Landnomoj en Esperanto: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Marcos (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
|||
Linio 2:
[[Dosiero:Pri landnomoj en Esperanto.jpg|thumb|200px|Kovrilpaĝo de William Gilbert: Pri landnomoj en Esperanto, HEA, 1985]]
La [[landnomo]]j en Esperanto estas dividitaj en du kategoriojn:<ref>[http://lingvakritiko.com/2009/06/13/landanoj-gentoj-kaj-kategorioj/ Landanoj, gentoj kaj kategorioj] de [[Bertilo Wennergren]]</ref>
*La kunmetitaj landnomoj, kiuj deriviĝas de popolnomoj per sufikso (tradicie -uj- kaj foje ankaŭ -land-, nuntempe ofte -i- kaj foje ankaŭ -istan-)
*La nekunmetitaj landnomoj sen sufiksoj, de kiuj oni derivas la popolnomon per la sufikso -an- (ĉi tiu kategorio estas la pli granda)
Tiu distingo estas grava por ĝuste uzi vortojn por landanoj kaj lingvoj: Kvankam la landnomoj "Ĉinio" kaj "Ĉilio" tre similas, ekzistas la vorto ''ĉino'' por loĝanto de Ĉinio (aŭ por ano de la ĉefa gento de Ĉinio), sed tute ne ekzistas la vorto ''ĉilo''. Tion oni povas klarigi per tio, ke "Ĉinio" apartenas al la unua kategorio kaj "Ĉilio" al la dua. Do eblas diri "Ĉinujo", sed ne eblas diri "Ĉilujo" (kaj kelkaj Esperantistoj preferas la formon "Ĉinujo" al "Ĉinio" ĝuste por fari tiun lingvan diferencon pli klara).
Tiu divido en du kategoriojn ankaŭ gravas por la formado de lingvonomoj: En Italio oni parolas la italan, sed en Indonezio la indonez'''i'''an (ne ekzistas la vorto "indoneza"). Denove la diferenco estas, ke "Italio" apartenas al la unua kategorio (do eblas nomi ĝin ''Italujo'' kaj ĝiajn loĝantojn ''italoj''), dum "Indonezio" apartenas al la dua kategorio (do ne eblas diri "Indonezujo", kaj ne ekzistas la vorto "indonezoj").
Ĉe la formado de adjektivoj rilataj al lando, ĝiaj homoj aŭ ĝia kulturo, oni ĝenerale emas preferi la pli simplan formon, krom por aparte emfazi alian signifon: Do oni kutime parolas pri japanaj urboj, japana kuirarto kaj la japana historio surbaze de la popolnomo "japano", kaj pri brazilaj urboj, brazila kuirarto kaj la brazila historio surbaze de la landnomo "Brazilo". Nur se oni aparte volas emfazi la rilaton al la lando anstataŭ al la homoj, oni diras "japanuja" aŭ "japania" anstataŭ "japana" (ekzemple "la japanuja ministerio pri turismo"). Simile, oni diras "brazilana" nur por aparte emfazi la rilaton al la homoj anstataŭ al la lando (ekzemple "brazilana pens-maniero").
==La dukategorieco==
Linio 29 ⟶ 35:
La uzo de -i- tamen plipopulariĝis, kaj inter la 30-aj kaj 80-aj jaroj, -i- kaj -uj- estis proksimume same multe uzataj: Dum en socialismaj landoj kaj SAT-rondoj iom superregis -i-, en kapitalismaj landoj kaj ĉe UEA iom superregis -uj-. En la 80-aj jaroj UEA ankaŭ transiris al la formoj kun -i-, tiel ke plej malfrue ekde la 90-aj jaroj klare superregas la uzo de -i-. Tamen dum la pasintaj jaroj denove leviĝas voĉoj kiuj pledas por la uzo de la Fundamenta -uj-, kaj en [[2007]] aperis la esearo ''[[Rusoj loĝas en Rusujo]]'' kun eseoj kiuj argumentas por la uzo de -uj- anstataŭ -i-.<ref name="LF" /> Unu el la ĉefaj nuntempe uzataj argumentoj por -uj- ŝajne tute ne estis konsiderata en la frua debato pri la temo: Temas pri la argumento, ke la uzo de -i- malfaciligas la lernadon de la dukategoria sistemo, ĉar ekzistas nekunmetitaj landradikoj, kiuj finiĝas per "i", tiel ke ĉe la uzo de -i- oni ne povas scii, ke "Aŭstralio" kaj "Tanzanio" estas nekunmetitaj, dum "Germanio" kaj "Italio" estas kunmetitaj (kaj tio tre gravas por ĝuste paroli pri la nacianoj: aŭstralianoj kaj tanzanianoj, sed germanoj kaj italoj).
La uzo de -land- anstataŭ -i- aŭ -uj- estis ĉiam limigita al kelkaj landnomoj, ĉefe "Pollando" kaj "Finnlando" (kiu tamen ne ĉiam estis konsiderata kunmetita), iom malpli ofte "Svislando", kaj malofte ankaŭ kelkaj aliaj kiel "Ruslando" kaj "Danlando".
La uzo de -istan- (aŭ -stan-) antataŭ -uj- aŭ -i- estis ĉiam limigita al kelkaj centr-aziaj landoj (el kiuj ses nuntempe estas sendependaj landoj: Kazaĥstano, Afganistano, Uzbekistano, Kirgizistano, Taĝikistano kaj Turkmenistano). Temas pri landoj, kiuj ankaŭ en la plej multaj aliaj lingvoj havas nomojn kun la finaĵo "(i)stan". Por ĉiuj ĉi landoj la formo kun -(i)stan- estas malpli kutima ol la formoj kun -i- kaj -uj-.
==Landnomoj kun -lando==▼
▲==Landnomoj kun -lando==
Kiel menciite supre, ĉe kelkaj landnomoj derivitaj de popolnomoj estas kutime uzi -land- anstataŭ -uj- aŭ -i-. Jen pli kompleta listo de tiaj landnomoj:
* [[Gronlando]] ([[gronlanda lingvo]])▼
* [[Islando]] ([[islanda lingvo]])▼
* [[Togolando]]▼
* [[Nov-Zelando]]▼
* [[Holando]]▼
* [[Burgenlando]]▼
* [[Orienta Kablando]]▼
* [[Kurlando]] - ankaŭ [[Kuronio]]▼
* [[Livlando]] - ankaŭ [[Livonio]]▼
* [[Finnlando]] - ankaŭ ''Finnujo''/''Finnio'' aŭ ''Suomujo''/''Suomio''
* [[Pollando]] - ankaŭ ''Polujo''/''Polio'' (sed "polio" povas signifi [[poliomjelito]])
Linio 57 ⟶ 47:
* [[Svislando]] - ankaŭ ''Svisujo''/''Svisio''
* [[Tajlando]] - ankaŭ ''Tajujo''
La jam menciitaj formoj "Ruslando" kaj "Danlando" estas sufiĉe malpli kutimaj, do ne listigitaj en ĉi tiu listo de landnomoj, ĉe kiuj kutimas la formo kun -land-.
Oni atentu, ke ekzistas nekunmetitaj landnomoj, ĉe kiuj la radiko ankaŭ finiĝas per "land":
* [[Irlando]]
* [[Nederlando]]
▲* [[Togolando]]
▲* [[Nov-Zelando]]
▲* [[Holando]]
▲* [[Burgenlando]]
▲* [[Orienta Kablando]]
Do same kiel ĉe landnomoj finiĝantaj per "io", ĉe landnomoj finiĝantaj per "lando" oni ne povas tuj rekoni, al kiu el la du kategorioj ĝi apartenas. Tial iuj Esperantistoj preferas sisteme uzi "-ujo" anstataŭ "-lando" ĉe la landnomoj de la supra listo, por igi ilian kategorion pli klara.
Aldone ekzistas landnomoj kunmetitaj de iu nepopolnoma radiko kaj la radiko "land/". Ekzemple, "[[Valencilando]]" estas kunmetita de la urbonomo "Valencio" kaj la radiko "land/".
==Landnomoj kun -oj==
Kelkaj radikoj el la dua kategorio estas uzataj ĉiam [[multenombro|multenombre]]. Ĉe tiuj radikoj oni kutime ankaŭ aldonas la artikolon (do diras ekzemple "[[provincoj de la Filipinopj]]").
* [[Filipinoj]]
* [[Komoroj]]
* [[Maldivoj]]
* [[Marŝaloj]]
* [[Nordmarianoj]]
* [[Salomonoj]]
* [[Sejŝeloj]]
== Landnomoj foje kun -stan aŭ -istan ==
La landnomoj finiĝantaj per -stan- aŭ -istan- devas esti konsiderataj nekunmetitaj en Esperanto. Ili do apartenas al la dua kategorio. Sed por kelkaj el ili ekzistas analoga popolnomo, kaj sekve ankaŭ analogaj nomoj kun -uj- aŭ -i-:
* [[Afganistano]] -> Afganio, Afganujo
* [[
* [[Kirgizistano]] -> Kirgizio, Kirgizujo
* [[Kurdistano]] -> Kurdio, Kurdujo
* [[Pakistano]]▼
* [[Taĝikistano]] -> Taĝikio, Taĝikujo
* [[Turkestano]]▼
* [[Turkmenistano]] -> Turkmenio, Turkmenujo
* [[Uzbekistano]] -> Uzbekio, Uzbekujo
Por kelkaj tiaj landnomoj ne ekzistas analoga popolnomo, tiel ke tiuj landoj nur havas nomon el la dua kategorio:
▲* [[Turkestano]]
▲* [[Pakistano]]
La tre malofta vorto "Hindustano" havas neklaran signifon: Laŭ PIV ĝi estas la vasta ebenaĵo en la nordo de Barato, sed kelkaj Esperantistoj uzis ĝin kun la signifo de [[Barato]] aŭ de la historia [[Hindujo]].
== Landnomaj radikoj
Jen listo de landnomaj radikoj, kiuj finiĝas per ''i'' kaj sekve povas esti konfuzataj kun landnomoj de la unua kategorio (se oni tiujn formas per -i- anstataŭ per -uj-):
* Alĝerio
*
* Bolivio
* Ĉilio
* Fiĝio
* Gambio
Linio 106 ⟶ 112:
* Niĝerio
* Sankta Lucio
*
* Tunizio
* Zambio
| |||