kaj spirsignojn]], [[intervorta spacado\|intervortajn spacojn]], modernan [[interpunkcio]]n, kaj fojfoj [[Majusklo\|miksitan uskadon]], sed ĉi tiuj estis ĉiuj prezentitaj poste. === Ekzempla teksto === Jena politona greka teksto estas de la [[Apologio (Platono)\|Apologio]] de [[Platono]]: :Ὅτι μὲν ὑμεῖς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πεπόνθατε ὑπὸ τῶν ἐμῶν κατηγόρων, οὐκ οἶδα: ἐγὼ δ' οὖν καὶ αὐτὸς ὑπ' αὐτῶν ὀλίγου ἐμαυτοῦ ἐπελαθόμην, οὕτω πιθανῶς ἔλεγον. Καίτοι ἀληθές γε ὡς ἔπος εἰπεῖν οὐδὲν εἰρήκασιν. Linio 421: [[tr:Grekçe]] [[uk:Давньогрецька мова]] [[xmf:ჯვეში ბერძენული ნინა]] [[zh:古希臘語]]

Antikva greka lingvo: Malsamoj inter versioj